بهمرور، با رشد دانش رسانه و اهمیت مخاطبشناسی، تفکیک ردههای سنی خردسال، کودک و نوجوان جدیتر شد و برخی شبکهها و گروههای تخصصی با رویکردهای تربیتی و روشهای تولید متفاوت شکل گرفتند اما هنوز انسجام و مدیریت یکپارچهای وجود نداشت. البته این روزها پیشرفتهای فرهنگی و ساختاری در مدیریت حوزه کودک و نوجوان جدیتر شده و با ادغام شبکه کودک، شبکه امید و مرکز پویانمایی صبا، «مرکز کودک و نوجوان سیما» بهعنوان یک مرکز تخصصی شکل گرفته است. انتظار میرود این اقدام نویدبخش مسیر جدیدی برای سیاستگذاری یکپارچه و برنامهریزی دقیق در تولید برنامههای تلویزیونی کودک و نوجوان باشد. همچنین با امکانات فنی بهتر، شناخت دقیقتر رشد سنی مخاطب، طراحی محتوا برمبنای اصول سواد رسانهای و توجه به فرهنگ بومی که ایجاد شده است امیدواریم زمینه تولید برنامههای تلویزیونی کودک و نوجوان روزبهروز حرفهایتر، هدفمندتر و نزدیکتر به استانداردهای جهانی پیش برود.
متولیان مرکز کودک و نوجوان سیما با طراحی نقشه راهی دقیق، منطبق بر رویکردهای جهانی و بومیسازی شده با فرهنگ و ارزشهای ملی در تلاشند بیشترین تأثیر تربیتی و آموزشی را روی مخاطبان خود بگذارند. برای آشنایی بیشتر با این نقشه راه، جامجم گفتوگویی با محمدصادق باطنی، مدیر مرکز کودک و نوجوان سیما انجام داده است که در ادامه میخوانید.
تأسیس مرکز کودک و نوجوان سیما
محمدصادق باطنی، مدیر مرکز کودک و نوجوان پیرامون تأسیس این مرکز تخصصی گفت: در سالهای اخیر سازمان صداوسیما به این جمعبندی رسید که در حوزه کودک و نوجوان سیاستهای خود را یکپارچه کند. پیرو این رویکرد، معاونت سیما نیز تصمیم گرفت سهگانه طراحی، اجرا و پخش در حوزه کودک و نوجوانان را بهصورت متمرکز پیش ببرد. در گذشته، سیاستگذاریها در این حوزه پراکنده بود اما از این منظر که در این مقطع سنی به طراحی دقیق تربیتی و رویکرد بلندمدت برای رشد تدریجی مخاطب نیاز داریم، ضرورت طراحی یکپارچه سیاستها بیش از پیش احساس شد. بنابراین مرکز کودک و نوجوان برمبنای تجمیع سه ساختار شبکه کودک، شبکه امید و مرکز پویانمایی صبا شکل گرفت.
باطنی ادامه داد: فاصله محتوایی میان مجموعههای حوزه کودک و نوجوان باعث میشد طراحیهای مرکز صبا با نیازهای دو آنتن اختصاصی کودک و نوجوان و دو آنتن اختصاصی پویانمایی در صداوسیما همخوانی نداشته باشد و در مرحله پخش نیز جریانسازی مؤثری برای آثار انیمیشنی صورت نگیرد. باید دقت داشت این همزمانی روند در تجمیع بخشها باعث موفقیت و اثرگذاری بیشتر این آثار خواهد شد و اکنون نیز این فرآیند در حال پیگیری است. لازم است تأکید شود پیش از تجمیع شبکهها، بررسیهای دقیقی صورت گرفت که نشان داد در جهان نیز سیاستگذاری حوزه کودک و نوجوان بهصورت متمرکز و یکپارچه انجام میشود. همین رویکرد با طراحیهای صورتگرفته به ما کمک کرد روند کار را با دقت و تمرکز بیشتری پیش ببریم.
گامهای چالشبرانگیز ادغام
مدیر مرکز کودک و نوجوان با بیان اینکه راهاندازی هر مجموعه جدید و فرآیند تأسیسی چالشهایی دارد، ادامه داد: با توجه به اینکه شبکه امید، شبکه کودک و مرکز پویانمایی صبا هرکدام مسیر رشد متفاوتی داشتهاند، وجود چالش در بدو ادغام امری بدیهی بود. با این حال آنچه محقق شده، ایجاد فضایی یکپارچه و همراه است که هماکنون این مجموعهها با حداکثر همافزایی و همراهی کنار هم گام برمیدارند. علاوه بر این، در ساختار مرکز کودک و نوجوان، جایگاه مدیر کانال برای شبکههای امید و کودک اضافه شده است. شبکه امید با هدایت دکتر وحید ولی و شبکه کودک با مدیریت دکتر محمدحسین بخشیزاده با شتاب و تمرکز بیشتری اهدافشان را دنبال میکنند. بهطور کلی، در مرکز کودک و نوجوان سیاستها و هماهنگی لازم برای برداشتن گامهای مؤثر اتخاذ شده و ادامه خواهد یافت.
وی درخصوص تدابیر لازم جهت افزایش هماهنگی و یکپارچگی در تولید برنامههای کودک و نوجوان در رسانهملی عنوان کرد: ظرفیت جدیدی به نام «شورای کودک و نوجوان سیما» نیز ایجاد شده است. این شورا وظیفه هماهنگی بخشهای مختلف سازمان در حوزه کودک و نوجوان را برعهده دارد. علاوه بر بخشهای داخلی مرکز، شورای کودک و نوجوان هم کنداکتور شبکههای مختلف را بررسی و حداکثر هماهنگی میان آنها را برقرار میکند. همچنین با اضافه شدن بخش مدیریت تولیدات متمرکز در مرکز کودک و نوجوان، قرار است بخشی از تولیدات مورد نیاز شبکهها در مرحله طراحی و اجرا پیش برده شود. هرچند این فرآیند به زمان نیاز دارد اما با تدابیر اتخاذشده، هماهنگیها به حداکثر رسیده و شبکههای مختلف پس از راهاندازی مرکز پای کار آمدهاند. همچنین بخش تولید فیلم و سریال به تولیدات این مرکز افزوده شده و در حال حاضر هماهنگی میان سیمافیلم، مرکز کودک و نوجوان و اداره کل فیلمنامه انجام میشود تا آثار نمایشی و فیلمهایی متناسب با نیازهای این گروه سنی تولید شود.
سه باشگاه تخصصی کودک و نوجوان
باطنی درباره شناسایی و حمایت مخاطبان و استعدادهای این حوزه توضیح داد: در این بخش سه مقوله مختلف پیگیری میشود. اول فعالیت باشگاهداری است که مرتبط با مخاطبان و استعدادهای شناختهشده است. از دیگر بخشهای مرکز کودک و نوجوان بخش زیستبوم مجازی به نام «پویانو» را داریم و یک بخش تولیدات جانبی که شامل محصولات و کاراکترهای کودک و نوجوان میشود که هرکدام شرح جداگانهای دارند. هرچند بهتر شدن فضای سنی کودک و نوجوان دال مرکزی هر سه حوزه گفته شده نیست، اما در حد توضیح باید گفت مرکز کودک و نوجوان سه باشگاه دارد؛ باشگاه مادران پویا، باشگاه نهال و باشگاه امید. این باشگاهها یک زنجیره کامل از مادران تا کودک و نوجوان را پوشش میدهند. باشگاه مادران پویا فرصتی برای جریانسازی و همبستگی مادران سراسر کشور است، مخصوصا مادرانی که کودکان زیر ۱۲ سال دارند و توانمندیهای زیادی در فعالیتهای اجتماعی خواهند داشت. این باشگاه امکان مشارکت مستقیم مادران در برنامهها و تولیدات شبکه کودک را فراهم میکند.
این مدیر رسانهملی افزود: باشگاههای نهال و امید به ترتیب به شناسایی استعدادهای هنری و رسانهای کودک و نوجوان میپردازند و برنامههای متنوعی برای رشد و توانمندسازی آنها دارند. این باشگاهها همچنین جامعه مخاطبان بزرگی را برای شبکههای کودک و امید در سراسر کشور شکل میدهند تا با آنها همافزایی شده و جریانسازیهای مختلف انجام شود. برای مثال نوجوانان عضو باشگاه امید میتوانند بدون واسطه با برنامههای آنتن ارتباط برقرار کنند، محصولاتشان را ارائه دهند و روند رشدی برای خود رقم بزنند. این فرصت پیش از این نبوده و در حال حاضر اتفاقات بسیار پیشرویی در این حوزه در حال انجام است، ضمن اینکه، برنامه باشگاه امید روی آنتن است، باشگاه مادران پویا در تکاپوی رسیدن به آنتن قرار دارد و برنامه باشگاه نهال نیز در دست طراحی است تا هر سه باشگاه برنامه مستقل خود را داشته باشند.
راهاندازی زیستبوم دیجیتال
وی درخصوص فعالیتها و برنامههای مرکز کودک و نوجوان در بستر مجازی، توضیح داد: بخش پویانو، زیستبوم مجازی کودک و نوجوان است. شبکه کودک و شبکه امید با توجه به ماموریت خاص و گستره فعالیتشان، فراتر از تلویزیون فعالیت میکنند. ما سهم قابلتوجهی از مخاطبان، بهویژه نوجوانان را در فضای مجازی داریم که در شرایط جدید زندگی، مصرف پایدار و جدی محتوا و رخدادهای فرهنگی در این فضا را تجربه میکنند. زیستبوم مجازی پویانو برای کودکان و زیستبوم مجازی فراامید برای نوجوانان فرصتی است تا با امکاناتی مانند ویاودی، پخش فیلم و سریال، فروشگاه مجازی محصولات فرهنگی، اپلیکیشنهای اختصاصی کتابخوان و قصهگو، بازارهای بازی و سایر حوزههای محتوا، یک فضای مجازی مناسب برای بچهها ایجاد کنیم. این طرح در حال پیشرفت است و اتفاقات خوبی در آن افتاده و امیدواریم بهزودی اولین نسخهها رونمایی و اطلاعرسانی شود. هماکنون، اپلیکیشن فراامید نزدیک به ۲۰۰ هزار نصب دارد و اپلیکیشن پویانو در بخش ویاودی با همکاری تلوبیون در دست اجراست که بهزودی اتفاقات مهمی رقم میخورد و طلیعه ظهور یک زیستبوم جدی و نوین برای کودکان و نوجوانان را در این بسترها خواهیم داشت.
بازارپردازی محصولات فرهنگی
باطنی در توضیح وضعیت تولید و بازارپردازی محصولات جانبی خاطرنشان کرد: تولیدات جانبی تجاری نیز موضوعی قدیمی است که سالها به نتیجه نرسیده بود اما حالا به لطف خدا و پیگیری مستمر و همکاری بینبخشی، بحث بازارپردازی فرهنگی و محصولات جانبی کاراکترها و برندها در سازمان به نتیجه رسیده است. الگوهای قراردادی و قانونی اجرایی شده و الگوهای عملیاتی نیز در حال پیشرفت است. اولین قرارداد تولید محصولات جانبی برای کاراکتر مجموعه «ببعی» بسته شده و الگوهای متنوعی با کاراکترهای مختلف در حال اجراست. مرکز صبا در حال بازنگری و بازطراحی براساس الزامات تجاریسازی است و در این حوزه تصمیم گرفتهایم تنها طرحهایی را پیگیری کنیم که پتانسیل تجاریسازی دارند و از ابتدا طرح تجاری آنها مصوب شود. این حرکت نویدبخش است و انتظار میرود از سال آینده محصولات جانبی کاراکترهای ایرانی وارد زندگی کودکان شود که اتفاق مهمی است چون تاکنون فضای کودکان پر بود از کاراکترهای خارجی که بسیاری پیامهای فرهنگی غیرمتناسب داشتند و در قالب عروسک، لوازم اتاق، پوشاک و نوشتافزار استفاده میشدند. مدیر مرکز کودک و نوجوان سیما اضافه کرد: ما موج بزرگی را شروع کردهایم که بهزودی نتایج آن را خواهیم دید؛ سازوکار قانونی کاملا شکل گرفته و قراردادهای بیشتری در دست اقدام است تا انبوهی از محصولات جانبی مرتبط با کاراکترها و برندهای ایرانی به زندگی کودکان بیاید. در حوزه برندها نیز بهزودی شاهد رونمایی تولیدات جانبی برندهای تلویزیونی بهویژه در حوزه نوجوان خواهیم بود و در حوزه کودک نیز به همین شکل. برای مثال، برند برنامه «عروسکخانه» تحت یک فرآیند زنجیره تولیدات جانبی قرار میگیرد و برندهای برنامه «برو پی کارت» و «بازی ویزیون» مجوز بهرهبرداری گرفتهاند و در حال توسعه هستند تا بتوانند نیازهای ویژه مخاطبان خود را برطرف کنند.
نگاه نو در دوره تحول
وی با بیان اینکه «یکی ازنقاط درخشان دوره تحول، نگاه تازهای است که به حوزه کودک و نوجوان شده است» اضافه کرد: در کنار سند تحول،سند برنامهسازی رشد مدارنوشتهایم که تقاطع این سند با سندتحول، فرصتهای رشد و طراحیهای تربیتی شبکه را ذیل موضوعات مورد هدف در سند تحول پیش میبرد. در مرکز کودک و نوجوان، علاوه بر بررسی نیازهای رشدی کودک و نوجوان، جهتگیریهای تحولی سازمان را نیز پیگیری میکنیم. مثلا در سرفصل «جوان مومن انقلابی» که از محورهای سند تحول است، در قالب برنامه «دلیران» هدف مهم تربیتی انتخابگری را دنبال میکند تا نوجوانان در مواجهه با انتخابها بتوانند موانع را کنار بزنند و به اهداف بلند خود برسند. در حوزه هویت دینی و ملی نیز توجه داریم که هویت در کودکی شکل میگیرد و در نوجوانی با پرسشهای جدیتر تعریف میشود. لذا تمام برنامههای ما بر پایه ارکان هویتی طراحی میشود تا کودکان و نوجوانان بتوانند با هر تولیدی که در این مرکز انجام میگیرد ارتباط هویتی برقرار کنند. همچنین بستهبندی هویتی محصولات جانبی و برندها حول همین محورهای رشد و تربیت بلندمدت شکل میگیرد. طراحیها براساس هویت ایرانی، اسلامی و انقلابی بچهها در حال پیگیری است و انشاءالله بهترین نتیجه را خواهد داشت.