خورشید و باد پشت درهای صنعت برق
ناترازی برق در ایران به یکی از جدی‌ترین چالش‌های اقتصادی و صنعتی کشور تبدیل شده است؛ شکاف میان ظرفیت تولید و مصرف، به‌ویژه در فصل‌های اوج گرما، باعث خاموشی‌های گسترده و اختلال در فعالیت صنایع بزرگ شده است. با این حال انرژی‌های تجدیدپذیر می‌توانند با کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و تنوع‌بخشی به سبد تولید برق، نقش مهمی در جبران ناترازی ایفا کنند.
سرمایه‌گذاری در انرژی‌های خورشیدی، بادی و زیست‌توده به‌ویژه در مناطق پرپتانسیل، ضمن کاهش آلودگی، پایداری شبکه را بهبود بخشیده و هزینه‌های بلندمدت تولید را کاهش می‌دهد اما در شرایطی که بحران تراز تولید و مصرف برق کشور هر سال ابعاد تازه‌ای پیدا می‌کند، سهم تجدیدپذیرها در سبد انرژی ایران همچنان درسطحی نازل و نمادین باقی مانده است.طبق آخرین داده‌های وزارت نیرو، مجموع ظرفیت منصوب نیروگاه‌های خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی، زیست‌توده و کوچک‌آبی کشور تا پایان سال۱۴۰۳به حدود ۱۲۰۰مگاوات رسیده،که معادل کمتراز۱.۵درصد ظرفیت نامی کل نیروگاهی کشور است. این در حالی است که متوسط جهانی سهم تجدیدپذیرها از تولید برق حدود ۱۴تا ۱۸درصد است وکشورهای هم‌تراز توسعه‌ای ایران، نظیر ترکیه، اکنون بالای ۱۵ درصد از برق خودرا ازاین منابع تأمین می‌کنند.سهم تولید واقعی برق از این منابع، حتی کمتر از ظرفیت نصب‌شده است. به دلیل ضریب ظرفیت پایین (به‌ویژه در نیروگاه‌های خورشیدی که میانگین بهره‌برداری در ایران حدود ۲۰ درصد است) و مشکلات فنی و مالیاتی، سهم تولید عملی تجدیدپذیرها درکل برق تولیدی کشور به سختی از یک درصد فراتر می‌رود.به بیان دیگر،اگرکل این ظرفیت‌ها ازمدارخارج شوند،مصرف‌کننده نهایی متوجه خاموشی مضاعف قابل توجهی نخواهد شد؛ با این حال دولت چهاردهم و سازمان ساتبای وزارت نیرو وعده سهم ۱۵ درصدی تجدیدپذیرها تا پایان سال ۱۴۰۷ را در تامین برق کشورمان داده اند.
افزایش ظرفیت تولید برق تجدیدپذیرها
جعفر محمدنژاد سیگارودی، معاون سرمایه‌گذاری سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر وبهره‌وری انرژی برق(ساتبا) در مورد نقش و افزایش سهم تجدیدپذیرها، از تحقق برنامه توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی خبر داد و گفت: ازچند هفته گذشته روند ورود ۱۰۰مگاوات برق تجدیدپذیربه مدارآغازشده وفقط درهفته گذشته ۱۵۰مگاوات نیروگاه جدید به شبکه برق کشور اضافه شد. وی افزود: پیش‌بینی می‌کنیم به‌طور متوسط، هرهفته ۱۰۰مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر واردمدارشود. براین اساس، ظرفیت تجدیدپذیر کشور از ۲۱۰۰ مگاوات کنونی تا پایان سال به حدود ۷۰۰۰ مگاوات خواهد رسید.
معاون سازمان ساتبا با بیان این‌که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سال گذشته فقط ۱.۵درصد از سبد برق کشور بوده است، تصریح کرد: طبق برنامه‌ریزی‌ها، این سهم در چهار سال دولت چهاردهم به حدود ۱۵ درصد خواهد رسید تا نقش موثری در تأمین برق کشور ایفا کند.
درخواست وزارت نیرو از مردم
این مهم در حالی انجام خواهد شدکه هم اکنون تاخیرهای طولانی درپرداخت مطالبات سرمایه‌گذاران، افزایش هزینه تجهیزات ناشی از محدودیت واردات و عدم دسترسی به فاینانس خارجی، انگیزه بخش خصوصی را تقریبا به صفر رسانده است. در طرف تقاضا هم،فقدان مشوق‌های معناداربرای مشترکان بزرگ وکوچک،منجر به رکودنصب سامانه‌های خورشیدی پشت‌بامی شد. البته تیرماه سال جاری وزارت نیرو در یک فراخوان عمومی از مردم خواست که به نصب واحد‌های نیروگاهی پنج کیلوواتی در پشت بام منازل در تولید برق روی آورند.
با این حال بد نیست بدانیم با وجود برخورداری ایران از پتانسیل کم‌نظیر تابش خورشید در بیش از ۳۰۰ روز سال و مناطق بادخیز با ضریب عملکرد بالا در استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان، کرمان و گلستان، سرمایه‌گذاری در این حوزه با موانع ساختاری روبه‌روست. در سطح راهبردی، عدم یکپارچگی سیاست‌گذاری در حوزه انرژی (جایی که نفت، گاز و برق هرکدام مسیر خود را می‌روند) باعث شده تجدیدپذیرها در اولویت‌های بودجه‌ای دولت جایی حاشیه‌ای داشته باشند.
با وجود خاموشی‌های فراوان در تابستان سال جاری، دولت چهاردهم توجه زیادی به توسعه تجدیدپذیرها داشته تا جایی که دکتر مسعود پزشکیان، رئیس جمهور بر این امر تاکید کرد و گفت: هدف دولت این است که با مدیریت صحیح منابع، پروژه‌های بزرگ احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر بدون فشار مضاعف برذخایر ارزی کشور به سرانجام برسد و سرمایه‌گذاران نیز در این مسیر همکاری کامل داشته باشند. وی با تاکید بر ضرورت سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی تصریح کرد: تجربه نشان می‌دهد، می‌توان با منابع محدودتر نیز طرح‌های بزرگ‌تری را تکمیل کرد؛ در هر صورت هر میزان هزینه‌ای که لازم باشد باید برای تامین انرژی اختصاص یابد، حتی اگر ناچار به کاهش اعتبارات بخش‌های دیگر باشیم. نگاه کوتاه‌مدت و تابستان‌محور وزارت نیرو نیز ترجیح می‌دهد کسری تولید را با اجاره برق وارداتی یا سوزاندن مازوت جبران کند تا با سرمایه‌گذاری سنگین در پروژه‌های تجدیدپذیر که بازدهی آنها چندساله است. نتیجه آن‌که ظرفیت توسعه سالانه این نیروگاه‌ها در کشور، حتی در بهترین سال‌ها، از ۱۰۰ تا ۱۵۰ مگاوات فراتر نرفته است؛ رقمی که کشورهای پیشرو در انرژی تجدیدپذیر طی یک ماه اضافه می‌کنند.
سهمی معادل «هیچ»
سهم کنونی تجدیدپذیرها در تأمین برق کشور، عملا درمقیاس آماری «هیچ» خوانده می‌شود. در واقع، اگر نقشه انرژی ایران را به سفره‌ای تشبیه کنیم، تجدیدپذیرها فقط نقش یک برگ جعفری روی بشقاب را بازی می‌کنند؛ زیبا در عکس تبلیغاتی، اما بدون اثر محسوس بر حجم و کیفیت غذا.این در حالی است که گزارش‌های جدید نشان می‌دهند که انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان با سرعت قابل توجهی در حال رشد بوده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، سهم قابل توجهی از تقاضای برق جهان را تأمین کند. در سال ۲۰۲۴، ظرفیت جهانی تولید برق از منابع تجدیدپذیر به ۴۴۴۸ گیگاوات رسید که نشان‌دهنده رشد بی‌سابقه این حوزه است.
افزایش ظرفیت تولید برق تجدیدپذیرها
جعفر محمدنژاد سیگارودی، معاون سرمایه‌گذاری سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر وبهره‌وری انرژی برق(ساتبا) در مورد نقش و افزایش سهم تجدیدپذیرها، از تحقق برنامه توسعه نیروگاه‌های خورشیدی و بادی خبر داد و گفت: ازچند هفته گذشته روند ورود ۱۰۰مگاوات برق تجدیدپذیربه مدارآغازشده وفقط درهفته گذشته ۱۵۰مگاوات نیروگاه جدید به شبکه برق کشور اضافه شد. وی افزود: پیش‌بینی می‌کنیم به‌طور متوسط، هرهفته ۱۰۰مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر واردمدارشود. براین اساس، ظرفیت تجدیدپذیر کشور از ۲۱۰۰ مگاوات کنونی تا پایان سال به حدود ۷۰۰۰ مگاوات خواهد رسید.
معاون سازمان ساتبا با بیان این‌که سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سال گذشته فقط ۱.۵درصد از سبد برق کشور بوده است، تصریح کرد: طبق برنامه‌ریزی‌ها، این سهم در چهار سال دولت چهاردهم به حدود ۱۵ درصد خواهد رسید تا نقش موثری در تأمین برق کشور ایفا کند.
درخواست وزارت نیرو از مردم
این مهم در حالی انجام خواهد شدکه هم اکنون تاخیرهای طولانی درپرداخت مطالبات سرمایه‌گذاران، افزایش هزینه تجهیزات ناشی از محدودیت واردات و عدم دسترسی به فاینانس خارجی، انگیزه بخش خصوصی را تقریبا به صفر رسانده است. در طرف تقاضا هم،فقدان مشوق‌های معناداربرای مشترکان بزرگ وکوچک،منجر به رکودنصب سامانه‌های خورشیدی پشت‌بامی شد. البته تیرماه سال جاری وزارت نیرو در یک فراخوان عمومی از مردم خواست که به نصب واحد‌های نیروگاهی پنج کیلوواتی در پشت بام منازل در تولید برق روی آورند.
با این حال بد نیست بدانیم با وجود برخورداری ایران از پتانسیل کم‌نظیر تابش خورشید در بیش از ۳۰۰ روز سال و مناطق بادخیز با ضریب عملکرد بالا در استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان، کرمان و گلستان، سرمایه‌گذاری در این حوزه با موانع ساختاری روبه‌روست. در سطح راهبردی، عدم یکپارچگی سیاست‌گذاری در حوزه انرژی (جایی که نفت، گاز و برق هرکدام مسیر خود را می‌روند) باعث شده تجدیدپذیرها در اولویت‌های بودجه‌ای دولت جایی حاشیه‌ای داشته باشند.
با وجود خاموشی‌های فراوان در تابستان سال جاری، دولت چهاردهم توجه زیادی به توسعه تجدیدپذیرها داشته تا جایی که دکتر مسعود پزشکیان، رئیس جمهور بر این امر تاکید کرد و گفت: هدف دولت این است که با مدیریت صحیح منابع، پروژه‌های بزرگ احداث نیروگاه‌های تجدیدپذیر بدون فشار مضاعف برذخایر ارزی کشور به سرانجام برسد و سرمایه‌گذاران نیز در این مسیر همکاری کامل داشته باشند. وی با تاکید بر ضرورت سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی تصریح کرد: تجربه نشان می‌دهد، می‌توان با منابع محدودتر نیز طرح‌های بزرگ‌تری را تکمیل کرد؛ در هر صورت هر میزان هزینه‌ای که لازم باشد باید برای تامین انرژی اختصاص یابد، حتی اگر ناچار به کاهش اعتبارات بخش‌های دیگر باشیم. نگاه کوتاه‌مدت و تابستان‌محور وزارت نیرو نیز ترجیح می‌دهد کسری تولید را با اجاره برق وارداتی یا سوزاندن مازوت جبران کند تا با سرمایه‌گذاری سنگین در پروژه‌های تجدیدپذیر که بازدهی آنها چندساله است. نتیجه آن‌که ظرفیت توسعه سالانه این نیروگاه‌ها در کشور، حتی در بهترین سال‌ها، از ۱۰۰ تا ۱۵۰ مگاوات فراتر نرفته است؛ رقمی که کشورهای پیشرو در انرژی تجدیدپذیر طی یک ماه اضافه می‌کنند.
سهمی معادل «هیچ»
سهم کنونی تجدیدپذیرها در تأمین برق کشور، عملا درمقیاس آماری «هیچ» خوانده می‌شود. در واقع، اگر نقشه انرژی ایران را به سفره‌ای تشبیه کنیم، تجدیدپذیرها فقط نقش یک برگ جعفری روی بشقاب را بازی می‌کنند؛ زیبا در عکس تبلیغاتی، اما بدون اثر محسوس بر حجم و کیفیت غذا.این در حالی است که گزارش‌های جدید نشان می‌دهند که انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان با سرعت قابل توجهی در حال رشد بوده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، سهم قابل توجهی از تقاضای برق جهان را تأمین کند. در سال ۲۰۲۴، ظرفیت جهانی تولید برق از منابع تجدیدپذیر به ۴۴۴۸ گیگاوات رسید که نشان‌دهنده رشد بی‌سابقه این حوزه است.
