زنگ نابرابری در مدارس غیردولتی
با وجود این‌که طبق گفته احمد محمودزاده، رئیس سازمان مدارس غیردولتی، سقف شهریه برای مدارس غیردولتی در سال تحصیلی جدید از ۲۰ تا ۱۴۵ میلیون‌تومان تعیین‌شده اما گزارش‌های میدانی و شکایت‌های والدین حاکی از آن است که مبلغ دریافتی در برخی از این مدارس به‌خصوص در شهر تهران، خیلی بیشتر از این مبالغ است. این در حالی است که عدد اعلامی فقط شامل شهریه ثابت می‌شود و مواردی همچون لباس فرم مدرسه، سرویس ایاب‌و‌ذهاب و هزینه‌های جانبی را در برنمی‌گیرد.
مدارس غیردولتی که در ابتدا با هدف کمک به ارتقای کیفیت آموزشی و کاهش فشار بر مدارس دولتی شکل گرفتند، حالا در بسیاری موارد به مراکز آموزشی لوکس با شهریه‌های نجومی بدل شدهاند. مسأله‌ای که با عدالت آموزشی که یکی از رویکردهای مطرح‌شده از سوی دولت چهاردهم نیز بوده، مغایر است.
امکانات آموزشی متفاوت، معلمان برگزیده، برنامه‌های درسی و تربیتی ویژه و کلاس‌هایی با حداقل دانش‌آموز، ویژگی‌هایی است که همگی تصویری از یک مدرسه غیردولتی را نشان می‌دهد اما درهمین زمان، شاهدهستیم که هزاران دانش‌آموزدیگر در کلاسهای کوچک و فرسوده مدارس دولتی، با کمبود معلم، نبود تجهیزات و حداقل امکانات، برای درس‌آموزی تلاش می‌کنند. البته نتایج چنین امکاناتی در مدارس غیردولتی را هم می‌توان در آزمون‌های مختلفی چون کنکور و امتحانات نهایی دید که بخش زیادی از نتایج مطلوب از آن دانش‌آموزان همین مدارس است.چنین دوگانگی آشکاری، عملا دو نظام آموزشی موازی در کشور ایجاد کرده است. مسأله‌ای که عدالت آموزشی و قانون تحصیل رایگان را به شعاری تهی بدل می‌سازد و آن را به حاشیه راند.
شهریه‌های مصوب کاغذی
برای بررسی بیشتر این مسأله با تعدادی از والدین صحبت کرده‌ایم. البته بخشی از این آنها ناچار شدند به‌دلیل افزایش شهریه‌ها، فرزند خود را در مدارس دولتی ثبتنام کنند. خانم ناصری، مادر دانش‌آموز دختری است که به کلاس سوم ابتدایی می‌رود. آن‌طور که او به خبرنگار ما توضیح می‌دهد، شهریه اعلامی این مدرسه که در محله پاسداران تهران قرار دارد، ۱۲۰ میلیون تومان است که البته شامل هزینه لباس فرم و سایر موارد نیست. طبق گفته این مادر، کلاسهای فوق‌برنامه همچون کامپیوتر، زبان انگلیسی و فرانسه و انجام فعالیت‌های ورزشی در سالنی مجزا و خارج از مدرسه نیز از دیگر برنامه‌های این مدرسه غیردولتی به‌شمار می‌رود. خانم یارمحمدی هم پسر خود را در مقطع اول ابتدایی یکی از مدارس غیرانتفاعی در جنوب تهران ثبتنام کرده است. او نیز از شهریه اعلامی گلایه‌مند است و می‌گوید: «هزینه‌ای که مدرسه اعلام کرده ۶۰میلیون تومان و البته حدودی است چرا که هنوز شهریه‌ها به صورت قطعی مشخص نشده.» او همچنین دوست دارد که فرزندش برای ورود به دنیای آموزش و یادگیری، در محیط و مدرسه‌ای با امکانات خوب و تعداد دانش‌آموزان استاندارد تحصیل کند. این مسأله تا جایی پیش رفته که المیرا شریفی‌مقدم، مجری تلویزیون هم در برنامه‌ای زنده با انتقاد از شهریه‌های نجومی مدارس غیردولتی گفت: «برای ثبتنام پسرم در پایه دهم به چند مدرسه دولتی و غیردولتی مراجعه کردیم. یکی از مدارس غیردولتی ۱۷۵ میلیون‌تومان شهریه خواست، مخالفت کردم و گفتم نه چنین پولی داریم و نه پرداخت خواهیم کرد.» از این مسائل که بگذریم، به موضوع جالب و قابل‌توجه شهریه مصوب این مدارس می‌رسیم که گویا در برخی از آنها، این شهریه مصوب با شهریه دریافتی تفاوت فاحشی دارد. البته که احمد محمودزاده، رئیس سازمان مدارس غیردولتی به‌تازگی خبر از صدور ۱۰۴رأی در زمینه تخلفات مدارس غیردولتی در سه ماه گذشته داده و گفته که بازدید میدانی از مدارسی که شهریه نامتعارف دارند، به‌‌ویژه در شمال شهر تهران انجام شده و با ۵۱۹ مدرسه و مؤسسه آموزشی متخلف برخورد شده است.
نظارت‌های ناکافی
با وجود تعیین سقف شهریه برای مدارس غیردولتی، مکانیسم‌‌های نظارت و شکایت عملا بازدارندگی کافی ندارند. این مدارس می‌توانند با عنوان کردن خدمات انتخابی یا به اصطلاح خودشان «افتر اسکول»، مبالغ اضافی از خانواده‌ها دریافت کنند، بی‌آن‌که مشمول تخلف رسمی شوند. در واکنش به این وضعیت احمد محمودزاده از برخورد با مدارس و مؤسسات غیردولتی متخلف خبر می‌دهد و می‌گوید: «تاکنون با ۵۱۹ مدرسه غیردولتی و مؤسسه متخلف برخورد شده که این اقدامات شامل چهار مورد لغو مجوز و تعطیلی دائم، ۱۲ مورد تعطیلی موقت از یک تا سه سال، پنج مورد تعطیلی موقت مراکز، ۱۰ مورد محرومیت مدیر یا مؤسس، ۲۲ مورد تعطیلی مدرسه یا مؤسسه، ۴۷ مورد تذکر، توبیخ و درج در پرونده، ۹ مورد برائت، پنج مورد تخفیف در مجازات و... بوده است. همچنین ۸۸۶ آموزشگاه خصوصی غیرمجاز شناسایی شده که تاکنون ۴۵۰ مورد از آنها پلمب شدهاند.»
گلایه معلمان مدارس غیردولتی
به نظر می‌رسد فقط موضوع شهریه مدارس غیردولتی، نارضایتی ایجاد نکرده و شاید خیلی‌ها تصور می‌کنند که حقوق دریافتی معلمان این مدارس با توجه به دریافت چنین شهریه‌هایی، خیلی بیشتر از مدارس دولتی است اما یکی از معلمانی که در مدرسه‌ای در محدوده نیاوران مشغول به تدریس است به خبرنگار ما می‌گوید: «قراردادهای ما هشت‌ماهه است و حتی عیدی و سنوات هم به ما تعلق نمی‌گیرد. دقیقا چهار ماه بیکارهستیم و دراین مدت حقوقی هم دریافت نمی‌کنیم.» البته به‌تازگی تفاهم‌‌نامه‌ای با محوریت بیمه معلمان مدارس غیردولتی و کاهش ساعت کاری آنان، با سازمان تأمین اجتماعی امضا شده تا چنین مشکلاتی حل شود. احمد محمودزاده در گفت‌وگو با جام‌جم در این خصوص عنوان می‌کند: «به‌زودی تفاهم‌نامه ما با این موضوع با سازمان تأمین اجتماعی نهایی خواهد شد تا بخشی از مشکلات این گروه از معلمان رفع شود. هدف این است که معلمان به صورت ۳۰ ساعته فعالیت کنند و متناسب با آن، ۳۰ روز بیمه دریافت نمایند. در صورت اشتغال کمتر از این میزان، امکان تجمیع ساعات در مدارس مختلف فراهم شده تا مؤسس یا خود معلم بتواند ما‌به‌‌التفاوت بیمه را پرداخت کند و بیمه کامل سال برقرار شود. راهکارهای نوینی در این تفاهم‌نامه پیش‌بینی شده که امیدواریم در روزهای آینده به امضا برسد.» وی همچنین می‌افزاید: «اجرای نظام ۳۰ ساعته، الزام مؤسس به پرداخت بیمه کامل و افزایش شهریه‌ها می‌تواند در حل مشکل پرداختی‌ها و قرارداد این معلمان نیز مؤثر باشد. در حال حاضر، بسیاری از معلمان به‌دلیل اجرای نظام ۴۴ ساعته، دریافتی کمتری دارند. میانگین حقوق باید به ۱۲میلیون‌تومان برسد و با احتساب بیمه، به حدود ۱۷میلیون‌تومان افزایش یابد. قراردادها هم باید براساس این تفاهم‌نامه تنظیم شوند. مسئولیت تنظیم این قراردادها با مؤسسان مدارس است اما نظارت بر اجرای آن هم بر‌عهده سازمان تأمین اجتماعی و هم وزارت آموزش‌وپرورش خواهد بود.»
تحصیل لوکس
به هر حال معضلات مدارس غیردولتی مخصوصا موضوع مهم و همیشگی شهریه‌های این مدارس، واقعیتی است که از یک‌‌سو با سقف‌‌های مصوب و وعده‌های رسمی اداره می‌شود و از سوی دیگر، در میدان عمل با شهریه‌هایی مواجه می‌شویم که گاه فراتر از توان حتی طبقه متوسط جامعه هستند. مدارس غیردولتی که قرار بود مکمل نظام آموزشی و حامی کیفیت باشند، امروز برای بسیاری از خانواده‌ها به نماد شکاف طبقاتی در آموزش تبدیل شدهاند. در نتیجه، تحصیل در بسیاری از این مدارس همچنان امتیازی لوکس باقی می‌ماند که تنها خانواده‌های پردرآمد توانایی پرداخت آن را دارند. در کنار این، معلمان این مدارس نیز با قراردادهای کوتاه‌‌مدت و حقوق ناکافی، سهمی از درآمدهای نجومی ندارند. ادامه این روند، دوگانگی آموزشی را عمیق‌تر کرده و عدالت آموزشی را فقط به قشری خاص اختصاص می‌دهد.
امکانات آموزشی متفاوت، معلمان برگزیده، برنامه‌های درسی و تربیتی ویژه و کلاس‌هایی با حداقل دانش‌آموز، ویژگی‌هایی است که همگی تصویری از یک مدرسه غیردولتی را نشان می‌دهد اما درهمین زمان، شاهدهستیم که هزاران دانش‌آموزدیگر در کلاسهای کوچک و فرسوده مدارس دولتی، با کمبود معلم، نبود تجهیزات و حداقل امکانات، برای درس‌آموزی تلاش می‌کنند. البته نتایج چنین امکاناتی در مدارس غیردولتی را هم می‌توان در آزمون‌های مختلفی چون کنکور و امتحانات نهایی دید که بخش زیادی از نتایج مطلوب از آن دانش‌آموزان همین مدارس است.چنین دوگانگی آشکاری، عملا دو نظام آموزشی موازی در کشور ایجاد کرده است. مسأله‌ای که عدالت آموزشی و قانون تحصیل رایگان را به شعاری تهی بدل می‌سازد و آن را به حاشیه راند.
شهریه‌های مصوب کاغذی
برای بررسی بیشتر این مسأله با تعدادی از والدین صحبت کرده‌ایم. البته بخشی از این آنها ناچار شدند به‌دلیل افزایش شهریه‌ها، فرزند خود را در مدارس دولتی ثبتنام کنند. خانم ناصری، مادر دانش‌آموز دختری است که به کلاس سوم ابتدایی می‌رود. آن‌طور که او به خبرنگار ما توضیح می‌دهد، شهریه اعلامی این مدرسه که در محله پاسداران تهران قرار دارد، ۱۲۰ میلیون تومان است که البته شامل هزینه لباس فرم و سایر موارد نیست. طبق گفته این مادر، کلاسهای فوق‌برنامه همچون کامپیوتر، زبان انگلیسی و فرانسه و انجام فعالیت‌های ورزشی در سالنی مجزا و خارج از مدرسه نیز از دیگر برنامه‌های این مدرسه غیردولتی به‌شمار می‌رود. خانم یارمحمدی هم پسر خود را در مقطع اول ابتدایی یکی از مدارس غیرانتفاعی در جنوب تهران ثبتنام کرده است. او نیز از شهریه اعلامی گلایه‌مند است و می‌گوید: «هزینه‌ای که مدرسه اعلام کرده ۶۰میلیون تومان و البته حدودی است چرا که هنوز شهریه‌ها به صورت قطعی مشخص نشده.» او همچنین دوست دارد که فرزندش برای ورود به دنیای آموزش و یادگیری، در محیط و مدرسه‌ای با امکانات خوب و تعداد دانش‌آموزان استاندارد تحصیل کند. این مسأله تا جایی پیش رفته که المیرا شریفی‌مقدم، مجری تلویزیون هم در برنامه‌ای زنده با انتقاد از شهریه‌های نجومی مدارس غیردولتی گفت: «برای ثبتنام پسرم در پایه دهم به چند مدرسه دولتی و غیردولتی مراجعه کردیم. یکی از مدارس غیردولتی ۱۷۵ میلیون‌تومان شهریه خواست، مخالفت کردم و گفتم نه چنین پولی داریم و نه پرداخت خواهیم کرد.» از این مسائل که بگذریم، به موضوع جالب و قابل‌توجه شهریه مصوب این مدارس می‌رسیم که گویا در برخی از آنها، این شهریه مصوب با شهریه دریافتی تفاوت فاحشی دارد. البته که احمد محمودزاده، رئیس سازمان مدارس غیردولتی به‌تازگی خبر از صدور ۱۰۴رأی در زمینه تخلفات مدارس غیردولتی در سه ماه گذشته داده و گفته که بازدید میدانی از مدارسی که شهریه نامتعارف دارند، به‌‌ویژه در شمال شهر تهران انجام شده و با ۵۱۹ مدرسه و مؤسسه آموزشی متخلف برخورد شده است.
نظارت‌های ناکافی
با وجود تعیین سقف شهریه برای مدارس غیردولتی، مکانیسم‌‌های نظارت و شکایت عملا بازدارندگی کافی ندارند. این مدارس می‌توانند با عنوان کردن خدمات انتخابی یا به اصطلاح خودشان «افتر اسکول»، مبالغ اضافی از خانواده‌ها دریافت کنند، بی‌آن‌که مشمول تخلف رسمی شوند. در واکنش به این وضعیت احمد محمودزاده از برخورد با مدارس و مؤسسات غیردولتی متخلف خبر می‌دهد و می‌گوید: «تاکنون با ۵۱۹ مدرسه غیردولتی و مؤسسه متخلف برخورد شده که این اقدامات شامل چهار مورد لغو مجوز و تعطیلی دائم، ۱۲ مورد تعطیلی موقت از یک تا سه سال، پنج مورد تعطیلی موقت مراکز، ۱۰ مورد محرومیت مدیر یا مؤسس، ۲۲ مورد تعطیلی مدرسه یا مؤسسه، ۴۷ مورد تذکر، توبیخ و درج در پرونده، ۹ مورد برائت، پنج مورد تخفیف در مجازات و... بوده است. همچنین ۸۸۶ آموزشگاه خصوصی غیرمجاز شناسایی شده که تاکنون ۴۵۰ مورد از آنها پلمب شدهاند.»
گلایه معلمان مدارس غیردولتی
به نظر می‌رسد فقط موضوع شهریه مدارس غیردولتی، نارضایتی ایجاد نکرده و شاید خیلی‌ها تصور می‌کنند که حقوق دریافتی معلمان این مدارس با توجه به دریافت چنین شهریه‌هایی، خیلی بیشتر از مدارس دولتی است اما یکی از معلمانی که در مدرسه‌ای در محدوده نیاوران مشغول به تدریس است به خبرنگار ما می‌گوید: «قراردادهای ما هشت‌ماهه است و حتی عیدی و سنوات هم به ما تعلق نمی‌گیرد. دقیقا چهار ماه بیکارهستیم و دراین مدت حقوقی هم دریافت نمی‌کنیم.» البته به‌تازگی تفاهم‌‌نامه‌ای با محوریت بیمه معلمان مدارس غیردولتی و کاهش ساعت کاری آنان، با سازمان تأمین اجتماعی امضا شده تا چنین مشکلاتی حل شود. احمد محمودزاده در گفت‌وگو با جام‌جم در این خصوص عنوان می‌کند: «به‌زودی تفاهم‌نامه ما با این موضوع با سازمان تأمین اجتماعی نهایی خواهد شد تا بخشی از مشکلات این گروه از معلمان رفع شود. هدف این است که معلمان به صورت ۳۰ ساعته فعالیت کنند و متناسب با آن، ۳۰ روز بیمه دریافت نمایند. در صورت اشتغال کمتر از این میزان، امکان تجمیع ساعات در مدارس مختلف فراهم شده تا مؤسس یا خود معلم بتواند ما‌به‌‌التفاوت بیمه را پرداخت کند و بیمه کامل سال برقرار شود. راهکارهای نوینی در این تفاهم‌نامه پیش‌بینی شده که امیدواریم در روزهای آینده به امضا برسد.» وی همچنین می‌افزاید: «اجرای نظام ۳۰ ساعته، الزام مؤسس به پرداخت بیمه کامل و افزایش شهریه‌ها می‌تواند در حل مشکل پرداختی‌ها و قرارداد این معلمان نیز مؤثر باشد. در حال حاضر، بسیاری از معلمان به‌دلیل اجرای نظام ۴۴ ساعته، دریافتی کمتری دارند. میانگین حقوق باید به ۱۲میلیون‌تومان برسد و با احتساب بیمه، به حدود ۱۷میلیون‌تومان افزایش یابد. قراردادها هم باید براساس این تفاهم‌نامه تنظیم شوند. مسئولیت تنظیم این قراردادها با مؤسسان مدارس است اما نظارت بر اجرای آن هم بر‌عهده سازمان تأمین اجتماعی و هم وزارت آموزش‌وپرورش خواهد بود.»
تحصیل لوکس
به هر حال معضلات مدارس غیردولتی مخصوصا موضوع مهم و همیشگی شهریه‌های این مدارس، واقعیتی است که از یک‌‌سو با سقف‌‌های مصوب و وعده‌های رسمی اداره می‌شود و از سوی دیگر، در میدان عمل با شهریه‌هایی مواجه می‌شویم که گاه فراتر از توان حتی طبقه متوسط جامعه هستند. مدارس غیردولتی که قرار بود مکمل نظام آموزشی و حامی کیفیت باشند، امروز برای بسیاری از خانواده‌ها به نماد شکاف طبقاتی در آموزش تبدیل شدهاند. در نتیجه، تحصیل در بسیاری از این مدارس همچنان امتیازی لوکس باقی می‌ماند که تنها خانواده‌های پردرآمد توانایی پرداخت آن را دارند. در کنار این، معلمان این مدارس نیز با قراردادهای کوتاه‌‌مدت و حقوق ناکافی، سهمی از درآمدهای نجومی ندارند. ادامه این روند، دوگانگی آموزشی را عمیق‌تر کرده و عدالت آموزشی را فقط به قشری خاص اختصاص می‌دهد.
