براساس آمارهای موجود کشاورزی بیشترین مصرف آب را در بخشهای مختلف به خود اختصاص داده و پس از آن آب شرب خانوار و صنعت در مقام سوم قرار دارد. هرچند آمار دقیقی در این زمینه اعلام نشده اما بیش از ۸۰ درصد مصرف آب به حوزه کشاورزی مربوط میشود. مصرف خانوار بین ۷ تا ۹ درصد گزارش شده و صنعت نیز در درصدهای ۲ تا ۴ متغیر است. این اعداد و ارقام نشان میدهد کشاورزی ایران باید پوستاندازی کند تا بتوان در بلندمدت از منابع آبی صیانت کرد. البته وضعیت بحران آب اکنون بهگونهای شده که راهکارهای میانمدت و بلندمدت برای آن پاسخگو نیست و باید ابتدا راهکار کوتاهمدت برای آن درنظر گرفته شود. با اینکه بخش خانوار درصدی از مصرف آب را تشکیل میدهد اما در این بخش هم شاهد عدم سرمایهگذاری بهدلیل پایین بودن قیمت آب هستیم. در واقع چرخ اقتصاد آب نمیچرخد و هشدارهای این موضوع در طول سالهای گذشته در دولتهای گوناگون داده شد. کشاورزی ایران نیز در بخشهایی همچنان رویکرد سنتی دارد و باید در این زمینه بازنگری دقیقی انجام شود. طرحهای آمایش سرزمین، آبخیزداری و آبخوانداری قرار بود تحولی در مدیریت مصرف آب ایجاد کند اما غفلت از اجرای این موضوع باعث شده اکنون و در سالهایی که با خشکسالی دستوپنجه نرم میکنیم با کمآبی شدید نیز مواجه شویم.
هاشم امینی، مدیرعامل شرکت مهندسی آب وفاضلاب کشور گفت: درحال حاضر، ۲۵استان و بیش از۵۳شهر کشور با تنش آبی مواجه هستند، یکی از منابع تأمین آب شرب و بهداشت هموطنان از آبهای زیرزمینی است و لاجرم باید از آن استفاده کنیم.
وی ادامه داد: برداشت از آبهای زیرزمینی واقعیتی غیرقابلانکار است اما باید تغییر در روند برداشت از آن ایجاد شود؛ بهعنوان مثال برخی از دستگاهها برای مصارف غیراستراتژیک از آبهای زیرزمینی استفاده کرده که باید در آن تجدیدنظر کنند. مدیرعامل آبفای کشور با اشاره به تغییر اقلیم کشور و همچنین پنجمین سال خشکسالی، اضافه کرد: بهنظر میرسد باید در راستای اصلاح الگوی کشت و تغییر نوع آبیاری دقت نظر بیشتری شود اما برای مصارف شرب لاجرم باید از آبهای زیرزمینی استفاده کنیم و توصیه ما برای کاهش برداشت از آبهای زیرزمینی، مدیریت مصرف است. همچنین عیسی بزرگزاده، سخنگوی صنعت آب، دیروز در نشستی خبری اظهار کرد: بارشهای کل کشور تا ۲۸ تیرماه به ۱۴۷.۲میلیمتر رسیده که نسبت به بارشهای سال گذشته افتی ۴۰ درصدی و نسبت به متوسط دوره بلندمدت ۳۸ درصد کسری دارد. وی افزود: استانهای سیستانوبلوچستان، هرمزگان، بوشهر وخوزستان بیشترین میزان کمبارشی رابا بیش از۵۰درصد کاهش بارش داشتهاند. بزرگزاده با بیان اینکه تهران در پنجمین سال خشک پیاپی خود بهسر میبرد، گفت: انباشتگی خشکسالی سالانه موجب بروز خشکسالی القایی میشود و مدیریت خشکسالی در هر سال سختتر میشود. ۲۲ میلیارد و ۷۶۰ میلیون مترمکعب ورودی آب امسال به سدها بوده که نسبت به ورودی ۳۹ میلیارد و ۶۳۰ میلیون مترمکعبی، ۴۳ درصد کاهش داشته است. بارش سال آبی جاری، یکی از خشکترین سالهای آبی در دوره آمارشی کشور بوده و رتبه ۵۶ را در ۵۷ سال آمار به خود اختصاص داده است. ۵۰ شهر در ۲۴ استان کشور دارای تنش آبی هستند که برای مدیریت تنش آنها ۱۶۹ پروژه را تعریف کردیم و در دست اجرا داریم؛ در پیشانی شهرهای دارای تنش آبی، تهران و البرز باجمعیتی بیش از ۲۰ میلیون نفر قرار دارند.
سناریوی آخرالزمانی برای تهران مطرح نیست
سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه شهر تهران چند منبعی است و خشکی کامل و سناریوی آخرالزمانی برای آن مطرح نیست، گفت: وضعیت ذخایر آبی تهران نگرانکننده است و نیاز داریم صرفهجویی ۲۵ تا ۳۰درصدی اعمال شود اما اگر شهروندان نسبت به کاهش مصرف اقدام نکنند، شرایط تأمین آب سختتر میشود و تنش آبی تهران گستردهتر خواهد شد.بزرگزاده با بیان اینکه ۳۳هزار و ۳۸۲انشعاب غیرمجاز در تهران شناسایی شده است، گفت: ۳۲۶۰ فضای سبز در تهران داریم که ۷۰۰چاه در سطح شهر تهران در اختیار شهرداری و فضای سبز است که ۵۵حلقه از این چاهها کیفیت آب شرب دارد. این چاهها باید در اختیار وزارت نیرو قرار بگیرد که نگرفته است، قانون شهرداری را مکلف میکند آبیاری فضای سبز را با پساب انجام دهد که وزارت نیرو در این زمینه آمادگی کامل دارد. سامانه ۱۲۲ را بهشدت تقویت کردهایم تا اگر مشترکانی در محلاتی به مشکل برخوردند، با دریافت گزارشهای مردمی بتوانیم به مشکلات احتمالی رسیدگی کنیم.
تعرفههایی که بازدارنده نیست
در ادامه گزارش نگاهی هم به موضوع قیمت آب انداختهایم که این موضوع نشان میدهد قیمت آب بسیار اندک است. مصرفکنندگان آب که زیر الگو مصرف آب دارند بهطور متوسط در هر ماه ۱۴هزار و ۶۲۵تومان آببها پرداخت میکنند.
همچنین براساس آمارهای موجود قبض آب ماهانه مشترکان تا ۱.۵برابر الگوی مصرف ۸۸هزار و ۴۸۱تومان، برای مشترکان بین ۱.۵تا ۲برابر الگو ۲۰۱هزار و ۸۴۵تومان و بیش از ۲ تا ۳برابر الگو ۴۸۰هزار و ۶۸۷تومان است که اصلا ارقامی بازدارنده نیست. از سوی دیگر درباره افت فشار آب در تهران و برخی استانهای دیگر بررسیهایی انجام دادهایم که مقامات وزارت نیرو در این زمینه پاسخ دادند. از آنجا که شهر تهران حدود ۸۰۰متر ارتفاع دارد، برای هر ۳۰متر ارتفاعی یک فشارشکن در طول شبکه میگذارند تا خطوط لوله ناشی از فشار آب دچار آسیب نشوند، ۲۱هزار کیلومتر طول لولههای تهران است، اگر کاهش فشار داده نشود، ۸۰میلیون مترمکعب در سال نشت آب خواهیم داشت.
انتقال آب از خزر در حد طرح است
عیسی بزرگزاده، سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه انتقال آب از دریای خزر با انتقال آب از دریای عمان متفاوت است، گفت: در خزر برای مصارف ساحلی هیچ محدودیتی وجود ندارد. پروژهای برای بندر ترکمن و برخی از نواحی شمالی مطرح است. طرح انتقال آب خزر به سمنان به میزان ۲۰۰میلیون متر مکعب مجوز تخصیص آب دارد و هنوز در مرحله مطالعاتی است. بزرگزاده با اشاره به رفتار شنیع دشمن صهیونی در آسیب رساندن به خطوط لوله آب تهران، گفت: چند خط لوله با قطرهای مختلف در یک نقطه آسیب دیده بودند، ما در اولین اقدام شیرهای کنترل نزدیک به آن را بستیم تا تبعات آن به دیگر بخشها نرسد. بلافاصله با قطع اتصالات شیرهای کنترل، تانکرهای آب در محل مستقر شد و در گام بعدی در مدت ۴۸ ساعت بازسازی خطوط لوله انجام گرفت.
۷۵ درصد از سد زایندهرود اصفهان خالی است
سیدمجتبی موسوی نائینی، مدیر بهرهبرداری و نگهداری از تأسیسات سد و نیروگاه زایندهرود اصفهان گفت: ذخیره این سد در حال حاضر به ۳۱۳ میلیون مترمکعب رسیده و به بیان دیگر ۷۵ درصد از ظرفیت آن خالی است.وی افزود: ذخیره سد زایندهرود سال گذشته در چنین روزی ۴۵۸ میلیون مترمکعب و در بلندمدت ۹۰۱ میلیون مترمکعب بود و بر همین اساس ذخیره کنونی آن در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۳۲ درصد و نسبت به بلندمدت ۶۵ درصد کاهش دارد. میزان آب ورودی سد، این روزها ۱۶ مترمکعب بر ثانیه و خروجی آن با در نظر گرفتن میزان تبخیر ۳۱ مترمکعب بر ثانیه است.
موسوی تصریح کرد: از ابتدای سال آبی فعلی(یکم مهر ۱۴۰۳) تاکنون میزان ورودی آب به سد زایندهرود در مجموع ۸۳۰ میلیون مترمکعب اما در مدت مشابه سال گذشته ۹۳۴ میلیون مترمکعب ورودی بود.
آبخیزداری، ناجی ایران از سیل و خشکسالی
حسن وحید معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی با تأکید بر اهمیت اجرای طرحهای آبخیزداری و آبخوانداری در کشور، این طرحها را راهکاری موثر برای کاهش سیل، فرسایش خاک و تغذیه سفرههای زیرزمینی دانست. وی با اشاره به اینکه ۶۵۰ شهر و ۸۶۵۰ روستا در کشور در معرض سیلاب قرار دارند، اعلام کرد: با اجرای طرحهای آبخیزداری میتوان حدود ۷۰ درصد سیلابها را کاهش داد. وحید با بیان اینکه با اجرای آبخیزداری میتوان به گونهای از منابع آب و خاک بهره برداری کرد که آسیبی به منابع طبیعی وارد نشود، اجرای آبخیزداری را در کشور ضروری خواند. وی با اشاره به اقدامات انجام شده در این زمینه گفت: تاکنون عملیات آبخیزداری در۳۲میلیون هکتار از اراضی کشورانجام شده ودربرنامه هفتم توسعه، ۲۰ میلیون هکتار دیگر در دستور کار قرار دارد. وی با اشاره به اینکه پیشنهاد اولیه دولت برای این برنامه ۴۰ میلیون هکتار بود، افزود: حدود ۶۰ درصد کشور در معرض سیلاب قراردارد و ۲۶میلیون هکتارازحوزههای آبخیز،بحرانی محسوب میشود که در اولویت اجرای طرحهای آبخیزداری قرار دارد.
ذخایر آبی کشور شرایط خوبی ندارد
عباس علیآبادی، وزیر نیرو در جمع خبرنگاران با بیان اینکه آب محور و زیر ساخت اصلی توسعه جوامع به شمار میرود، گفت: کشور در شرایط نامناسب آبی قرار دارد اما برخی استانها مانند مازندران از بارشهای نرمالی برخوردار بودند اما سایر مناطق کشور، تشنه است.
وی افزود: امروز کشور در شرایط تنش آبی قرار دارد، اقدامات خوبی به جهت زیرساختی در حال انجام است و درهمین راستا طرحی در استان مازندران افتتاح شد. در این زمینه فهرستی از طرحهای مهم و اولویت دار تهیه میشود و منابع لازم برای پیشبرد این طرحها اختصاص مییابد.
صرفهجویی نشد، به مشکل خوردیم
بزرگزاده، سخنگوی صنعت آب با بیان اینکه هدفگذاری مدیریت مصرف ۲۵درصدی برای تابستان امسال داشتیم که محقق نشد، گفت: در شهر تهران توانستیم ۲.۵درصد فقط مدیریت مصرف داشته باشیم که این میزان تنها رشد جمعیت تهران را پوشش داد. یعنی به اندازه سال گذشته داریم برای تهران تأمین آب میکنیم درحالیکه در پنجمین سال خشکسالی تهران، میبایست ۲۵درصد از مصرف را کاهش میدادیم. وی افزود: ۵۶۷طرح مهم آب و آبفا داریم که از این تعداد ۲۷۲طرح اولویتدار است که این طرحهای اولویتدار نیازمند ۲۰۰۰میلیارد تومان بودجه است، که البته برای سال ۱۴۰۴ به میزان ۶۰همت در نظر گرفتند که این میزان جوابگوی نیاز پروژههای اولویتدار نیست. بزرگزاده با بیان اینکه در کل تهران آبی از قزوین تا تهران و البرز، ۵۰درصد از ذخایر سطحی و ۵۰درصد از ذخایر زیرزمینی تأمین میشود، گفت: این میزان برای شهر تهران حدود۴۰درصد سطحی و ۶۰درصد زیرزمینی است.وی ادامه داد:مجموع سدهای تهران درحال حاضر ۴۰۳میلیون متر مکعب ذخیره آبی دارد که نیمی از آن حجم مفید و بقیه رسوب است و درصد پرشدگی میانگین سدهای تهران ۲۱درصد است. این یعنی اگر مدیریت مصرف آب انجام نشود، حجم آبی برای سدها باقی نمانده و منابع آبی نحیفتر خواهد شد و اثر خودش را در تأمین رفاه آبی شهروندان خواهد گذاشت. اگر مدیریت مصرف صورت بگیرد، میتوان سد ماملو را از دست نداد. باید از رخ دادن شرایطی که باعث می شود تا سد ماملو یا سدهای دیگر از مدار خارج شود، با مدیریت مصرف جلوگیری کرد و ظرفیتهایی را که خارج از سیستم شرب در بخش آب در تهران وجود دارد بهکار گرفت.