درگفتوگوی پیشرو با حجتالله ایوبی، مشاور عالی وزیر و رئیس مرکز بینالملل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی، به بررسی موضوعات مختلفی همچون سازوکارهای احیای گردشگری در ایران، مقابله با ایرانهراسی و ظرفیتهای گردشگری سلامت پرداختهایم.
با توجه به شرایط امروز چه سازوکارهایی را برای احیای گردشگری در دستور کار دارید؟
اولین گام مؤثر در این مسیر، اقدام هوشمندانه دکتر صالحیامیری بود که ساختاری نوین و چابک پایهگذاری کردند؛ ساختاری که با وجود سادگی، ظرفیت بالایی برای پاسخگویی به یکی از دغدغههای تاریخی کشور در سالهای اخیر دارد: جذب گردشگر و بهویژه مقابله با موج ایرانهراسی و ارائه تصویری زیباتر و واقعیتر از ایران.در همین راستا، معاونتی با عنوان معاونت بینالملل و دیپلماسی عمومی تاسیس شد که بخش دیپلماسی عمومی آن از اهمیت بیشتری نسبت به حوزه بینالملل برخوردار است. این معاونت برای بهرهگیری از تمامی ظرفیتها و ابزارهای موجود در عرصه بینالمللی کشور و تلفیق آنها با توانمندیهای فرهنگی داخلی تلاش میکند تا بتواند نقش مؤثری در بهبود تصویر ایران ایفا کند. هماکنون در وزارتخانه دو تیم فعال داریم؛ یکی تیم کارشناسان بینالملل و دیگری گروهی فرهنگی، علاقهمند به تولیدمحتوا و متخصص در این حوزه. همکاری این دو گروه میتواند به خلق تصویری دقیقتر، واقعیتر و جذابتر از ایران منجر شود.
دلایل اصلی کاهش ورودی گردشگر به کشور را چه میدانید؟
ما در حوزه گردشگران سیاحتی یعنی آنهایی که با هدف تفریح و تجربه فرهنگی سفر میکنند، همواره با فراز و فرودهای زیادی مواجه بودهایم. سرعت تحولات در ایران بهقدری بالاست که هرگاه مردم در آستانه اعتماد و انتخاب ایران بهعنوان مقصد گردشگری قرار میگیرند، ناگهان اتفاقی رخ میدهد که همه چیز را تحتالشعاع قرار میدهد. وقتی گردشگران پس از مدتی به سایت وزارت امور خارجه کشورشان مراجعه میکنند، با هشدارهایی مواجه میشوند که آنها را از سفر به ایران منع میسازد. اگر به تعداد دفعاتی که کشورهای مهم، همانهایی که گردشگرانشان میتوانند نقش مؤثری در رونق گردشگری ایران داشته باشند، در سالهای اخیر اعلام کردهاند که سفر به ایران توصیه نمیشود نگاه کنیم، متوجه میشویم این هشدارها بارها تکرار شدهاند. این مسأله، چالشی جدی برای ماست که امیدواریم در آیندهای نزدیک برطرف شود.
چه برنامههایی را برای مقابله ایرانهراسی میتوان اجرا کرد؟
حل این مشکل، به دو عامل کلیدی وابسته است؛ نخست، رونق اقتصادی کشور ودوم،درک عمیقتر ازنقش گردشگر بهعنوان سفیر فرهنگی. گردشگری که به ایران میآید، صرفا چند هزار دلار هزینه نمیکند، بلکه بهطورطبیعی تبدیل به سفیر فرهنگ و تمدن ایرانی میشود. ایران آنقدر باشکوه، غنی و پرجاذبه است که هر شخصی قدم در آن بگذارد، ناخودآگاه دلباختهاش میشود. ما برای این بخش از گردشگری برنامهریزی میکنیم، هرچند در شرایط فعلی، امید چندانی به تحقق کامل آن نداریم.
در چنین شرایطی برای بهبود شرایط از چه گزینههای دیگری میتوان بهره گرفت؟
در مقابل گردشگری سیاحتی، نوعی دیگر از گردشگری وجود دارد که تا حد زیادی مستقل از شرایط سیاسی کشور است مانند گردشگری سلامت. ایران، بیتردید قطب سلامت منطقه محسوب میشود وحتی درسطح جهانی نیز در این حوزه جایگاه قابل توجهی دارد. کشورهای منطقه به خدمات درمانی ایران نیاز دارند واین ظرفیت، فرصت بزرگی برای توسعه گردشگری سلامت فراهم کرده است. درهمین راستا، سیاستهای مؤثری درحال اجراست. دولت مشوقهایی را در نظر گرفته تا بتواند بهصورت هدفمند، کشور به کشور و شهر به شهر، گردشگران سلامت راجذب کند. اما نوع دیگری از گردشگری که ظرفیت بالایی در ایران دارد، گردشگری زیارتی است؛ هم در بعد مذهبی و هم دربعد معنوی. ایران در حوزه گردشگری معنوی، ظرفیتهای فوقالعادهای دارد که اگر بهدرستی مورد توجه قرار گیرد، میتواند بخشی از مشکلات موجود را حل کند. برای مثال میتوان به شهر نیشابور، زادگاه شیخبکتاش ولی اشاره کرد که میلیونها مرید در ترکیه و آلبانی دارد و از نظر فکری و اعتقادی، نزدیکترین گروه به تشیع محسوب میشود.
گردشگری سلامت چگونه رونق بیشتری میگیرد؟
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی وعده جذب ۱۵میلیون گردشگر تا پایان دوره راداده بود. البته آمار دقیقی ندارم اماطبق برنامهریزیهای انجامشده،روند پیشرفت مطلوب حتی دربرخی مقاطع ازبرنامه جلوتر نیزبوده است. بهعنوان نمونه، در تیر و مردادماه سال گذشته، تعداد گردشگران ورودی و رشد درصدی آنها بهمراتب بالاترازسالهای قبل بود. درهمین راستا، تمرکز ما بر جذب گردشگرانی است که تاحد زیادی مستقل ازفضای سیاسی وتحولات منطقهای هستند. بخشی از این گروه، گردشگران سلامتند که بهدلیل نیازهای درمانی وکیفیت بالای خدمات پزشکی ایران، همچنان به کشور سفر میکنند.
چرا جاذبههای گردشگری کشورمان در رسانههای مطرح دنیا تبلیغ نمیشود؟
متأسفانه ما خودمان را گرفتار تحفظات عجیب و غیرضروری کردهایم. بارها تلاش شده تا شخصیتهایی چون شیخبکتاش ولی احیا و معرفی شوند اما همواره با موانعی روبهرو بودهایم. خوشبختانه اکنون فضای بازتری فراهم شده و این محدودیتها تا حدی کاهش یافتهاند. اکنون در حال بررسی و پیگیری تکتک این موارد هستیم و هرجا که موانع برطرف شود، تلاش میکنیم با برنامهریزیهای گسترده و هدفمند آنها را بهدرستی معرفی کنیم. در برخی موارد، مشکل صرفا ضعف در تبلیغات بوده اما در مواردی دیگر، ارادهای برای معرفی وجود نداشته یا موانع ساختاری و فرهنگی مانع از برجستهسازی این ظرفیتها شدهاست.
برنامههای وزارت برای بازگشت عزت به پاسپورت ایرانی به کجا رسیده است؟
متأسفانه شهروندان ایرانی برای سفر به بسیاری ازکشورها همچنان نیازمند دریافت ویزا هستند.درمقابل، اقدام خوبی از سوی دولت گذشته آغاز شد که طی آن، تعداد قابل توجهی از کشورها، بیش از۳۰کشور امکان سفر بدون ویزا به ایران را پیدا کردند. بااینحال، بسیاری از این کشورها متقابلا این اقدام را نپذیرفتند.البته دربرخی مواردتوافقهایی حاصل شده است. برای مثال،تاجیکستان لغوروادید باشرایط خاصی انجام شده وباترکیه نیزتوافق لغوروادیدبرقراراست.امادرمورد جمهوریآذربایجان، این لغو روادید هنوز یکطرفه است و بهصورت دوطرفه اجرا نمیشود. این وضعیت نشان میدهد که ایران در حوزه تعاملات بینالمللی و دیپلماسی گردشگری، هنوز به جایگاه مطلوبی نرسیده و متأسفانه در شرایط نامناسبی قرار دارد.
آیا انعقاد تفاهمنامههای اخیر با کشورهای مختلف، دستاوردهایی برای گردشگری ایران به همراه داشته است؟
در دو سه ماه گذشته، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی در اغلب سفرهای خارجی رئیسجمهور، نقش فعالی ایفا کرده است. اسناد همکاری ما پیشاپیش نهایی شده و با هماهنگی کامل میان دولت میزبان، وزارت امور خارجه و نهاد ریاستجمهوری، تفاهمنامهها به امضا رسیدهاست. در هفته جاری، سه سند همکاری با ارمنستان آماده شده که قرار است در سفر پیشرو به امضا برسد. سند همکاری با چین امضا شده و اسناد مربوط به آلبانی و بلاروس نیز آماده و در حال نهاییسازی است. با عراق نیز همکاریهای مشابهی در جریان است. همچنین در آبانماه امسال، وزیر میراث فرهنگی سفری به عربستانسعودی خواهد داشت. ما به این جمعبندی رسیدهایم که باید کشور به کشور پیش برویم، درخواست جذب گردشگر بدهیم و با برنامهریزی دقیق، آنها را به ایران دعوت کنیم.
برنامهای برای جذب گردشگر، فراتر از کشورهای همسایه نیزدارید؟
کشورهای اطراف، در اولویت نخست ما قرار دارند. بخش قابلتوجهی از گردشگران ورودی به ایران حدود هفتمیلیون نفر در سال از کشورهایی مانند عراق، کویت و دیگر کشورهای منطقه هستند که به برکت حضور امامرضا(ع) به ایران سفر میکنند. اگر بتوانیم از این ظرفیت بهدرستی بهرهبرداری کنیم، قطعا اتفاقات بسیار مثبتی رقم خواهد خورد. ما حتی سعیمان این است که گردشگری را تا حد امکان از مسائل سیاسی جدا کنیم؛ به این معنا که اگر در حوزههای سیاسی، نظامی یا امنیتی با کشوری دچار بحران باشیم بتوانیم مسیر مستقلی برای تعامل گردشگری تعریف کنیم. در همین راستا، ایدهای تحت عنوان کریدور گردشگری مطرح شده؛ مسیری که با هدف توسعه گردشگری میان مناطق یا کشورهای مختلف ایجاد میشود.
خلق تصاویری بدیع از ایران
حجتالله ایوبی، رئیس مرکز بینالملل وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی میگوید: «برای تحقق هر پروژه ملی، پیش از هر چیز باید اجماع ملی شکل بگیرد. این وزارتخانه بهتنهایی قادر به انجام مأموریت مذکور نیست. اگر کل نظام جمهوری اسلامی ایران، از حکومت و حاکمیت گرفته تا دستگاههای اجرایی و نظارتی به این جمعبندی برسند که امنیت ملی امروز ما در گرو جذب گردشگر است، آنگاه میتوانیم در این حوزه به موفقیتهای چشمگیر دست یابیم. البته کشور در حال حرکت بهسوی این اجماع ملی است و اگر این همگرایی شکل بگیرد، قطعا میتوانیم عقبماندگیهای گذشته را جبران کنیم.» وی با اشاره به رویدادمحور بودن این مرکز میافزاید: «چندین رویداد بزرگ طراحی شده که در آینده نزدیک برگزار خواهد شد و میتوانند چهرهای تازه وجذاب از ایران در سطح جهانی معرفی کنند. ماباید به افکارعمومی جهان شوک مثبت وارد کنیم؛ تنها از طریق چنین شوکهایی میتوان توجه جهانیان را جلب کرد.باید تصاویری خلق کنیم که تأثیرگذار، متفاوت و الهامبخش باشند. برای نمونه، در ۱۵شهریور امسال، به مناسبت صدمین سالگرد تأسیس ارکسترسمفونیک ارمنستان، قرار است با حضور وزیر گردشگری ارمنستان، برنامهای ویژه مقابل تختجمشید اجرا شود.»
او همچنین ضمن بیان این موضوع که یکی از اهداف ما این است که چنین رویدادهایی را در کنار مکانهای تاریخی و زیبای ایران تکرار کنیم تا تصویر تازهای از کشورمان در ذهن جهانیان شکل گیرد، عنوان میکند: «بخش قابلتوجهی از فعالیتهای ما در حوزه دیپلماسی عمومی، بر تصویرسازی متمرکز است؛ تصویرسازیای که بتواند روایت واقعی، باشکوه و فرهنگی ایران را به جهان منتقل کند.»