رسالت اصلی انبیا وائمه اطهار(ع) هدایت انسان‌ها براساس اختیار است.هدایت در اسلام نه با اجبار،بلکه با دعوتی خردمندانه و استدلالی صورت می‌گیرد؛ دعوتی که عقل را قانع می‌کند و به انتخاب آزادانه فرد احترام می‌گذارد. امام کاظم(ع) فرمودند: خداوند برای انسان دوحجت قرار داده است؛یکی عقل که حجت باطنی است ودیگری انبیا و ائمه معصوم(ع) که حجت ظاهری‌اند. انسان با تکیه بر عقل، به این حجت‌ها می‌رسد وهدایت حقیقی را می‌یابد. براساس آموزه‌های قرآن و حدیث، عقل انسان از جایگاه، اعتبار و کارایی بسیار رفیع و بلندی برخوردار است. در روایات پیشوایان معصوم(ع) بر منزلت و گستره کارکرد عقل، تأکید فراوان شده است. امام رضا(ع) در پاسخ به این پرسش که بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) حجت بر مردم کیست؟ فرمودند: عقل. این نکته در عصر مدرن و تمدن پیشرفته امروز نیز بیش از پیش اهمیت دارد، چرا که هرچه دانش و فناوری پیشرفته‌تر می‌شود، نیاز انسان به هدایت خردمندانه و معنوی بیشتر می‌شود. در نتیجه، اگر نبوت به پایان رسیده، جانشینی معصوم و آگاه، مجهز به علم الهی و منصوب از سوی خداوند، چراغ راه بشر خواهد بود. اربعین، این سفر بزرگ معنوی، تجلی همین دعوت عقلانی و انسانی است. حضور میلیون‌ها زائر از اقوام، زبان‌ها، ملیت‌ها و حتی ادیان مختلف، نشانگر آن است که اسلام دین رحمت، عدالت و پذیرش است؛ دینی که نه‌تنها شیعیان بلکه همه انسان‌ها را در آغوش می‌کشد، حتی اگر به اسلام گرویده نباشند.
رفتار، گفتار و اخلاق نیک امام رضا(ع) در مسیر هجرت به ایران یا امامان(ع) در تعامل با پرسشگران و باورمندان، نمونه‌هایی بارز از هدایت غیر اجباری و راهنمایی اخلاقی است؛ هدایت براساس انسانیت و نه بر پایه زور و اجبار. ایمان حقیقی، اعتقاد قلبی و یقینی است که از درون انسان سر می‌زند و در رفتار و گفتار او جلوه می‌یابد. دین را نمی‌توان به‌زور تحمیل کرد؛ اجبار ممکن است تبعیت ظاهری بسازد اما هرگز ایمان درونی نمی‌آورد.
مناظرات علمی و محترمانه اهل بیت(ع) با اندیشمندان زمان خود، یا مناظره یگانه دختر پیامبر در مسجد مدینه پس از سقیفه، نمایشی از حکمت، انصاف و احترام به عقل و اندیشه دیگران است. ایشان با استدلالی منطقی و بی‌طرفانه، حتی مخالفان را به تفکر و تأمل دعوت می‌کردند، نمونه‌ای که امروز در فضای دینی و فرهنگی ما بسیار نیازمند آن هستیم.
خداوند در قرآن کریم پیامبر(ص) را فرمان می‌دهد که مردم را با حکمت، موعظه نیکو و جدال احسن به اسلام دعوت کند؛ یعنی دعوتی مبتنی بر خرد و محبت، نه تندروی و تحمیل. در اربعین نیز همین پیام جهانی متجلی می‌شود؛ صحنه‌ای که برادری، محبت و انسانیت بر هرگونه اختلاف دینی و مذهبی غلبه می‌کند و راه را برای همزیستی مسالمت‌آمیز می‌گشاید. در این فضا، اربعین، جلوه‌ای از فرهنگ ناب اسلام مهرآور و رحمانی است؛ فرهنگی که در آن عقل، اختیار، اخلاق و انسانیت، ستون‌های اصلی هدایت‌اند و هر انسانی فارغ از دین و مذهب، به گرمی پذیرفته می‌شود.
اربعین؛ نماد گفتمان عقلانی و همزیستی ادیان در سایه اهل بیت(ع)
اهل بیت(ع) قرآن ناطق و مجسم هستند؛ قرآن برنامه زندگی انسان است که او را به‌سوی خدا وبهشت هدایت می‌کندو از باطل دور می‌سازد. اهل بیت(ع) به‌عنوان قرآن مجسم، با رفتاری بدون نفسانیت و منافع شخصی، مردم راجذب می‌کردند و این ویژگی بزرگ‌ترین برکت حضور ایشان بودکه نشانگر سعه صدر ورحمت بی‌کران اهل بیت(ع) است. دانشگاه ادیان و مذاهب نیز که به‌عنوان نهادی متأثر از همین منش، رشته‌های گوناگونی را درباره ادیان ابراهیمی، شرقی و باستانی ایران ارائه می‌دهد، نمادی از همزیستی مسالمت‌آمیز و احترام متقابل به تفاوت‌های دینی است. پیامبر اکرم (ص) همه اندیشه‌ها را تحمل می‌کرد و با رفتار انسانی و رحمانی خود، راه هدایت را به روی همه می‌گشود. این روش، برگرفته از قرآن و
اهل بیت(ع) است که همواره بر عقلانیت، احترام و محبت تأکید داشته‌اند. پیامبر (ص) نماد تمام‌عیار اخلاق الهی بود؛ کسی که خداوند او را به خُلق عظیمش ستود و رفتارش را نه بر‌پایه هوای نفس، بلکه بر وحی الهی بنا نهاد. امامان(ع) نیز ادامه‌دهنده همین مسیر بودند؛ افرادی که همه انسان‌ها را فارغ از دین و نژادشان مخلوق خدا می‌دانستند و با نهایت احترام با آنان رفتار می‌کردند. این برخورد، انسان‌ها را در مسیر انتخاب عقلانی و هدایت واقعی قرار می‌دهد. و به‌ویژه امام حسین(ع) نیز نمونه‌ای از همین راه است؛ این است رمز ماندگاری اسلام: «الاسلام محمدی الحدوث، حسینی البقاء». آغاز اسلام با پیامبر(ص) و بقای آن با امام حسین(ع) رقم خورد و ادامه این مسیر نیز به دست امام رضا(ع) و امام زمان(عج) است. این بزرگان، همه انسان‌ها را فرزندان خود و مخلوق خدا می‌دانند و با احترام و محبت با آنان برخورد می‌کنند. اربعین، این فضای صلح‌آمیز، بهترین فرصت برای معرفی چهره واقعی اسلام است؛ اسلامی کامل و بدون نقص که بر پایه عقل، محبت و احترام بنا شده است. وقتی مسیحیت، تورات و قرآن درباره مسیح بررسی می‌شوند، این گفتمان عقلانی و محترمانه بسیار برای مخاطبان جذاب و بیدارکننده است. و این، سیره پیامبر اکرم(ص) و امام رضا(ع) است؛ دینی که همواره روی عقلانیت، انسانیت و رحمت تأکید داشته و دارد.
