تحرک شرقی علیه ماشه غربی
درحالی که تنش‌‌سازی تروئیکای اروپایی (بریتانیا،فرانسه وآلمان)به اوج خود رسیده، دیدار دیروزهیأت‌های ایرانی و اروپایی در ژنو، به عنوان نقطه عطفی در تلاش‌ها برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه(اسنپ‌بک) در چارچوب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد برگزار شد.
این دیدار در شرایطی است که اروپایی‌ها تهدید به بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران کرده‌اند اما طرف ایرانی، روسی و چینی بر این باورند که تروئیکا هیچ حقی برای فعال‌سازی این مکانیسم ندارد. این ادعا ریشه در تفسیر حقوقی برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ دارد.از منظر ایران، روسیه و چین، تروئیکای اروپایی به دلیل نقض تعهدات خود در برجام، صلاحیت استفاده از مکانیسم ماشه را از دست داده است. ایران تأکید دارد که پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام، اروپایی‌ها نتوانستند تعهدات خود مبنی بر عادی‌سازی روابط اقتصادی با ایران را اجرا کنند و در عوض، تحت فشار آمریکا، تحریم‌های ثانویه را تحمیل کرده‌اند. مقامات کشورمان اخیرا اعلام کرده‌اند که اروپا «نه اساس قانونی و نه توجیه اخلاقی» برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه ندارد، زیرا طرف‌های اروپایی تعهدات برجامی را نقض کرده‌اند. روسیه نیز این دیدگاه را تأیید و استدلال می‌کند که مکانیسم ماشه تنها برای شرکت‌کنندگان وفادار به برجام طراحی‌شده و تروئیکای اروپایی با عدم اجرای تعهدات، این حق را از دست داده‌اند. چین نیز اعتراض رسمی به شورای امنیت ارائه کرده و تهدید اروپایی‌ها را «غیرقانونی» می‌داند؛ زیرا معتقد است که مکانیسم ماشه بخشی از برجام است که با خروج آمریکا و عدم پایبندی اروپا، اعتبار خود را از دست داده است. دلایل حقوقی آنها شامل این است که قطعنامه ۲۲۳۱ مکانیسم را برای «شرکت‌کنندگان برجام» تعریف کرده اما تروئیکای اروپایی با عدم اجرای بندهای اقتصادی، عملا از این دایره خارج شده‌اند. علاوه‌بر این، روسیه و چین به عنوان اعضای دائم شورای امنیت، تأکید دارند که هرگونه اقدام یکجانبه اروپا بدون حمایت شورای امنیت، فاقد مشروعیت است و می‌تواند با مخالفت جدی مواجه شود، هرچند مکانیسم ماشه به گونه‌ای طراحی‌شده تا وتوپذیر نباشد اما تفسیر حقوقی آنها این است که پیش‌شرط‌های اولیه رعایت نشده است.
تنش‌های فزاینده پس از جنگ ۱۲ روزه
دیدار دیروز در ژنو، در شرایطی برگزار شد که تنها چند روز تا پایان ضرب‌الاجل اروپایی‌ها برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه باقی مانده. این ضرب‌الاجل، که تا اوایل شهریور تعیین شده، بخشی از استراتژی فشار حداکثری اروپا بر ایران است تا تهران را به بازگشت به محدودیت‌های هسته‌ای برجام وادارد. اما پس از جنگ ۱۲ روزه در خرداد، شرایط به طور اساسی تغییر کرده است. شرایط برگزاری این دیدار تحت‌تأثیر عوامل متعددی است: اول، پیشرفت‌های هسته‌ای ایران که پس از نقض برجام توسط غرب شتاب گرفت.دوم، حمایت گسترده روسیه و چین از ایران در موضوع مکانیسم ماشه، که اروپا را در موقعیت ضعیف‌تری قرار داد. این دیدار در حالی برگزار شد که ایران «با تمام قوا» برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه تلاش می‌کند اما حاضر به عقب‌نشینی یکجانبه و تسلیم در برابر خواسته‌های غیرقانونی و نامشروع طرف غربی هم نیست، به‌ویژه پس از جنگ که تهران را مصمم‌تر به حفظ حقوق هسته‌ای خود کرده است.
خواسته‌های روشن ایران از میز مذاکره
طرف ایرانی در این نشست با خواسته‌های روشنی حضور یافت که ریشه در تجربیات گذشته دارد اما پس از جنگ ۱۲ روزه، این خواست‌ها واقع‌بینانه‌تر شده است.
نخست، ایران خواستار بازگشت کامل اروپا به تعهدات برجامی است، ازجمله رفع تحریم‌های بانکی و نفتی که پس از خروج آمریکا اعمال شده. مقامات ایرانی تأکید کرده‌اند که ایران آماده مذاکره است اما تنها در صورتی که غرب «مسئولیت‌پذیری» نشان دهد و خسارات ناشی از بمباران سایت‌های هسته‌ای را جبران کند. دوم، تهران خواستار همکاری بیشتر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است اما به شرط این‌که گزارش‌های آژانس بی‌طرفانه باشد و تحت‌تأثیر فشارهای غربی و طرف اسرائیلی قرار نگیرد. کارشناسان معتقدند اگر اروپا مکانیسم ماشه را کنار بگذارد و به ایران تضمین امنیتی بدهد، ایران دسترسی بازرسان را به‌تدریج افزایش می‌دهد.سوم، ایران بر حذف مکانیسم ماشه اصرار دارد، زیرا آن را ابزاری برای فشار نامشروع می‌داند، به‌ویژه پس از جنگ که نشان داد غرب آماده استفاده از خشونت است. خواست‌های ایران منطقی و مبتنی بر حقوق بین‌الملل بوده که نشان‌دهنده موضع قاطع تهران در هر مذاکره‌ای با طرف‌های اروپایی یا آمریکایی است.
پیش‌نویس روسی برای حل مشکل ماشه
در این میان روسیه پیش‌نویس جدیدی برای تمدید محدودیت‌های برجامی و قطعنامه ۲۲۳۱ پیشنهاد کرده، با شرط حذف یا غیرفعال کردن مکانیسم ماشه تا فروردین ۱۴۰۵. هدف این پیش‌نویس،برطرف کردن مشکلات میان ایران و تروئیکا با ایجاد تأخیر در انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ و تشویق ایران به ازسرگیری مذاکرات است.
روسیه تأکید دارد این طرح می‌تواند فضای لازم برای دیپلماسی ایجاد کند، بدون این‌که مکانیسم ماشه فعال شود.این پیش‌نویس گامی مثبت از سوی مسکو درجهت حمایت از تهران در برابر فشارهای غربی قلمداد می‌شود. هدف روسیه، به عنوان متحد ایران، جلوگیری از تشدید تنش‌ها و حفظ توازن در شورای امنیت خواهد بود. جایی که چین نیز با قدرت از این پیش‌نویس حمایت می‌کند. شاید این طرح بتواند با ایجاد زمان برای مذاکرات جدی‌تر و حذف مکانیسم ماشه به عنوان کلیدی در جهت اعتمادسازی و حفظ امنیت برای ایران عمل کند.
شرایط طرفین برای پذیرش طرح روسیه
برای پذیرش چنین طرحی، طرفین شرایط خاصی خواهند داشت. مسلما یکی از مهم‌ترین شروط ایران، تضمین حذف کامل مکانیسم ماشه خواهد بود.
همچنین اجرای تعهدات اقتصادی مندرج در برجام از سوی طرف اروپایی و جبران خسارت جنگ، می‌تواند از دیگر خواسته‌های کشورمان باشد. تهران همچنین می‌تواند خواستار تضمین‌های طرف‌های مقابل برای هرگونه بدعهدی در آینده باشد. اگر این شرایط برآورده شود، ایران ممکن است دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را افزایش دهد و غنی‌سازی را محدود کند اما تنها به صورت متقابل و با حفظ ذخایر اورانیوم.
از سوی دیگر، تروئیکا شرط می‌کند که ایران بلافاصله همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از سر بگیرد، پیشرفت‌های هسته‌ای را متوقف و با طرف آمریکایی وارد مذاکره شود.
همچنین سران اروپایی خواستار تعیین تکلیف ۴۰۰ کیلو اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده ایران هستند.البته گفته می‌شود طرف اروپایی به طور کامل با طرح پیش‌نویس جدید روسیه مخالفت خواهد کرد زیرا حفظ مکانیسم ماشه به عنوان اهرم فشار بر ایران از سوی طرف غربی دارای اهمیت است اما از سوی دیگر نیز اگر طرف روسی بتواند در ارتباطات جدید خود با دولت ایالات‌متحده، ترامپ را به این امر راضی کند، تروئیکای اروپایی نیز عقب‌نشینی خواهند کرد.
اروپا به دیپلماسی، زمان و فضا بدهد
کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر امور خارجه پس از گفت‌وگوی ایران با تروئیکای اروپایی در ژنو در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: دکتر تخت روانچی و اینجانب جلسه دیگری با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی در ژنو برگزار کردیم. هر دو طرف دیدگاه‌های خود را در مورد قطعنامه ۲۲۳۱ تشریح کردند.
وی تاکید کرد: ایران همچنان به دیپلماسی و راه‌حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است. زمان آن است که سه کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند.
تنش‌های فزاینده پس از جنگ ۱۲ روزه
دیدار دیروز در ژنو، در شرایطی برگزار شد که تنها چند روز تا پایان ضرب‌الاجل اروپایی‌ها برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه باقی مانده. این ضرب‌الاجل، که تا اوایل شهریور تعیین شده، بخشی از استراتژی فشار حداکثری اروپا بر ایران است تا تهران را به بازگشت به محدودیت‌های هسته‌ای برجام وادارد. اما پس از جنگ ۱۲ روزه در خرداد، شرایط به طور اساسی تغییر کرده است. شرایط برگزاری این دیدار تحت‌تأثیر عوامل متعددی است: اول، پیشرفت‌های هسته‌ای ایران که پس از نقض برجام توسط غرب شتاب گرفت.دوم، حمایت گسترده روسیه و چین از ایران در موضوع مکانیسم ماشه، که اروپا را در موقعیت ضعیف‌تری قرار داد. این دیدار در حالی برگزار شد که ایران «با تمام قوا» برای جلوگیری از فعال‌سازی مکانیسم ماشه تلاش می‌کند اما حاضر به عقب‌نشینی یکجانبه و تسلیم در برابر خواسته‌های غیرقانونی و نامشروع طرف غربی هم نیست، به‌ویژه پس از جنگ که تهران را مصمم‌تر به حفظ حقوق هسته‌ای خود کرده است.
خواسته‌های روشن ایران از میز مذاکره
طرف ایرانی در این نشست با خواسته‌های روشنی حضور یافت که ریشه در تجربیات گذشته دارد اما پس از جنگ ۱۲ روزه، این خواست‌ها واقع‌بینانه‌تر شده است.
نخست، ایران خواستار بازگشت کامل اروپا به تعهدات برجامی است، ازجمله رفع تحریم‌های بانکی و نفتی که پس از خروج آمریکا اعمال شده. مقامات ایرانی تأکید کرده‌اند که ایران آماده مذاکره است اما تنها در صورتی که غرب «مسئولیت‌پذیری» نشان دهد و خسارات ناشی از بمباران سایت‌های هسته‌ای را جبران کند. دوم، تهران خواستار همکاری بیشتر با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است اما به شرط این‌که گزارش‌های آژانس بی‌طرفانه باشد و تحت‌تأثیر فشارهای غربی و طرف اسرائیلی قرار نگیرد. کارشناسان معتقدند اگر اروپا مکانیسم ماشه را کنار بگذارد و به ایران تضمین امنیتی بدهد، ایران دسترسی بازرسان را به‌تدریج افزایش می‌دهد.سوم، ایران بر حذف مکانیسم ماشه اصرار دارد، زیرا آن را ابزاری برای فشار نامشروع می‌داند، به‌ویژه پس از جنگ که نشان داد غرب آماده استفاده از خشونت است. خواست‌های ایران منطقی و مبتنی بر حقوق بین‌الملل بوده که نشان‌دهنده موضع قاطع تهران در هر مذاکره‌ای با طرف‌های اروپایی یا آمریکایی است.
پیش‌نویس روسی برای حل مشکل ماشه
در این میان روسیه پیش‌نویس جدیدی برای تمدید محدودیت‌های برجامی و قطعنامه ۲۲۳۱ پیشنهاد کرده، با شرط حذف یا غیرفعال کردن مکانیسم ماشه تا فروردین ۱۴۰۵. هدف این پیش‌نویس،برطرف کردن مشکلات میان ایران و تروئیکا با ایجاد تأخیر در انقضای قطعنامه ۲۲۳۱ و تشویق ایران به ازسرگیری مذاکرات است.
روسیه تأکید دارد این طرح می‌تواند فضای لازم برای دیپلماسی ایجاد کند، بدون این‌که مکانیسم ماشه فعال شود.این پیش‌نویس گامی مثبت از سوی مسکو درجهت حمایت از تهران در برابر فشارهای غربی قلمداد می‌شود. هدف روسیه، به عنوان متحد ایران، جلوگیری از تشدید تنش‌ها و حفظ توازن در شورای امنیت خواهد بود. جایی که چین نیز با قدرت از این پیش‌نویس حمایت می‌کند. شاید این طرح بتواند با ایجاد زمان برای مذاکرات جدی‌تر و حذف مکانیسم ماشه به عنوان کلیدی در جهت اعتمادسازی و حفظ امنیت برای ایران عمل کند.
شرایط طرفین برای پذیرش طرح روسیه
برای پذیرش چنین طرحی، طرفین شرایط خاصی خواهند داشت. مسلما یکی از مهم‌ترین شروط ایران، تضمین حذف کامل مکانیسم ماشه خواهد بود.
همچنین اجرای تعهدات اقتصادی مندرج در برجام از سوی طرف اروپایی و جبران خسارت جنگ، می‌تواند از دیگر خواسته‌های کشورمان باشد. تهران همچنین می‌تواند خواستار تضمین‌های طرف‌های مقابل برای هرگونه بدعهدی در آینده باشد. اگر این شرایط برآورده شود، ایران ممکن است دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را افزایش دهد و غنی‌سازی را محدود کند اما تنها به صورت متقابل و با حفظ ذخایر اورانیوم.
از سوی دیگر، تروئیکا شرط می‌کند که ایران بلافاصله همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از سر بگیرد، پیشرفت‌های هسته‌ای را متوقف و با طرف آمریکایی وارد مذاکره شود.
همچنین سران اروپایی خواستار تعیین تکلیف ۴۰۰ کیلو اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده ایران هستند.البته گفته می‌شود طرف اروپایی به طور کامل با طرح پیش‌نویس جدید روسیه مخالفت خواهد کرد زیرا حفظ مکانیسم ماشه به عنوان اهرم فشار بر ایران از سوی طرف غربی دارای اهمیت است اما از سوی دیگر نیز اگر طرف روسی بتواند در ارتباطات جدید خود با دولت ایالات‌متحده، ترامپ را به این امر راضی کند، تروئیکای اروپایی نیز عقب‌نشینی خواهند کرد.
اروپا به دیپلماسی، زمان و فضا بدهد
کاظم غریب‌آبادی، معاون وزیر امور خارجه پس از گفت‌وگوی ایران با تروئیکای اروپایی در ژنو در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: دکتر تخت روانچی و اینجانب جلسه دیگری با مدیران سیاسی سه کشور اروپایی در ژنو برگزار کردیم. هر دو طرف دیدگاه‌های خود را در مورد قطعنامه ۲۲۳۱ تشریح کردند.
وی تاکید کرد: ایران همچنان به دیپلماسی و راه‌حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است. زمان آن است که سه کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند.
