در حالی‌که آمارها نشان می‌دهد مصرف انرژی در ایران طی دو دهه گذشته بیش از دو برابررشد کرده،نرخ رشد ظرفیت تولید و توسعه شبکه حتی به نصف این مقدارهم نرسیده است. کارشناسان معتقدند تنوع‌بخشی به سبد انرژی، اصلاح الگوی مصرف وسرمایه‌گذاری هدفمند درزیرساخت‌ها پیش‌شرط‌های اساسی برای برون‌رفت ازاین بحران است.درغیر این صورت، دور باطل کاهش تولید، افت صادرات غیرنفتی، کسری ارز و کاهش توان سرمایه‌گذاری همچنان ادامه‌دار خواهد بود.
۳۰۰ همت خسارت ناترازی به صنایع
گزارش کمیسیون انرژی مجلس از آثار اقتصادی ناترازی برق، نشان می‌دهد خاموشی‌های مکرر، صنایع پایه نظیر فولاد، سیمان و پتروشیمی را دچار توقف تولید کرده و ظرفیت عملی این صنایع را به‌طور جدی کاهش داده است. کاهش تولید داخلی، علاوه بر ایجاد کمبود در بازارهای داخلی، تعهدات صادراتی ایران در بخش‌های کلیدی را نیز با مخاطره مواجه ساخته که این امر مستقیما به کاهش ارزآوری کشور منجر می‌شود. سیدجواد حسینی‌کیا، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس نیز می‌گوید: امسال حدود ۳۰۰ همت خسارت از محل ناترازی انرژی در حوزه صنعت داشتیم. ناترازی حوزه انرژی باعث کاهش تولید و تعدیل نیرو شده که به‌واسطه آن شاهد کاهش تولید و در ادامه عدم دریافت مالیات هستیم که نگرانی‌های زنجیره‌واری را در حوزه تولید و صنعت ایجاد کرده است.
صادرات غیرنفتی کم شد
با این حال عملکرد تجارت غیرنفتی کشورمان براساس گزارش گمرک در پنج ماهه امسال نشان می‌دهد در این مدت ۶۱ میلیون و ۳۳۳هزار تن کالای غیرنفتی به ارزش ۲۰میلیارد و ۹۱۷ میلیون دلار صادر شده که به لحاظ وزن ۰.۰۷درصد افزایش و از حیث ارزش ۶ درصد کاهش داشته است. درآمد حاصل از صادرات پتروشیمی یکی از محل‌های تامین ارز مورد نیاز کشور است که آمار گمرک نشان می‌دهد در پنج ماه نخست امسال ۲۱میلیون و ۸۸۴هزار تن کالای پتروشیمی به ارزش هشت میلیارد و ۶۳۸ میلیون دلار صادرشده که به لحاظ وزن۱۲درصد و ازحیث ارزش ۱۳درصد کاهش داشته است. بررسی آمار پنج ماهه نخست ۱۴۰۴ نشان می‌دهد صادرات غیرنفتی ایران با کاهش۶درصدی ارزش مواجه شده، در حالی‌که واردات همچنان بالاتر از صادرات قرار داشته و کسری تجاری کشور ادامه دارد. با توجه به گزارش منتشر شده گمرک و با وجود رشد اندک صادرات غیرنفتی در وزن اما از نظر ارزشی کاهش یافته و همین امر سبب شده تا ارزش واردات همچنان از صادرات پیشی بگیرد که نشان می‌دهد تراز تجاری کشور با۲.۱میلیارد دلاری منفی است. کسری تجاری به معنای خروج ارز بیشتر نسبت به میزان ورودی آن است و در صورت تداوم این روند در بلندمدت فشار قابل‌توجهی بر ذخایر ارزی کشور وارد می‌کند. همچنین کاهش درآمدهای صادراتی در بخش غیرنفتی، ثبات بازارارز را با چالش روبه‌رو می‌سازد و زمینه‌ساز افزایش نوسانات قیمتی می‌شود.
کاهش تولید خودرو
کاهش تولید به‌دلیل ناترازی انرژی و افت صادرات غیرنفتی باعث می‌شود بازارهای صادراتی را از دست بدهیم که به‌دست آوردن این بازارها نتیجه سال‌ها حمایت بوده است. با این‌حال گزارش منتشر شده سه خودروساز بزرگ کشور نیز نشان می‌دهد تولید ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو در پنج ماهه ابتدایی سال گذشته ۳۸۲ هزار و ۱۱۷ دستگاه خودرو بوده که از ابتدای امسال تا پایان مرداد به‌دلیل ناترازی انرژی، تامین‌نشدن قطعات و جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، به ۳۱۶ هزار و ۷۹ دستگاه خودرو رسیده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش ۲/۱۷ درصدی را نشان می‌دهد.
افت ۲۵ درصدی تولید فولاد
بهرام سبحانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران، جدی‌ترین چالش صنعت فولاد را ناترازی انرژی عنوان می‌کند و می‌گوید: سال گذشته کمبود برق و گاز موجب از دست رفتن حدود ۱۰ میلیون تن از تولید فولاد کشور شد. این میزان معادل ۲۵ درصد ظرفیت تولید فولاد کشور است که نباید به‌دلیل نبود برق و گاز این ظرفیت از بین برود.
وی ادامه داد: تداوم قطعی برق و کمبود انرژی، صنعت فولاد را در شرایط بحرانی قرار داده و موجب شده تولیدکنندگان به‌جای ایجاد ارزش افزوده، به صادرات محصولات خامی مانند گندله با قیمت نازل روی آورند و خام‌فروشی کنند. رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ادامه داد: چشم‌انداز تولید فولاد در سال‌جاری مبهم است و برآورد می‌شود در بهترین حالت، اگر در زمستان پیش‌رو با محدودیت‌های گازی مواجه نشویم،صنعت فولاد تنها قادر به تکرار تولید ۳۰ میلیون تنی سال گذشته خواهد بود و امکان رشد تولید وجود نخواهد داشت. سبحانی اضافه کرد: صنعت فولاد سهم ۶ درصدی در تولید ناخالص داخلی دارد به نحوی که پس از صنعت نفت بزرگ‌ترین صنعت ارزآور کشور و دومین محل درآمد ارزی ایران محسوب می‌شود، در نتیجه افزایش تاب‌آوری این صنعت برای اقتصاد کشور ضروری است اما تاب‌آوری این صنعت به مرز هشدار رسیده است.
۲۲ درصد صنعت پتروشیمی بلااستفاده
حسن عباس‌زاده مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نیز تامین خوراک را مهم‌ترین چالش این صنعت اعلام کرد و توضیح داد: بخش بزرگی از واحدها به‌دلیل کمبود خوراک بلااستفاده مانده‌اند. او با بیان این‌که در سال‌جاری ۳۲ میلیون تن محصول تولید و ۱۳ میلیون تن صادر شده است، بیان کرد: در حال حاضر ظرفیت صنعت پتروشیمی ۱۰۰ میلیون تن بوده که ۲۲ درصد آن بلااستفاده مانده است. یکی از راهکارهای تأمین خوراک، سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت‌های پتروشیمی در حوزه بالادستی است.
معاون وزیر نفت با بیان این‌که در کشور حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب منابع گازی مصرف می‌شود، تصریح کرد: از این مقدار، ۴۷ تا ۴۸ درصد در بخش خانگی و ۲۴ درصد در نیروگاه‌ها به برق تبدیل می‌شود که مجموعا حدود ۸۰ درصد را شامل می‌شود. در مقابل خوراک پتروشیمی‌ها تنها حدود ۴.۵درصد بوده که با چالش‌هایی نیز مواجه است. برای بهینه‌سازی مصرف سوخت، راهکارهایی ازجمله تعویض بخاری‌ها در مصارف خانگی و اجرای طرح کاهش ۱۰ درصدی مصرف گاز و برق برای ۱۴۰ هزار مشترک در پنج استان سردسیر به اجرا درآمد که نتایج مثبتی ازجمله استمرار تولید در شرکت‌های پتروشیمی به همراه داشته است.
ایران ششمین مصرف‌کننده انرژی در جهان
ناترازی انرژی در حالی تولید را کاهش داده که سیدسعید میرشریفی، ناظر ویژه شرکت‌های توزیع برق کشور درخصوص شدت مصرف انرژی گفت: تقریبا در ۳۵ سال گذشته به‌طور متوسط رشد شدت مصرف انرژی در جهان ۳۵ درصد کاهش یافته اما این میزان در کشور ما با افزایش ۷۵ درصدی همراه بوده است.
وی با بیان این‌که ایران ششمین کشور مصرف‌کننده انرژی در جهان برای تولید یک کالاست، ادامه داد: نسبت شاخص شدت مصرف انرژی در ایران به متوسط جهانی بیش از۱.۵برابر است. به‌عبارت دیگر میزان انرژی‌ای که برای تولید یک کالا یا خدمات مشابه در ایران و در سایر کشورهای جهان مصرف می‌شود ۶۰ درصد بیشتر از میانگین جهانی برای تولید آن است.
به گفته او، با توجه به فاصله بیش از ۶۰ درصدی با میانگین جهانی، نیازمند به‌روزرسانی فناوری دستگاه‌ها و ماشین‌آلات فعال در فرآیندهای صنعتی ــ تولیدی ایران هستیم تا بتوانیم شدت مصرف انرژی را حداقل به متوسط جهانی برسانیم. میرشریفی درخصوص میزان برق صنایع فولادی در ایران در مقایسه با کشور لهستان بیان کرد: مصرف انرژی برق برای تولید هر تن فولاد در لهستان تا ۴۳۲.۵کیلووات ساعت برآورد می‌شود و میانگین مصرف برق برای تولید هر تن فولاد در جهان نیز ۴۵۰ کیلووات ساعت است اما این رقم در ایران حدود۹۰۰ کیلووات ساعت است که دو برابر میانگین جهانی است.
ناترازی انرژی به یکی از جدی‌ترین موانع رشد اقتصادی و توسعه صادرات ایران تبدیل شده و پیامدهای گسترده‌ای برای اقتصاد ایران دارد که مهم‌ترین آن کاهش تولید صنعتی است. محدودیت برق و گاز به افت تولید در صنایع مادر منجر شده و زنجیره‌های تولیدی پایین‌دست را نیز مختل کرده است. در شرایطی که کشور برای تأمین ارز به صادرات غیرنفتی وابسته است، کاهش تولید فولاد، سیمان و پتروشیمی به معنای کاهش چند میلیارد دلار درآمد سالانه است. همچنین خاموشی‌ها و محدودیت انرژی باعث کاهش جذابیت سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در بخش صنعت و تولید شده است. اگر این چالش مدیریت نشود، در سال‌های آینده نیز شاهد کاهش درآمدهای ارزی و تضعیف جایگاه ایران در بازارهای جهانی خواهیم بود.
سازمان بورس نیز اعلام کرده بود که روند حاشیه سود خالص۱۲ ماه منتهی به پایان هر فصل صنایع منتخب بازار سرمایه حاکی از آن است که همچنان محدودیت‌هایی چون ناترازی انرژی و قیمت‌گذاری دستوری، متهمان ردیف اول کاهش حاشیه سود خالص صنایع بوده است.
