حریق تلخ جنگل
آتش‌سوزی جنگل‌ها به یکی ازچالش‌های بزرگ زیست‌محیطی درجهان تبدیل شده است. این پدیده که زمانی بخشی طبیعی از چرخه اکوسیستم‌ها بود اکنون به دلیل تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی، شدت و فراوانی بیشتری یافته است.
درسال‌های اخیر، آتش‌سوزی‌های جنگلی درسراسر جهان، ازجنگل‌های کانادا تا آمازون و جنگل‌های زاگرس ایران، خسارات گسترده‌ای به اکوسیستم‌ها، جوامع محلی و اقتصاد جهانی وارد کرده است.
تغییرات اقلیمی، سوخت‌رسان آتش
تغییرات اقلیمی یکی از اصلی‌ترین عوامل افزایش آتش‌سوزی‌های جنگلی است.افزایش دمای جهانی،خشکسالی‌های طولانی‌تر و کاهش رطوبت خاک و پوشش گیاهی، شرایط را برای شعله‌ور شدن آتش فراهم کرده‌اند. براساس گزارش موسسه منابع جهانی، آتش‌سوزی‌های جنگلی در دو دهه گذشته بیش از دو برابر شده و در سال ۲۰۲۴ بیش از ۳۸ میلیون هکتار جنگل بر اثر آتش‌سوزی تخریب شد. گرمایش زمین باعث شده جنگل‌های بوره‌ای، که ۳۰تا ۴۰ درصد کربن زمینی را ذخیره می‌کنند، در برابر آتش‌سوزی‌ها آسیب‌پذیرتر شوند. ذوب شدن یخ‌های دائمی و خشک شدن خاک، کربن ذخیره‌شده را در معرض سوختن قرار داده و چرخه‌ای مخرب ایجاد کرده است.
فعالیت‌های انسانی، جرقه‌های فاجعه
فعالیت‌های انسانی نیز نقش مهمی در افزایش آتش‌سوزی‌ها دارند. بیش از ۸۰ درصد آتش‌سوزی‌ها در آمریکا و نزدیک به ۹۰ درصد آن در ایران توسط انسان‌ها، چه به‌صورت عمدی (آتش‌افروزی) و چه به‌صورت غیرعمدی (سیگار، آتش کمپ و تجهیزات معیوب) ایجاد می‌شود. در مناطق گرمسیری، جنگل‌زدایی برای کشاورزی و دامداری، پوشش گیاهی را به مواد قابل اشتعال تبدیل کرده است. به عنوان مثال، در آمازون، آتش‌سوزی‌های سال ۲۰۲۴ مسئول۴۸درصد از تخریب جنگل‌های اولیه بود، در حالی که این رقم درسال‌های گذشته حدود۲۰درصد بود. تغییرات کاربری زمین، مانند تبدیل مراتع به جنگل‌های متراکم‌تر در اروپا، نیز خطر آتش‌سوزی را افزایش داده است.
مدیریت نادرست جنگل‌ها
مدیریت ناکارآمد جنگل‌ها، مانند سرکوب کامل آتش‌سوزی‌ها، به تجمع مواد سوختی (مانند شاخ و برگ خشک) منجر شده که شدت این حوادث را افزایش می‌دهد. درغرب آمریکا، سیاست‌های قدیمی سرکوب آتش، باعث شده جنگل‌ها متراکم‌تر و مستعد آتش‌سوزی‌های بزرگ شوند.در مقابل، آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده می‌توانند خطر را کاهش دهند اما استفاده از آنها محدود است. برای مثال، تنها ۰.۴درصد از آتش‌سوزی‌ها در آمریکا به‌طور کنترل شده اتفاق می‌افتند.
آتش به جان زاگرس
جنگل‌های زاگرس درغرب ایران،که به دلیل تنوع زیستی بالای خود شهرت دارند،سالانه با آتش‌سوزی‌های متعددی مواجه‌ند. براساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴، میانگین سالانه۷۶.۲ آتش‌سوزی در این منطقه رخ می‌دهد، با تمرکز بیشتر در بخش‌های شمال‌غربی و جنوبی زاگرس. این آتش‌سوزی‌ها به دلیل ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی رخ می‌دهند. خشکسالی‌های مکرر، که نتیجه تغییرات اقلیمی است، پوشش گیاهی را خشک و قابل اشتعال کرده است. همچنین، فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی سنتی، که شامل سوزاندن بقایای محصول است، اغلب به آتش‌سوزی‌های کنترل‌نشده منجر می‌شود.تأثیرات این آتش‌سوزی‌ها بر اکوسیستم زاگرس قابل‌توجه است. گونه‌های جانوری، به‌ویژه مهره‌داران کوچک مانند خزندگان و جوندگان، به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند. ازسال۲۰۰۰ تا۲۰۲۱،داده‌های سنجش از دورنشان داده‌اندکه آتش‌سوزی‌ها ساختار جنگل‌ها را تغییر داده و تنوع زیستی را تهدید کرده‌اند. کمبود زیرساخت‌های اطفای حریق و فقدان برنامه‌های جامع مدیریت جنگل نیز این مشکل را تشدید کرده است.
مقایسه آتش‌سوزی‌های جهانی و ایران
آتش‌سوزی‌های جهانی در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ به سطح بی‌سابقه‌ای رسیدند و ۴۲درصد از کل تخریب جنگل‌ها را شامل شدند. در مقابل، آتش‌سوزی‌های زاگرس، اگرچه مکرر هستند اما در مقیاس کوچک‌تری رخ می‌دهند(حدود ۷۶ آتش‌سوزی در سال). با این حال، تأثیرات محلی آنها به دلیل تنوع زیستی بالای زاگرس، قابل‌توجه است. درحالی که آتش‌سوزی‌های جهانی، مانند آنچه در کانادا (۱۸میلیون هکتاردر۲۰۲۳) یا آمازون رخ داد، خسارات عظیمی به همراه دارد، آتش‌سوزی‌های زاگرس بیشتر به جوامع محلی و اکوسیستم‌های شکننده آسیب می‌رساند.
مدیریت آتش
مدیریت آتش‌سوزی در کشورهای پیشرفته‌تر، مانند آمریکا و کانادا، شامل استفاده از فناوری‌های ماهواره‌ای و منابع مالی قابل‌توجه (۳.۵میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ در آمریکا) است. در ایران، کمبود منابع و زیرساخت‌ها، مانند تجهیزات اطفای حریق و برنامه‌های آموزشی،مدیریت آتش‌سوزی رادشوار کرده است.با این حال،استفاده از داده‌های سنجش ازدوردر زاگرس نشان‌دهنده تلاش برای بهبود نظارت است.آتش‌سوزی‌های جهانی، به‌ویژه در جنگل‌های بوره‌ای و گرمسیری، انتشار کربن را به‌شدت افزایش داده‌اند (۶۴۰ میلیون تن در کانادا در ۲۰۲۳). در زاگرس، تأثیرات بیشتر بر تنوع زیستی و معیشت جوامع محلی متمرکز است. هر دو منطقه با تهدیدات بلندمدت، مانند کاهش ظرفیت ذخیره کربن و تخریب زیستگاه، مواجه‌ند اما مقیاس جهانی این تأثیرات گسترده‌تر است.
چه باید کرد؟
برای کاهش آتش‌سوزی‌های جنگلی، ترکیبی از پیشگیری و مدیریت فعال لازم است. در سطح جهانی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، توقف جنگل‌زدایی و استفاده از آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده می‌تواند مؤثر باشد. در ایران، آموزش جوامع محلی، بهبود زیرساخت‌های اطفای حریق و تدوین استراتژی‌های مدیریت جنگل ضروری است. همکاری بین‌المللی، همان‌طور که در گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۲۲ تأکید شده، برای کاهش خطر آتش‌سوزی‌های شدید تا سال ۲۱۰۰ حیاتی است.
تغییرات اقلیمی، سوخت‌رسان آتش
تغییرات اقلیمی یکی از اصلی‌ترین عوامل افزایش آتش‌سوزی‌های جنگلی است.افزایش دمای جهانی،خشکسالی‌های طولانی‌تر و کاهش رطوبت خاک و پوشش گیاهی، شرایط را برای شعله‌ور شدن آتش فراهم کرده‌اند. براساس گزارش موسسه منابع جهانی، آتش‌سوزی‌های جنگلی در دو دهه گذشته بیش از دو برابر شده و در سال ۲۰۲۴ بیش از ۳۸ میلیون هکتار جنگل بر اثر آتش‌سوزی تخریب شد. گرمایش زمین باعث شده جنگل‌های بوره‌ای، که ۳۰تا ۴۰ درصد کربن زمینی را ذخیره می‌کنند، در برابر آتش‌سوزی‌ها آسیب‌پذیرتر شوند. ذوب شدن یخ‌های دائمی و خشک شدن خاک، کربن ذخیره‌شده را در معرض سوختن قرار داده و چرخه‌ای مخرب ایجاد کرده است.
فعالیت‌های انسانی، جرقه‌های فاجعه
فعالیت‌های انسانی نیز نقش مهمی در افزایش آتش‌سوزی‌ها دارند. بیش از ۸۰ درصد آتش‌سوزی‌ها در آمریکا و نزدیک به ۹۰ درصد آن در ایران توسط انسان‌ها، چه به‌صورت عمدی (آتش‌افروزی) و چه به‌صورت غیرعمدی (سیگار، آتش کمپ و تجهیزات معیوب) ایجاد می‌شود. در مناطق گرمسیری، جنگل‌زدایی برای کشاورزی و دامداری، پوشش گیاهی را به مواد قابل اشتعال تبدیل کرده است. به عنوان مثال، در آمازون، آتش‌سوزی‌های سال ۲۰۲۴ مسئول۴۸درصد از تخریب جنگل‌های اولیه بود، در حالی که این رقم درسال‌های گذشته حدود۲۰درصد بود. تغییرات کاربری زمین، مانند تبدیل مراتع به جنگل‌های متراکم‌تر در اروپا، نیز خطر آتش‌سوزی را افزایش داده است.
مدیریت نادرست جنگل‌ها
مدیریت ناکارآمد جنگل‌ها، مانند سرکوب کامل آتش‌سوزی‌ها، به تجمع مواد سوختی (مانند شاخ و برگ خشک) منجر شده که شدت این حوادث را افزایش می‌دهد. درغرب آمریکا، سیاست‌های قدیمی سرکوب آتش، باعث شده جنگل‌ها متراکم‌تر و مستعد آتش‌سوزی‌های بزرگ شوند.در مقابل، آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده می‌توانند خطر را کاهش دهند اما استفاده از آنها محدود است. برای مثال، تنها ۰.۴درصد از آتش‌سوزی‌ها در آمریکا به‌طور کنترل شده اتفاق می‌افتند.
آتش به جان زاگرس
جنگل‌های زاگرس درغرب ایران،که به دلیل تنوع زیستی بالای خود شهرت دارند،سالانه با آتش‌سوزی‌های متعددی مواجه‌ند. براساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴، میانگین سالانه۷۶.۲ آتش‌سوزی در این منطقه رخ می‌دهد، با تمرکز بیشتر در بخش‌های شمال‌غربی و جنوبی زاگرس. این آتش‌سوزی‌ها به دلیل ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی رخ می‌دهند. خشکسالی‌های مکرر، که نتیجه تغییرات اقلیمی است، پوشش گیاهی را خشک و قابل اشتعال کرده است. همچنین، فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی سنتی، که شامل سوزاندن بقایای محصول است، اغلب به آتش‌سوزی‌های کنترل‌نشده منجر می‌شود.تأثیرات این آتش‌سوزی‌ها بر اکوسیستم زاگرس قابل‌توجه است. گونه‌های جانوری، به‌ویژه مهره‌داران کوچک مانند خزندگان و جوندگان، به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند. ازسال۲۰۰۰ تا۲۰۲۱،داده‌های سنجش از دورنشان داده‌اندکه آتش‌سوزی‌ها ساختار جنگل‌ها را تغییر داده و تنوع زیستی را تهدید کرده‌اند. کمبود زیرساخت‌های اطفای حریق و فقدان برنامه‌های جامع مدیریت جنگل نیز این مشکل را تشدید کرده است.
مقایسه آتش‌سوزی‌های جهانی و ایران
آتش‌سوزی‌های جهانی در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ به سطح بی‌سابقه‌ای رسیدند و ۴۲درصد از کل تخریب جنگل‌ها را شامل شدند. در مقابل، آتش‌سوزی‌های زاگرس، اگرچه مکرر هستند اما در مقیاس کوچک‌تری رخ می‌دهند(حدود ۷۶ آتش‌سوزی در سال). با این حال، تأثیرات محلی آنها به دلیل تنوع زیستی بالای زاگرس، قابل‌توجه است. درحالی که آتش‌سوزی‌های جهانی، مانند آنچه در کانادا (۱۸میلیون هکتاردر۲۰۲۳) یا آمازون رخ داد، خسارات عظیمی به همراه دارد، آتش‌سوزی‌های زاگرس بیشتر به جوامع محلی و اکوسیستم‌های شکننده آسیب می‌رساند.
مدیریت آتش
مدیریت آتش‌سوزی در کشورهای پیشرفته‌تر، مانند آمریکا و کانادا، شامل استفاده از فناوری‌های ماهواره‌ای و منابع مالی قابل‌توجه (۳.۵میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ در آمریکا) است. در ایران، کمبود منابع و زیرساخت‌ها، مانند تجهیزات اطفای حریق و برنامه‌های آموزشی،مدیریت آتش‌سوزی رادشوار کرده است.با این حال،استفاده از داده‌های سنجش ازدوردر زاگرس نشان‌دهنده تلاش برای بهبود نظارت است.آتش‌سوزی‌های جهانی، به‌ویژه در جنگل‌های بوره‌ای و گرمسیری، انتشار کربن را به‌شدت افزایش داده‌اند (۶۴۰ میلیون تن در کانادا در ۲۰۲۳). در زاگرس، تأثیرات بیشتر بر تنوع زیستی و معیشت جوامع محلی متمرکز است. هر دو منطقه با تهدیدات بلندمدت، مانند کاهش ظرفیت ذخیره کربن و تخریب زیستگاه، مواجه‌ند اما مقیاس جهانی این تأثیرات گسترده‌تر است.
چه باید کرد؟
برای کاهش آتش‌سوزی‌های جنگلی، ترکیبی از پیشگیری و مدیریت فعال لازم است. در سطح جهانی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، توقف جنگل‌زدایی و استفاده از آتش‌سوزی‌های کنترل‌شده می‌تواند مؤثر باشد. در ایران، آموزش جوامع محلی، بهبود زیرساخت‌های اطفای حریق و تدوین استراتژی‌های مدیریت جنگل ضروری است. همکاری بین‌المللی، همان‌طور که در گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۲۲ تأکید شده، برای کاهش خطر آتش‌سوزی‌های شدید تا سال ۲۱۰۰ حیاتی است.
