سیره تبلیغی و مقتل‌خوانی آیت‌الله سیبویه را به نقل از یاران و شاگردانش بازخوانی کردیم
عالمی که مشعل‌دار تبلیغ و روضه‌خوانی بود
در دل حوزه‌های علمیه و دیار علم، یاد و نام آیت‌الله سیبویه هنوز زنده است؛ عالمی که هم ریشه در بیت صداقت و دیانت کربلا داشت و هم در خاک تربت رضوی بارور شد. آیت‌الله حاج‌شیخ‌محمدحسین سیبویه نه‌فقط فقیهی متبحر و میراث‌دار سلسله‌ای از علما، بلکه معلمی وارسته و راهنمای مردمی بود که سلوک او از منبر نجف تا محراب مشهد، از جمع جوانان در ماه رمضان تا صف پیشکسوتان روضه و مقتل‌خوانی، همواره الگویی نمونه و کامل برای طلاب، دانشجویان و مردم به‌شمار می‌رفت.
زبانش روایتگر مقاتل کربلا و قلمش چراغ راه طالبین حقیقت بود؛ همان‌گونه که در اوج تهدید و تبعید، سرزمین تبلیغ و ترویج احکام الهی را از عراق تا ایران سیراب ساخت و بی‌هیچ هیاهویی، به زهد و خدمت و مردم‌داری شهرت داشت. این مجموعه‌گفت‌وگوها تلاشی است برای ثبت گوشه‌هایی از میراث علمی، معنوی و تبلیغی عالمی که مجالس روضه و اقامه عزا برای سیدالشهدا(ع)، همپای نماز و درس، ستون زندگی‌اش بود.
مسجد طوسی و احیای هویت جمعی جوانان
آیت‌الله نجم‌الدین مروجی‌طبسی، از اساتید درس خارج حوزه علمیه قم، درباره شخصیت آیت‌الله سیبویه چنین روایت می‌کند: آشنایی ما سابقه‌ای حداقل ۵۰ ساله دارد، از همان زمانی که خانواده ایشان در نجف‌اشرف و کربلای معلی ساکن بودند. مرحوم سیبویه از بیت معزز و شناخته‌شده‌ای بود؛ پدر و جدش از مجتهدان معروف این حوزه به‌شمار می‌رفتند و منزل آنها محل رفت‌وآمد علما و طلاب بود. شاخص‌ترین ویژگی مرحوم سیبویه، همان‌گونه که از سال‌های حضور ایشان در نجف به یاد دارم، اهتمام ویژه به برگزاری مجالس دینی و جذب جوانان به جلسات منبر بود؛ کاری که در بافت فرهنگی نجف آن روز کمتر سابقه داشت، چراکه غالب جوانان کمتر به مراسم مذهبی اقبال نشان می‌دادند. بااین‌حال، مجالسی که ایشان در مسجد طوسی برپا می‌کرد موجب حضور گسترده جوانان و رونق خاص آن محیط شد، تا جایی که هر شب مسجد و فضای اطراف آن پر می‌شد. ایشان منبر را نه‌تنها بیان احکام و روایت مصائب، بلکه بستری برای تربیت نسل جوان می‌دانست و این رویکرد با استقبال بسیاری همراه شد. یکی دیگر از نکات قابل توجه درباره مرحوم سیبویه، اهتمام ایشان به انتقال جمعی از جوانان به زیارت کربلا پس از مجالس احیا در ماه رمضان بود؛ حرکت‌هایی که گاه با حساسیت و مخالفت حکومت وقت مواجه می‌شد. برخورد ایشان با دیگران همراه با تواضع و احترام بود و این خصیصه را در تعامل با خانواده ما نیز مکرر مشاهده کرده‌ام. آنچه از ایشان به یاد مانده، تلاش صادقانه در ترویج معارف دینی و تربیت طلاب است؛ به گونه‌ای که اثرات تربیتی آن همچنان در میان شاگردان و خانواده محسوس است.
تربیت طلاب و احیای شعائر عاشورایی
آیت‌الله سیدجعفر سیدان، از اساتید برجسته حوزه علمیه مشهد، درباره شخصیت مرحوم آیت‌الله حاج‌شیخ‌محمدحسین سیبویه می‌گوید: آیت‌الله سیبویه علاوه بر دارا بودن مرتبه علمی بالا، همواره در مسائل اخلاقی مراقبت می‌نمود، به رعایت دقیق رضایت الهی در تمامی جنبه‌های فردی و اجتماعی اهمیت می‌داد و نسبت به آموزه‌های دینی تعهد عملی داشت.حضور فعال و خستگی‌ناپذیر ایشان در فعالیت‌های اجتماعی، چه زمانی که در عراق اقامت داشتند وچه در مشهد مقدس، نمونه‌ای روشن از آن بود که هرجا امکان اقدامی مفید برای مردم و جوانان می‌یافتند، بی‌وقفه پیگیر می‌شدند. ازجمله میراث ایشان در مشهد، تاسیس مدرسه حضرت امام‌حسین(ع) است که همچنان با مدیریت خانواده فعال است. ویژگی ممتازی که کمتر در دیگران دیده می‌شود، تاکید خاص بر بزرگداشت عاشورا و برپایی مجالس عزاداری بود، تا آنجا که مجالس مقتل‌خوانی ایشان به‌طور ویژه مورد توجه و نقل اهل فضل قرار داشت. نیت الهی در فراگیری علم، عمل براساس دانسته‌ها و انتقال آن به دیگران، نکاتی است که در رفتار و روش علمی و اجتماعی آیت‌الله سیبویه نمایان بود.
تبلیغ، روضه و سیاست در زندگی آیت‌الله سیبویه
حجت‌الاسلام‌والمسلمین شیخ محمدمهدی سیبویه، فرزند مرحوم آیت‌الله شیخ محمدحسین سیبویه، درباره بعد تبلیغی و روضه‌خوانی و مقتل‌خوانی این فقیه خدمتگزار نقل می‌کند: آیت‌الله سیبویه بیش از آن‌که به‌عنوان عالمی مدرس و صاحب‌منصب علمی در حوزه نجف‌اشرف شناخته شود، رسالت تبلیغ و وعظ و ارشاد را بخشی از هویت روحانیت می‌دانست و در این مسیر از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کرد. اما فراتر از آموزش علوم دینی، همواره توصیه می‌کرد طلاب در کنار تحصیل، به امر اساسی تبلیغ بپردازند و نیازهای مردم و جامعه را بشناسند؛ زیرا معتقد بود علم بدون تبلیغ و خدمت عملی، ناقص باقی‌می‌ماند.
ایشان در مقاطع مختلف سال، به‌ویژه در ایام رمضان و ماه محرم، مجالس بزرگ روضه و مقتل در یزد، نجف و سپس مشهد برپا می‌کرد و حضور می‌یافت. نوع روضه‌خوانی و مقتل‌خوانی ایشان شاخص بود؛ نقل وقایع عاشورا را با دقت و استناد به منابع معتبر انجام می‌داد و چنین مجالسی همواره مخاطب ویژه‌ای میان جوانان، اهالی محل و طلاب داشت. در این مجالس، علاوه بر بیان وقایع کربلا، مباحث اخلاقی و اجتماعی نیز مطرح می‌شد؛ او منبر را فرصتی جدی برای تربیت فکری و اجتماعی نسل جدید می‌دانست.
از دیگر ویژگی‌هایی ایشان احترام ویژه به اهل منبر، مداحان، واعظان و ذاکران اهل‌بیت(ع) بود. بارها مشاهده شد وقتی اهل منبر یا مداحی برای روضه حضور می‌یافت، با تکریم و ادب فراوان از آنان استقبال می‌کرد و همین رفتار عملی، برای طلاب و شاگردانش درسی بود تا به اهمیت جایگاه تبلیغ و ترویج معارف دینی بیفزایند. ایشان اعتقاد داشت تأثیر تبلیغ عملی بسیار بیشتر از تبلیغ زبانی است و تربیت مبلغین متعهد، همواره یکی از اهداف اصلی فعالیت علمی و
اخلاقی او بود.در کنار فعالیت‌های تبلیغی و دینی، آیت‌الله سیبویه سهمی ویژه در مبارزات سیاسی و فرهنگی در عراق و ایران داشت. در دوران اقامت در نجف، سخنرانی‌ها و فعالیت‌های تاثیرگذار ایشان بارها مورد توجه و حساسیت حکومت بعثی قرارگرفت؛ تا آنجا که ممنوع‌الورود شدن به عراق و بازداشت‌های مکرر به‌دلیل نفوذ کلامی و همراه‌کردن جوانان با معارف دینی، بخشی از زندگی خانوادگی این عالم بود. حتی با وجود فشارها و مخالفت‌ها، همواره به وظیفه تبلیغی خود متعهد باقی ماند.پس از مهاجرت به ایران، مسئولیت‌های مختلفی از سوی مسئولان و مراجع به وی پیشنهاد شد، اما او ترجیح داد همچنان در جمع مردم و در جوار حرم امام‌رضا(ع) بماند و به تبلیغ و تعلیم مشغول باشد. در مشهد و یزد، نقش فعالی در برگزاری مراسم‌های عزاداری داشت و برپایی مجالس روضه و مقتل‌خوانی را هرگز ترک نکرد. توصیه مکرر او به طلاب و شاگردان این بود که خدمت به دین، با مردم بودن و تبلیغ، اولویت یک روحانی واقعی است.
الگویی برای عالمان منبر و جوانان حوزه
حجت‌الاسلام‌والمسلمین راشدیزدی، از وعاظ و خطبای مشهور مشهد، درباره فعالیت‌های تبلیغی و روضه‌خوانی آیت‌الله سیبویه چنین روایت می‌کند: در طول ۳۰ سال آخر عمر آیت‌الله سیبویه، مجال همنشینی و آشنایی با ایشان را داشتم. این ارتباط از زمان حضور ایشان در یزد، به‌ویژه در ماه رمضان آغاز شد. آیت‌الله سیبویه در این ایام به یزد می‌آمدند و فعالانه در مجالس روضه و تبلیغ دینی شرکت می‌کردند. ایشان نه‌تنها خود اهل سخن و منبر بود، بلکه به برپایی مجالس مذهبی در روستاهای اطراف مانند گرد فرامرز نیز اهتمام داشت و فضایی فراهم می‌ساخت تا جمعی از منبری‌ها و روضه‌خوان‌ها در شب‌های ماه رمضان نزد او گرد هم آیند.راشدیزدی تأکید می‌کند که آیت‌الله سیبویه تنها به تبلیغ زبانی اکتفا نمی‌کرد، بلکه در عمل هم نمونه و الگو بود. علاقه و تعهدی که در مسیر تبلیغ دین و احیای مجالس اباعبدالله(ع) نشان می‌داد، بیانگر این واقعیت بود که او خود را مبلغ دین در شرایط حساس دوران معاصر می‌دید. وی از معدود علمایی محسوب می‌شود که هم در عرصه علمی و هم در میدان منبر و مجالس روضه و مقتل، نقش فعالی داشته است.منش آیت‌الله سیبویه، در کنار علم، اخلاص، مهمان‌نوازی و خدمت صادقانه به مردم و دین، برای اهل منبر و جوانان حوزه الگویی عملی بود.
مسجد طوسی و احیای هویت جمعی جوانان
آیت‌الله نجم‌الدین مروجی‌طبسی، از اساتید درس خارج حوزه علمیه قم، درباره شخصیت آیت‌الله سیبویه چنین روایت می‌کند: آشنایی ما سابقه‌ای حداقل ۵۰ ساله دارد، از همان زمانی که خانواده ایشان در نجف‌اشرف و کربلای معلی ساکن بودند. مرحوم سیبویه از بیت معزز و شناخته‌شده‌ای بود؛ پدر و جدش از مجتهدان معروف این حوزه به‌شمار می‌رفتند و منزل آنها محل رفت‌وآمد علما و طلاب بود. شاخص‌ترین ویژگی مرحوم سیبویه، همان‌گونه که از سال‌های حضور ایشان در نجف به یاد دارم، اهتمام ویژه به برگزاری مجالس دینی و جذب جوانان به جلسات منبر بود؛ کاری که در بافت فرهنگی نجف آن روز کمتر سابقه داشت، چراکه غالب جوانان کمتر به مراسم مذهبی اقبال نشان می‌دادند. بااین‌حال، مجالسی که ایشان در مسجد طوسی برپا می‌کرد موجب حضور گسترده جوانان و رونق خاص آن محیط شد، تا جایی که هر شب مسجد و فضای اطراف آن پر می‌شد. ایشان منبر را نه‌تنها بیان احکام و روایت مصائب، بلکه بستری برای تربیت نسل جوان می‌دانست و این رویکرد با استقبال بسیاری همراه شد. یکی دیگر از نکات قابل توجه درباره مرحوم سیبویه، اهتمام ایشان به انتقال جمعی از جوانان به زیارت کربلا پس از مجالس احیا در ماه رمضان بود؛ حرکت‌هایی که گاه با حساسیت و مخالفت حکومت وقت مواجه می‌شد. برخورد ایشان با دیگران همراه با تواضع و احترام بود و این خصیصه را در تعامل با خانواده ما نیز مکرر مشاهده کرده‌ام. آنچه از ایشان به یاد مانده، تلاش صادقانه در ترویج معارف دینی و تربیت طلاب است؛ به گونه‌ای که اثرات تربیتی آن همچنان در میان شاگردان و خانواده محسوس است.
تربیت طلاب و احیای شعائر عاشورایی
آیت‌الله سیدجعفر سیدان، از اساتید برجسته حوزه علمیه مشهد، درباره شخصیت مرحوم آیت‌الله حاج‌شیخ‌محمدحسین سیبویه می‌گوید: آیت‌الله سیبویه علاوه بر دارا بودن مرتبه علمی بالا، همواره در مسائل اخلاقی مراقبت می‌نمود، به رعایت دقیق رضایت الهی در تمامی جنبه‌های فردی و اجتماعی اهمیت می‌داد و نسبت به آموزه‌های دینی تعهد عملی داشت.حضور فعال و خستگی‌ناپذیر ایشان در فعالیت‌های اجتماعی، چه زمانی که در عراق اقامت داشتند وچه در مشهد مقدس، نمونه‌ای روشن از آن بود که هرجا امکان اقدامی مفید برای مردم و جوانان می‌یافتند، بی‌وقفه پیگیر می‌شدند. ازجمله میراث ایشان در مشهد، تاسیس مدرسه حضرت امام‌حسین(ع) است که همچنان با مدیریت خانواده فعال است. ویژگی ممتازی که کمتر در دیگران دیده می‌شود، تاکید خاص بر بزرگداشت عاشورا و برپایی مجالس عزاداری بود، تا آنجا که مجالس مقتل‌خوانی ایشان به‌طور ویژه مورد توجه و نقل اهل فضل قرار داشت. نیت الهی در فراگیری علم، عمل براساس دانسته‌ها و انتقال آن به دیگران، نکاتی است که در رفتار و روش علمی و اجتماعی آیت‌الله سیبویه نمایان بود.
تبلیغ، روضه و سیاست در زندگی آیت‌الله سیبویه
حجت‌الاسلام‌والمسلمین شیخ محمدمهدی سیبویه، فرزند مرحوم آیت‌الله شیخ محمدحسین سیبویه، درباره بعد تبلیغی و روضه‌خوانی و مقتل‌خوانی این فقیه خدمتگزار نقل می‌کند: آیت‌الله سیبویه بیش از آن‌که به‌عنوان عالمی مدرس و صاحب‌منصب علمی در حوزه نجف‌اشرف شناخته شود، رسالت تبلیغ و وعظ و ارشاد را بخشی از هویت روحانیت می‌دانست و در این مسیر از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کرد. اما فراتر از آموزش علوم دینی، همواره توصیه می‌کرد طلاب در کنار تحصیل، به امر اساسی تبلیغ بپردازند و نیازهای مردم و جامعه را بشناسند؛ زیرا معتقد بود علم بدون تبلیغ و خدمت عملی، ناقص باقی‌می‌ماند.
ایشان در مقاطع مختلف سال، به‌ویژه در ایام رمضان و ماه محرم، مجالس بزرگ روضه و مقتل در یزد، نجف و سپس مشهد برپا می‌کرد و حضور می‌یافت. نوع روضه‌خوانی و مقتل‌خوانی ایشان شاخص بود؛ نقل وقایع عاشورا را با دقت و استناد به منابع معتبر انجام می‌داد و چنین مجالسی همواره مخاطب ویژه‌ای میان جوانان، اهالی محل و طلاب داشت. در این مجالس، علاوه بر بیان وقایع کربلا، مباحث اخلاقی و اجتماعی نیز مطرح می‌شد؛ او منبر را فرصتی جدی برای تربیت فکری و اجتماعی نسل جدید می‌دانست.
از دیگر ویژگی‌هایی ایشان احترام ویژه به اهل منبر، مداحان، واعظان و ذاکران اهل‌بیت(ع) بود. بارها مشاهده شد وقتی اهل منبر یا مداحی برای روضه حضور می‌یافت، با تکریم و ادب فراوان از آنان استقبال می‌کرد و همین رفتار عملی، برای طلاب و شاگردانش درسی بود تا به اهمیت جایگاه تبلیغ و ترویج معارف دینی بیفزایند. ایشان اعتقاد داشت تأثیر تبلیغ عملی بسیار بیشتر از تبلیغ زبانی است و تربیت مبلغین متعهد، همواره یکی از اهداف اصلی فعالیت علمی و
اخلاقی او بود.در کنار فعالیت‌های تبلیغی و دینی، آیت‌الله سیبویه سهمی ویژه در مبارزات سیاسی و فرهنگی در عراق و ایران داشت. در دوران اقامت در نجف، سخنرانی‌ها و فعالیت‌های تاثیرگذار ایشان بارها مورد توجه و حساسیت حکومت بعثی قرارگرفت؛ تا آنجا که ممنوع‌الورود شدن به عراق و بازداشت‌های مکرر به‌دلیل نفوذ کلامی و همراه‌کردن جوانان با معارف دینی، بخشی از زندگی خانوادگی این عالم بود. حتی با وجود فشارها و مخالفت‌ها، همواره به وظیفه تبلیغی خود متعهد باقی ماند.پس از مهاجرت به ایران، مسئولیت‌های مختلفی از سوی مسئولان و مراجع به وی پیشنهاد شد، اما او ترجیح داد همچنان در جمع مردم و در جوار حرم امام‌رضا(ع) بماند و به تبلیغ و تعلیم مشغول باشد. در مشهد و یزد، نقش فعالی در برگزاری مراسم‌های عزاداری داشت و برپایی مجالس روضه و مقتل‌خوانی را هرگز ترک نکرد. توصیه مکرر او به طلاب و شاگردان این بود که خدمت به دین، با مردم بودن و تبلیغ، اولویت یک روحانی واقعی است.
الگویی برای عالمان منبر و جوانان حوزه
حجت‌الاسلام‌والمسلمین راشدیزدی، از وعاظ و خطبای مشهور مشهد، درباره فعالیت‌های تبلیغی و روضه‌خوانی آیت‌الله سیبویه چنین روایت می‌کند: در طول ۳۰ سال آخر عمر آیت‌الله سیبویه، مجال همنشینی و آشنایی با ایشان را داشتم. این ارتباط از زمان حضور ایشان در یزد، به‌ویژه در ماه رمضان آغاز شد. آیت‌الله سیبویه در این ایام به یزد می‌آمدند و فعالانه در مجالس روضه و تبلیغ دینی شرکت می‌کردند. ایشان نه‌تنها خود اهل سخن و منبر بود، بلکه به برپایی مجالس مذهبی در روستاهای اطراف مانند گرد فرامرز نیز اهتمام داشت و فضایی فراهم می‌ساخت تا جمعی از منبری‌ها و روضه‌خوان‌ها در شب‌های ماه رمضان نزد او گرد هم آیند.راشدیزدی تأکید می‌کند که آیت‌الله سیبویه تنها به تبلیغ زبانی اکتفا نمی‌کرد، بلکه در عمل هم نمونه و الگو بود. علاقه و تعهدی که در مسیر تبلیغ دین و احیای مجالس اباعبدالله(ع) نشان می‌داد، بیانگر این واقعیت بود که او خود را مبلغ دین در شرایط حساس دوران معاصر می‌دید. وی از معدود علمایی محسوب می‌شود که هم در عرصه علمی و هم در میدان منبر و مجالس روضه و مقتل، نقش فعالی داشته است.منش آیت‌الله سیبویه، در کنار علم، اخلاص، مهمان‌نوازی و خدمت صادقانه به مردم و دین، برای اهل منبر و جوانان حوزه الگویی عملی بود.
