کم‌بارش و پرمصرف
در یک ماه گذشته به سیاق چند سال پیش توصیه به مصرف آب کمتر، ترجیع‌بند گفته‌های مسئولان بوده است. در مقابل هم البته بوده‌اند بسیاری از افراد که باور داشتند این صرفه‌جویی نباید محدود به مردم بماند و بخش قابل توجهی از این آب در حوزه‌های کشاورزی و به‌واسطه فرسوده بودن شبکه انتقال هدر می‌رود اما همه این ماجراها یک سوی دیگر هم دارد و آن این‌که نباید فراموش کنیم اساسا کشور ایران در کمربند خشک جهان قرار دارد و همواره با ترفندهایی همچون حفر قنات‌های شگفت‌انگیزش توانسته بحران آب را به‌نوعی مدیریت کند.
همه اینها وقتی هشدارآمیزتر می‌شوند که بدانیم این قرارگیری در کمربند خشک همراه است با کاهش باران سالانه؛ به این مفهوم که به‌عنوان مثال ایران در حالی بارش سالانه بسیار کمتری نسبت به کشور آلمان دارد که آلمانی‌ها در میزان مصرف آب نسبت به ایران به شکل معناداری دارای مصرف کمتری هستند.
آب‌های تجدیدپذیر
بخشی از آبی که در طبیعت تولید می‌شود تجدیدپذیر است. یعنی همه ساله در یک چرخه طبیعی، تولید، مصرف و مجددا تولید می‌شود. آبی که از باران و برف به‌دست می‌آید چنین خاصیتی دارد. آب رودخانه‌ها و چشمه‌ها و به‌طور کلی آب‌های سطحی یا روان‌آب‌ها تجدیدپذیر هستند. به‌طور طبیعی بارش در کوهستان‌ها بیشتر از دشت است و آب در طول قرن‌ها در مسیر جاذبه زمین از کوهستان به‌سمت دشت جاری شده و رودخانه‌های دائمی و فصلی را تشکیل می‌دهد.
ذخیره و مدیریت آب‌های سطحی
بین تولید و مصرف آب فاصله زمانی وجود دارد. تولید آب عمدتا در پاییز و زمستان و مصرف آن در بهار و تابستان اتفاق می‌افتد. به همین دلیل باید مکانیسمی برای پس‌انداز آب وجود داشته باشد تا بتوان آب را ذخیره کرد. از جمله اقدامات انسانی برای ذخیره‌سازی و استحصال آب‌های سطحی سدسازی است، که البته معایبی برای محیط زیست دارد. روش دیگر که گذشتگان ما از آن بهره می‌بردند حفر قنات است که سازگاری بیشتری با محیط زیست دارد. مهار آب‌های سطحی به انسان قدرت داده تا با روش‌های مختلف، مسیر طبیعی آب را به‌سمت محل تمرکزِ مصرف خود مانند ابرشهرهای جدید یا زمین‌های کشاورزی مرغوب منحرف کند و آب را فراتر از ظرفیت پایدار آن مورد بهره‌برداری قرار دهد. دستکاری در مسیر آب و بر هم زدن چرخه آن، پیامدهای اجتماعی و زیست‌محیطی فاجعه‌باری در پی خواهد داشت.
میزان بارش‌های سالانه در ایران
میزان بارش‌های سالانه در ایران به‌دلیل تنوع اقلیمی و جغرافیایی، در مناطق مختلف کشور متفاوت است. به‌طور کلی ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و میانگین بارش سالانه آن کمتر از میانگین جهانی است. میانگین بارش سالانه ایران حدود ۲۵۰میلیمتر است که تقریبا یک‌سوم میانگین جهانی (حدود ۸۳۳میلیمتر) محسوب می‌شود. میانگین بارش در ایران از سال ۱۹۰۱ تا ۲۰۲۴ حدود ۲۲۷.۸۰میلیمتر بوده است. بالاترین میزان بارش در سال ۱۹۵۷ با ۳۴۴.۳۶میلیمتر و پایین‌ترین میزان در سال ۲۰۲۱ با ۱۲۸.۵۰میلیمتر ثبت شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در نیم‌قرن اخیر بارش سالانه در ایران با روند کاهشی ۰.۷۸میلیمتر در سال مواجه بوده است. به‌دلیل تغییرات اقلیمی، ایران در نیم‌قرن اخیر با کاهش تدریجی بارش مواجه بوده است. سال آبی ۱۳۸۷-۱۳۸۶ با ۳/۱۲۹میلیمتر کم‌بارش‌ترین و سال آبی. ۷۲-۱۳۷۱ با ۳۲۸.۷میلیمتر پربارش‌ترین سال بوده است. در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به‌ویژه در تهران بارش‌های بی‌سابقه‌ای ثبت شد. تهران در سال آبی ۱۳۹۸ با ۴۲۹.۸میلیمتر رکورد پربارش‌ترین سال خود در ۱۰۰سال گذشته را شکست. در سال آبی جاری (تا ۱۸مرداد ۱۴۰۴)، کشور با کاهش ۴۰.۲درصدی بارش مواجه بوده و تنها ۱۳۷.۲میلیمتر بارش ثبت شده است(در مقایسه با میانگین بلندمدت ۲۲۹.۴میلیمتر).مقدار آب‌های سطحی با اندازه‌گیری میزان بارش بر واحد سطح در طول یک‌سال برآورد می‌شود. ایران با متوسط ۲۲۸میلیمتر بارندگی درواحدسطح، رتبه صد و شصت وچهارم دربین ۱۸۲کشور جهان را دارد. کشور کلمبیا با ۳۲۴۰میلیمتر و مصر با ۱۸میلیمتر بیشترین و کمترین میزان بارش متوسط را دارند. متوسط بارش در واحد سطح در ایران تقریبا یک‌سوم مقدار متوسط جهانی است.
آب‌های تجدیدپذیر
بخشی از آبی که در طبیعت تولید می‌شود تجدیدپذیر است. یعنی همه ساله در یک چرخه طبیعی، تولید، مصرف و مجددا تولید می‌شود. آبی که از باران و برف به‌دست می‌آید چنین خاصیتی دارد. آب رودخانه‌ها و چشمه‌ها و به‌طور کلی آب‌های سطحی یا روان‌آب‌ها تجدیدپذیر هستند. به‌طور طبیعی بارش در کوهستان‌ها بیشتر از دشت است و آب در طول قرن‌ها در مسیر جاذبه زمین از کوهستان به‌سمت دشت جاری شده و رودخانه‌های دائمی و فصلی را تشکیل می‌دهد.
ذخیره و مدیریت آب‌های سطحی
بین تولید و مصرف آب فاصله زمانی وجود دارد. تولید آب عمدتا در پاییز و زمستان و مصرف آن در بهار و تابستان اتفاق می‌افتد. به همین دلیل باید مکانیسمی برای پس‌انداز آب وجود داشته باشد تا بتوان آب را ذخیره کرد. از جمله اقدامات انسانی برای ذخیره‌سازی و استحصال آب‌های سطحی سدسازی است، که البته معایبی برای محیط زیست دارد. روش دیگر که گذشتگان ما از آن بهره می‌بردند حفر قنات است که سازگاری بیشتری با محیط زیست دارد. مهار آب‌های سطحی به انسان قدرت داده تا با روش‌های مختلف، مسیر طبیعی آب را به‌سمت محل تمرکزِ مصرف خود مانند ابرشهرهای جدید یا زمین‌های کشاورزی مرغوب منحرف کند و آب را فراتر از ظرفیت پایدار آن مورد بهره‌برداری قرار دهد. دستکاری در مسیر آب و بر هم زدن چرخه آن، پیامدهای اجتماعی و زیست‌محیطی فاجعه‌باری در پی خواهد داشت.
میزان بارش‌های سالانه در ایران
میزان بارش‌های سالانه در ایران به‌دلیل تنوع اقلیمی و جغرافیایی، در مناطق مختلف کشور متفاوت است. به‌طور کلی ایران در منطقه‌ای خشک و نیمه‌خشک قرار دارد و میانگین بارش سالانه آن کمتر از میانگین جهانی است. میانگین بارش سالانه ایران حدود ۲۵۰میلیمتر است که تقریبا یک‌سوم میانگین جهانی (حدود ۸۳۳میلیمتر) محسوب می‌شود. میانگین بارش در ایران از سال ۱۹۰۱ تا ۲۰۲۴ حدود ۲۲۷.۸۰میلیمتر بوده است. بالاترین میزان بارش در سال ۱۹۵۷ با ۳۴۴.۳۶میلیمتر و پایین‌ترین میزان در سال ۲۰۲۱ با ۱۲۸.۵۰میلیمتر ثبت شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در نیم‌قرن اخیر بارش سالانه در ایران با روند کاهشی ۰.۷۸میلیمتر در سال مواجه بوده است. به‌دلیل تغییرات اقلیمی، ایران در نیم‌قرن اخیر با کاهش تدریجی بارش مواجه بوده است. سال آبی ۱۳۸۷-۱۳۸۶ با ۳/۱۲۹میلیمتر کم‌بارش‌ترین و سال آبی. ۷۲-۱۳۷۱ با ۳۲۸.۷میلیمتر پربارش‌ترین سال بوده است. در سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به‌ویژه در تهران بارش‌های بی‌سابقه‌ای ثبت شد. تهران در سال آبی ۱۳۹۸ با ۴۲۹.۸میلیمتر رکورد پربارش‌ترین سال خود در ۱۰۰سال گذشته را شکست. در سال آبی جاری (تا ۱۸مرداد ۱۴۰۴)، کشور با کاهش ۴۰.۲درصدی بارش مواجه بوده و تنها ۱۳۷.۲میلیمتر بارش ثبت شده است(در مقایسه با میانگین بلندمدت ۲۲۹.۴میلیمتر).مقدار آب‌های سطحی با اندازه‌گیری میزان بارش بر واحد سطح در طول یک‌سال برآورد می‌شود. ایران با متوسط ۲۲۸میلیمتر بارندگی درواحدسطح، رتبه صد و شصت وچهارم دربین ۱۸۲کشور جهان را دارد. کشور کلمبیا با ۳۲۴۰میلیمتر و مصر با ۱۸میلیمتر بیشترین و کمترین میزان بارش متوسط را دارند. متوسط بارش در واحد سطح در ایران تقریبا یک‌سوم مقدار متوسط جهانی است.
