در این مسیر، رادیو به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و گسترده‌ترین ابزارهای ارتباط جمعی کشور، نقشی بی‌بدیل در تبیین این تاریخ پرشکوه ایفا کرده است.رادیو، به‌واسطه گستره پوشش، قابلیت تولید روایت‌های شنیداری عمیق و نیز پیوند دیرینه با فرهنگ عمومی مردم ایران، از نخستین روزهای تاسیس تاکنون، همواره راوی بخشی از حافظه تاریخی و دینی ملت ایران بوده است.
آنچه امروز در سند تحول رسانه ملی برجسته شده، همسو با کارنامه‌ای است که رادیو طی دهه‌ها در زمینه بازنمایی تاریخ ایران و اسلام از خود به جای گذاشته است. موضوع تاریخ اسلام و ایران بهانه ما شد تا با برنامه‌سازان این حوزه که بر موضوع یادشده متمرکز بوده‌اند، گفت‌وگو کنیم.
به گزارش جام‌جم، مرور برنامه‌ها و مستندهای رادیویی نشان می‌دهد که رادیو با موضوع تاریخ اسلام و ایران، آثار پرشنونده‌ای را روانه آنتن کرده است. در این تولیدات، از تاریخ کهن ایران تا نهضت‌های ضد استعماری، از طلوع اسلام تا قیام عاشورا، و از تاریخ معاصر مشروطه و نهضت ملی‌شدن نفت تا انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، موضوعات گوناگون با زبانی شنیدنی، دقیق و مستند بازخوانی شده‌اند.ویژگی مهم رادیو در این زمینه، ظرفیت آن در روایت‌پردازی خلاق، استفاده از قالب‌های متنوع نمایشی، ترکیب مستند و درام، بهره‌گیری از صدای پیش‌کسوتان عرصه گویندگی و نیز حفظ لحن فاخر و در عین حال مردمی است.
این رسانه توانسته تاریخ را از قالب متون درسی خارج کرده و به تجربه‌ای زنده و جاری در زندگی روزمره مخاطبان تبدیل کند.رادیو با بهره‌گیری از قالب نمایش‌های تاریخی، از جمله در رادیو نمایش و بازآفرینی حوادث مهم تاریخی در قالب درام، قدمی مؤثر در انتقال عاطفی و حسی مفاهیم تاریخ اسلام و ایران برداشته است. همچنین شبکه‌های رادیویی، هریک با برنامه‌هایی تخصصی، به تبیین جنبه‌های گوناگون تاریخ سیاسی، فرهنگی، فکری و دینی ایران و اسلام می‌پردازند.
در فضای فعلی که جنگ روایت‌ها در عرصه رسانه‌ای به اوج خود رسیده، رادیو همچنان می‌تواند پناهگاه روایت‌های اصیل باشد. امروز، بیش از هر زمان دیگر، بازگشت به تاریخ و شناخت ریشه‌های تمدنی ایران و اسلام ضرورتی هویتی است. رادیو می‌تواند همچنان صدای رسای تاریخ باشد و نسل امروز را با ریشه‌هایش آشنا می‌کند.
همراه با تاریخ
فرشته لطفی، تهیه‌کننده برنامه «با تاریخ» است که در مناسبت‌های مختلف از رادیو ایران پخش می‌شود. وی پیرامون این برنامه گفت: در این برنامه موضوعات تاریخ اسلام و معاصر را بررسی و وقایع تاریخی را در قالب پادکست برای مخاطب بازگو می‌کنیم. گوینده این پادکست‌های تاریخی احسان زارع است و متناسب با موضوع برنامه، کارشناسان متفاوتی در برنامه حضور دارند. در این پادکست‌ها به موضوعاتی همچون «روزشمار انقلاب اسلامی»، «تأسیس کمیته امداد»، «قیام مختار» و... پرداختیم. سعی داریم فقط یک روایت از موضوع داشته باشیم و فقط همان را بسط بدهیم. بیشتر بیان دستاورهای انقلاب برایمان حائز اهمیت است و درباره موضوع تاریخ اسلام به ناگفته‌های تاریخ که کمتر درباره‌شان صحبت شده است، می‌پردازیم.
قدم زدن در سرزمین من
محمدرضا حاج حیدری یکی از تهیه‌کنندگان برنامه «سرزمین من» درباره پرداختن به تاریخ اسلام و ایران در این برنامه که از رادیو فرهنگ پخش می‌شود، بیان کرد: «سرزمین من» با هدف روایت تاریخ اجتماعی ایران و اسلام، از گذشته تا امروز، طراحی شد. این برنامه در هر قسمت با بهره‌گیری از منابع معتبر تاریخی به بازخوانی وقایع، سنت‌ها، تحولات فرهنگی و جریان‌های اجتماعی می‌پردازد که هویت امروز ما را شکل داده است. «سرزمین من» کوشیده تاریخ را نه‌صرفاً به‌عنوان سلسله‌ای از رخدادها، بلکه به‌مثابه داستان زندگی مردم، آیین‌ها، باورها و آرمان‌های یک سرزمین روایت کند. این برنامه ضمن توجه به دقت تاریخی، بر پیوندهای معنایی تاریخ گذشته با مسائل روز نیز تاکید و سعی دارد با زبان ساده، شیرین و روایتگرانه مخاطب عام را به تاریخ علاقه‌مند کند. هدف اصلی برنامه، تقویت حس هویت ملی و دینی، افزایش سواد تاریخی جامعه و ارائه روایتی مستند، اما جذاب از تاریخ اسلام و ایران است.
ضیافت پهلوانان
شهرام جهانشیری، مدیر گروه فرهنگ و علوم ورزشی رادیو ورزش درباره برنامه «ضیافت پهلوانان» که از این شبکه پخش می‌شود، توضیح داد:ورزش در تاریخ اسلام جایگاه ویژه‌ای داشته و در آموزه‌های اسلامی بر اهمیت حفظ سلامت، قدرت و آمادگی جسمانی تأکید شده است. این اصول منجر به تشویق فعالیت‌های ورزشی و بدنی در جوامع مسلمان در طول تاریخ شده است. همچنین، در تاریخ اسلام بر اهمیت اخلاق در ورزش تأکید شده است. ما در برنامه «ضیافت پهلوانان» با مشارکت قهرمانان و پهلوانان سعی کردیم هر روز به یکی از این موضوعات بپردازیم. با هماهنگی‌هایی كه با فدراسیون ورزش‌های پهلوانی و زورخانه‌ای انجام شد، بخشی از برنامه در زورخانه‌های سراسر كشور برگزار شد و موضوعاتی چون اخلاق و روحیه پهلوانی و فرهنگ جوانمردی در این برنامه مورد تأكید قرار گرفت.
برگی از تاریخ
برنامه «برگی از تاریخ» از رادیو سلامت روی آنتن می‌رود. آرش امجدی، نویسنده و گوینده این برنامه رادیویی تصریح کرد: این برنامه افزون‌بر شرح مختصر رویدادها و مناسبت‌هایی که در پیوند با ایران و تاریخ آن است، به معرفی عالمان دینی، دانشوران دانشگاهی، سیاستمداران، هنرمندان، دانشمندان سده‌های گذشته، ادیبان، شاعران، مفاخر، چهره‌های نامدار اسلام و ایران نیز در رادیو سلامت می‌پردازد. شرح مختصر رویدادهای سیاسی اخیر ایران و تاریخ مبارزات ضداستبدادی و نیز تاریخ انقلاب اسلامی و جنگ‌تحمیلی از دیگر ویژگی‌های این برنامه است. همچنین، از ابتکارات برنامه «برگی از تاریخ»، اعلام تاریخ دقیق تولد اولیای دین و بزرگان دانش، فرهنگ و هنر ایران است و در تولیدی فراگیرتر، علاوه‌بر بازگویی صرف مطالب، با استفاده از آرشیو صدا، در پیوند با هر موضوع، رنگ‌ولعاب دیگری به برنامه داده و مخاطبان را به شنیدن محتواهای مفید خود ترغیب کرده است.
مستندات تاریخ با اشراق
فاطمه کاشانی وحید، تهیه‌کننده باسابقه رادیو قرآن که تهیه‌کنندگی ویژه برنامه «اشراق» این شبکه رادیویی را برعهده دارد، درباره این برنامه گفت: «اشراق» با حضور کارشناسان خبره مذهبی و قرآنی، به تبیین و بررسی سیره شخصیت‌های قرآنی پرداخت. در این برنامه شواهد تاریخی از اتفاقات دوران امامت ائمه معصومین(ع) و ستم‌هایی که خلفای جور در زمان امامت ایشان داشته‌اند، توسط کارشناسان مطرح و با استنادات قرآنی و روایی به بحث و بررسی گذاشته می‌شود. ضمن اینکه در قسمت‌هایی از این برنامه به زندگی‌نامه علما، استادان و قاریان مطرح جهان اسلام پرداخت خواهد شد.
پرسمان تاریخ
برنامه «پرسمان تاریخی» با محوریت تاریخ ایران – اسلام از رادیو معارف پخش می‌شود. محمد حسین پور، تهیه کننده این برنامه توضیح داد: باتوجه‌‌به اينکه مطالعه تاريخ اسلام بستر عبرت‌آموزی است و بشر در همه ادوار، نياز به اين مطالعه دارد، در اين برنامه با حضور تاريخ‌پژوهان زبده به پاسخگویی و روشنگری شبهات می‌پردازیم تا عامه مردم و خصوصاً جوانان قدرت شناخت بيشتری پيدا كنند، بتوانند در مقابل شبهه‌پراكنی دشمن قدرت تحليل مسئله و پاسخگویی داشته باشند و فريب دشمن را نخورند. اين برنامه پس‌از گفتار آغازين مجري، با پخش پرسش‌هاي شنوندگان كه محور برنامه بود، شروع مي‌شود. سپس مجري با طرح پرسش‌های پيامكی، مخاطبان را با تحليل و پاسخ دقيق كارشناس برنامه همراه می‌كند. محتوای سؤالات از تاريخ انبيا گرفته تا اتفاقات صدر اسلام و حوادث و جنگ‌هايی كه رقم خورده، تا تاريخ‌نگاری ادوار بعد‌از صدر اسلام تاكنون نیز در دستور کار برنامه است. این برنامه 45دقیقه‌ای جمعه‌ها صبح پخش می‌شود.
نمایش در سایه ابهام
نمایش رادیویی «در سایه ابهام»، برگرفته از داستان قضاوت‌های حضرت علی(ع) درباره قتل یکی از تجار کوفه توسط هم‌سفرانش است که در رادیو نمایش تولید شده است. این اثر با همکاری گروهی حرفه‌ای تولید شد و سردبیری آن را حسین تفنگدار بر عهده دارد. راضیه مومیوند به‌عنوان کارگردان آن را هدایت کرده و تهیه‌کنندگی‌اش را فرشاد آذرنیا انجام داده است.
علی زرینی، ماکان رضایی‌پور، فریبا طاهری، مروارید کریم‌پور، امیر فرحان‌نیا، محمد مجدزاده، محمدسعید سلطانی و احمد لشینی نیز بازیگران این نمایش هستند.
رادیو اقتصاد؛ در«اوصاف الاصناف»
برنامه «اوصاف الاصناف» با هدف معرفی و بازخوانی مشاغل سنتی ایران، از شبکه رادیویی اقتصاد به روی آنتن می‌رود. این برنامه که یکی از 12 محور تعیین‌شده در سند تحول رسانه ملی در حوزه تاریخ ایران است و به بررسی تاریخچه و روند شکل‌گیری اصناف و مشاغل مختلف در سرزمین کهن ایران می‌پردازد.فرزانه صادقیان تهیه‌کننده این برنامه بیان کرد: «اوصاف الاصناف» تلاش دارد با نگاهی پژوهشی، ارزش‌های اقتصادی و فرهنگی مشاغل سنتی را که بخشی از هویت ملی ایران محسوب می‌شوند، به نسل امروز معرفی کند. برنامه با بهره‌گیری از منابع معتبر تاریخی و حضور کارشناسان حوزه اقتصاد و تاریخ، ضمن معرفی مشاغل قدیمی، تحولات و تطورات آن‌ها را در گذر زمان بررسی کرده است. «اوصاف الاصناف» با کارشناسی و اجرای حسن فرازمند، از شنبه تا پنجشنبه، ساعت ۱۴ از رادیو اقتصاد پخش می‌شود.
