«جام‌جم» به بهانه اعلام نفرات برتر کنکور بررسی کرد
سرمایه‌های برتر
مرحله دوم کنکور امسال یک مرحله به پایان نزدیک‌تر شد، دیروز رئیس سازمان سنجش آموزش از اعلام نتایج این آزمون خبر داد و گفت زمان انتخاب‌رشته داوطلبان نیز از ۱۱ تا ۱۵ شهریور خواهد بود. علاوه‌براین نام نفرات برتر بار دیگر تیتر رسانه‌ها شد؛ فهرستی که هر سال روحی تازه به جامعه می‌دمد و برای بسیاری از خانواده‌ها نماد امید و آینده بهتر محسوب می‌شود. اما فراتر از هیاهوی رسانه‌ای و تبریک‌های اولیه، پرسشی اساسی نیز مطرح است؛ رتبه‌های برتر چه نقشی در بهبود زندگی جمعی ایفا می‌کنند و مسئولان در برابر این استعدادهای کمیاب چه تکلیفی بر عهده دارند؟
نقش دوسویه نخبگان
رتبه برتر بودن در کنکور، صرفا نشان‌دهنده توانایی فردی یا سکویی برای ورود به دانشگاه‌های معتبر نیست؛ این عنوان درواقع یک سرمایه اجتماعی ارزشمند است که اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند مسیر توسعه علمی و اجتماعی کشور را متحول کند، چراکه موفقیت این افراد، چشم‌انداز تازه‌ای برای جامعه می‌سازد و بار دیگر زمینه‌ساز فرصتی است تا نخبگان فراتر از مدرک و رتبه، نقش خود را در پیشبرد مسائل ملی و ارتقای سطح علمی و اجتماعی کشور ایفا کنند اما حالا که نام نفرات برتر کنکور طبق روال هرسال بر صدر اخبار نشسته، بار دیگر بحثی فراتر از رتبه و نمره مطرح و آن‌هم مسئولیت اجتماعی این جوانان و تکلیف جامعه و نهادهای متولی در حمایت از این سرمایه‌های انسانی است؛ نقشی دوسویه که نبض حیات علمی کشور در دل آن می‌تپد.
رسول محمدقلی، معاون سابق مستعدان و آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: این نقش، تکلیفی دوطرفه است؛ هم برای نخبگان و هم برای جامعه. از یک‌سو، نخبگان وظیفه دارند در برابر جامعه‌ای که آنان را به این جایگاه رسانده، مسئول باشند و از سوی دیگر، جامعه نیز نسبت به این سرمایه‌های انسانی مسئولیت ویژه دارد. محمدقلی در توضیح یک بعد این ماجرا یعنی وظایف نخبگان می‌گوید: قدم نخست این است که این افراد در راستای حل مسائل کشور و در رشته‌هایی تحصیل کنند که متناسب با نیازهای فعلی جامعه است، چراکه اکنون توزیع دانشجویان در رشته‌ها منطقی نیست و برخی بیش از حد مورد اقبال قرار گرفته‌اند، درحالی‌که حوزه‌های مهمی مانند علوم پایه و علوم پایه پزشکی، از ریاضی و فیزیک گرفته تا زیست‌فناوری کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
آن‌طور که او توضیح می‌دهد در همین راستا طرح‌هایی در بنیاد ملی نخبگان برای تشویق رتبه‌های برتر کنکور به انتخاب رشته‌های علوم پایه طراحی شده است. یکی از این طرح‌ها، بورسیه کامل دانشجویان رتبه‌های زیر ۱۰۰ در صورت انتخاب علوم پایه بود؛ طرحی که همچنان در حال اجراست اما نیاز به تبلیغ و فرهنگ‌سازی بیشتری دارد. محمدقلی تکلیف دوم نخبگان را نخبه‌پروری می‌داند: رهبر معظم انقلاب تأکید دارند نخبه باید خودش نخبه‌پرور باشد. این چرخه نباید متوقف شود و نخبگان امروز باید بخشی از دانش خود را صرف تربیت استعدادهای فردا کنند.
سهم اندک نخبگان در استخدام
در کنار این وظایف فردی، دولت و نهادهای مسئول نیز تکالیفی جدی بر دوش دارند. تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که بی‌توجهی به نخبگان، اغلب به مهاجرت و خروج استعدادها منجر می‌شود. به گفته محمدقلی، داده‌های سال‌های اخیر نشان می‌دهد که تنها ۶۰درصد نخبگان و رتبه‌های برتر علمی در کشور هستند و حدود۴۰درصد ازآنها به خارج از کشور رفته‌اند. البته هرچندبه گفته او این آماربه نسبت دیگرکشورهای درحال‌توسعه آمار وحشتناکی نیست اما نیاز به کاهش و معکوس‌سازی دارد.بنابراین با توجه به این مسأله، امروزه ایجاد مسیر روشن از دانشگاه تا اشتغال ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. اما مسئولیت جامعه و حاکمیت در قبال نخبگان چیست؟ او توضیح می‌دهد: یک نخبه زمانی می‌تواند استعدادش را بروز دهد که دغدغه معیشتی نداشته باشد. اگر دانشجو مجبور شود برای گذران زندگی کاری غیرمرتبط انجام دهد، نمی‌توان انتظار داشت تمام تمرکزش بر علم باشد. عدالت در این حوزه به معنای خدمات برابر نیست؛ بلکه باید خدمات بیشتری به نخبگان داده شود، چراکه تکلیف آنان نیز نسبت به کشور بیشتر است.او‌به ضعف در جذب نخبگان در بدنه دولت اشاره می‌کند و می‌افزاید: حدود ۱۵۰ نخبه کد استخدامی دریافت کرده‌اند، درحالی‌که بیش از ۲۷هزار نفر در سامانه مربوطه ثبت‌نام کرده بودند. این عدد قابل قبول نیست. فرآیندهای اداری طولانی و بروکراسی مانع جدی است. وقتی نخبه‌ای دو سال پشت صف استخدام معطل بماند، طبیعی است به مهاجرت فکر کند.
نگاه فراسیاسی؛ حلقه مفقوده حفظ نخبگان
نخبگان علمی، مدیریتی و تخصصی، ستون فقرات توسعه و پیشرفت هر کشور هستند اما بهره‌گیری مؤثر از این سرمایه‌های ارزشمند انسانی هنوز با چالش‌های جدی روبه‌روست. یکی از مهم‌ترین ضعف‌ها، نگاه صرفا سیاسی به انتخاب و حفظ نخبگان است که موجب می‌شود ثبات و کارآمدی بدنه کارشناسی قربانی تغییرات مقطعی شود.تجربه نشان می‌دهد تغییر دولت‌ها نباید موجب کنار گذاشتن نخبگان شود؛ چراکه کارشناسان و مدیران میانی، که نقش حیاتی در اجرای سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها دارند، باید براساس شایستگی و تخصص انتخاب شوند، نه وابستگی سیاسی. بنابراین، افزایش خدمات‌دهی به نخبگان و تدوین سیاست‌های راهبردی و فرادولتی، نه‌تنها نیاز امروز بلکه تضمین آینده پایدار کشور است.
نگاهی به فهرست نفرات برتر
نفرات برتر آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور در گروه‌های آزمایشی پنج‌گانه معرفی شدند؛ نتایجی که کفه ترازو را در جمع ۲۵ نفره و در میان پنج نفر برتر هر گروه، ۱۴ به ۱۱، به سمت دختران سنگین کرده است. در گروه آزمایشی علوم انسانی، به ترتیب، زهرا شمسایی، جواد عیدیان سیدمحله، سارا ذبیحی، سیدمحمدرضا موسوی، فاطمه ناطقی، رتبه‌های اول تا پنجم را به خود اختصاص دادند.در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی، نیز رتبه‌های اول تا پنجم به ترتیب به آریا ابراهیمی، امیرحسین ابراهیمی، حسین دولتی جوان و امیرمحمد توانا و دانیال جیشی تعلق گرفته است. در گروه آزمایشی هنر نیز مبینا رستمی، ملیسا اکبرزاده، فاطمه قبادی، آناهیتا خودروملاسرائی و غزل آرمان، رتبه‌های نخست تا پنجم کنکور را کسب کرده‌اند. در گروه آزمایشی زبان‌های خارجی، رتبه اول تا پنجم به ترتیب به علیرضا اسماعیلی، رسادخت جهانشاهی، آیسان عزیزپور، غزل محمدیان و آوین رحیم‌پور اختصاص یافته است. درگروه آزمایشی علوم تجربی به‌عنوان پر متقاضی‌ترین گروه کنکور نیز آترینا فرحمند، محمدآیدین منفرد، آریانا امامی، امیرمهدی خزایی و نوید کردلو، رتبه‌های اول تا پنجم را کسب کرده‌اند. با بررسی اسامی پنج نفر برتر در پنج گروه آزمایشی، دو شهر تهران و مشهد، به ترتیب با پنج و چهار نفر برتر، جزو برترین شهرها در کنکور سراسری سال ۱۴۰۴ بوده‌اند. بعد از آن هم رتبه سوم شهر برتر، با دو برگزیده، به ساری وکرج، به‌طور همزمان تعلق می‌گیرد. اسلامشهر، نیشابور، اهواز، مراغه، ارومیه، اصفهان، رشت، کرمانشاه، بوشهر، ورامین، قم و نهایتا خدابنده هم هرکدام با یک منتخب، خودشان را در فهرست شهرهای برتر کنکور امسال، گنجانده‌اند.
رتبه برتر بودن در کنکور، صرفا نشان‌دهنده توانایی فردی یا سکویی برای ورود به دانشگاه‌های معتبر نیست؛ این عنوان درواقع یک سرمایه اجتماعی ارزشمند است که اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند مسیر توسعه علمی و اجتماعی کشور را متحول کند، چراکه موفقیت این افراد، چشم‌انداز تازه‌ای برای جامعه می‌سازد و بار دیگر زمینه‌ساز فرصتی است تا نخبگان فراتر از مدرک و رتبه، نقش خود را در پیشبرد مسائل ملی و ارتقای سطح علمی و اجتماعی کشور ایفا کنند اما حالا که نام نفرات برتر کنکور طبق روال هرسال بر صدر اخبار نشسته، بار دیگر بحثی فراتر از رتبه و نمره مطرح و آن‌هم مسئولیت اجتماعی این جوانان و تکلیف جامعه و نهادهای متولی در حمایت از این سرمایه‌های انسانی است؛ نقشی دوسویه که نبض حیات علمی کشور در دل آن می‌تپد.
رسول محمدقلی، معاون سابق مستعدان و آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: این نقش، تکلیفی دوطرفه است؛ هم برای نخبگان و هم برای جامعه. از یک‌سو، نخبگان وظیفه دارند در برابر جامعه‌ای که آنان را به این جایگاه رسانده، مسئول باشند و از سوی دیگر، جامعه نیز نسبت به این سرمایه‌های انسانی مسئولیت ویژه دارد. محمدقلی در توضیح یک بعد این ماجرا یعنی وظایف نخبگان می‌گوید: قدم نخست این است که این افراد در راستای حل مسائل کشور و در رشته‌هایی تحصیل کنند که متناسب با نیازهای فعلی جامعه است، چراکه اکنون توزیع دانشجویان در رشته‌ها منطقی نیست و برخی بیش از حد مورد اقبال قرار گرفته‌اند، درحالی‌که حوزه‌های مهمی مانند علوم پایه و علوم پایه پزشکی، از ریاضی و فیزیک گرفته تا زیست‌فناوری کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
آن‌طور که او توضیح می‌دهد در همین راستا طرح‌هایی در بنیاد ملی نخبگان برای تشویق رتبه‌های برتر کنکور به انتخاب رشته‌های علوم پایه طراحی شده است. یکی از این طرح‌ها، بورسیه کامل دانشجویان رتبه‌های زیر ۱۰۰ در صورت انتخاب علوم پایه بود؛ طرحی که همچنان در حال اجراست اما نیاز به تبلیغ و فرهنگ‌سازی بیشتری دارد. محمدقلی تکلیف دوم نخبگان را نخبه‌پروری می‌داند: رهبر معظم انقلاب تأکید دارند نخبه باید خودش نخبه‌پرور باشد. این چرخه نباید متوقف شود و نخبگان امروز باید بخشی از دانش خود را صرف تربیت استعدادهای فردا کنند.
سهم اندک نخبگان در استخدام
در کنار این وظایف فردی، دولت و نهادهای مسئول نیز تکالیفی جدی بر دوش دارند. تجربه سال‌های گذشته نشان داده است که بی‌توجهی به نخبگان، اغلب به مهاجرت و خروج استعدادها منجر می‌شود. به گفته محمدقلی، داده‌های سال‌های اخیر نشان می‌دهد که تنها ۶۰درصد نخبگان و رتبه‌های برتر علمی در کشور هستند و حدود۴۰درصد ازآنها به خارج از کشور رفته‌اند. البته هرچندبه گفته او این آماربه نسبت دیگرکشورهای درحال‌توسعه آمار وحشتناکی نیست اما نیاز به کاهش و معکوس‌سازی دارد.بنابراین با توجه به این مسأله، امروزه ایجاد مسیر روشن از دانشگاه تا اشتغال ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. اما مسئولیت جامعه و حاکمیت در قبال نخبگان چیست؟ او توضیح می‌دهد: یک نخبه زمانی می‌تواند استعدادش را بروز دهد که دغدغه معیشتی نداشته باشد. اگر دانشجو مجبور شود برای گذران زندگی کاری غیرمرتبط انجام دهد، نمی‌توان انتظار داشت تمام تمرکزش بر علم باشد. عدالت در این حوزه به معنای خدمات برابر نیست؛ بلکه باید خدمات بیشتری به نخبگان داده شود، چراکه تکلیف آنان نیز نسبت به کشور بیشتر است.او‌به ضعف در جذب نخبگان در بدنه دولت اشاره می‌کند و می‌افزاید: حدود ۱۵۰ نخبه کد استخدامی دریافت کرده‌اند، درحالی‌که بیش از ۲۷هزار نفر در سامانه مربوطه ثبت‌نام کرده بودند. این عدد قابل قبول نیست. فرآیندهای اداری طولانی و بروکراسی مانع جدی است. وقتی نخبه‌ای دو سال پشت صف استخدام معطل بماند، طبیعی است به مهاجرت فکر کند.
نگاه فراسیاسی؛ حلقه مفقوده حفظ نخبگان
نخبگان علمی، مدیریتی و تخصصی، ستون فقرات توسعه و پیشرفت هر کشور هستند اما بهره‌گیری مؤثر از این سرمایه‌های ارزشمند انسانی هنوز با چالش‌های جدی روبه‌روست. یکی از مهم‌ترین ضعف‌ها، نگاه صرفا سیاسی به انتخاب و حفظ نخبگان است که موجب می‌شود ثبات و کارآمدی بدنه کارشناسی قربانی تغییرات مقطعی شود.تجربه نشان می‌دهد تغییر دولت‌ها نباید موجب کنار گذاشتن نخبگان شود؛ چراکه کارشناسان و مدیران میانی، که نقش حیاتی در اجرای سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها دارند، باید براساس شایستگی و تخصص انتخاب شوند، نه وابستگی سیاسی. بنابراین، افزایش خدمات‌دهی به نخبگان و تدوین سیاست‌های راهبردی و فرادولتی، نه‌تنها نیاز امروز بلکه تضمین آینده پایدار کشور است.
نگاهی به فهرست نفرات برتر
نفرات برتر آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی کشور در گروه‌های آزمایشی پنج‌گانه معرفی شدند؛ نتایجی که کفه ترازو را در جمع ۲۵ نفره و در میان پنج نفر برتر هر گروه، ۱۴ به ۱۱، به سمت دختران سنگین کرده است. در گروه آزمایشی علوم انسانی، به ترتیب، زهرا شمسایی، جواد عیدیان سیدمحله، سارا ذبیحی، سیدمحمدرضا موسوی، فاطمه ناطقی، رتبه‌های اول تا پنجم را به خود اختصاص دادند.در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی، نیز رتبه‌های اول تا پنجم به ترتیب به آریا ابراهیمی، امیرحسین ابراهیمی، حسین دولتی جوان و امیرمحمد توانا و دانیال جیشی تعلق گرفته است. در گروه آزمایشی هنر نیز مبینا رستمی، ملیسا اکبرزاده، فاطمه قبادی، آناهیتا خودروملاسرائی و غزل آرمان، رتبه‌های نخست تا پنجم کنکور را کسب کرده‌اند. در گروه آزمایشی زبان‌های خارجی، رتبه اول تا پنجم به ترتیب به علیرضا اسماعیلی، رسادخت جهانشاهی، آیسان عزیزپور، غزل محمدیان و آوین رحیم‌پور اختصاص یافته است. درگروه آزمایشی علوم تجربی به‌عنوان پر متقاضی‌ترین گروه کنکور نیز آترینا فرحمند، محمدآیدین منفرد، آریانا امامی، امیرمهدی خزایی و نوید کردلو، رتبه‌های اول تا پنجم را کسب کرده‌اند. با بررسی اسامی پنج نفر برتر در پنج گروه آزمایشی، دو شهر تهران و مشهد، به ترتیب با پنج و چهار نفر برتر، جزو برترین شهرها در کنکور سراسری سال ۱۴۰۴ بوده‌اند. بعد از آن هم رتبه سوم شهر برتر، با دو برگزیده، به ساری وکرج، به‌طور همزمان تعلق می‌گیرد. اسلامشهر، نیشابور، اهواز، مراغه، ارومیه، اصفهان، رشت، کرمانشاه، بوشهر، ورامین، قم و نهایتا خدابنده هم هرکدام با یک منتخب، خودشان را در فهرست شهرهای برتر کنکور امسال، گنجانده‌اند.
