بر اساس اعلام مسئولان تاکنون یارانه نقدی دهک دهم به صورت کامل حذف شده و یارانه دو دهک هشتم و نهم که شامل حدود ۱۸ میلیون نفر است، نیز حذف خواهد شد. پیش از این احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی وعده شهریور را برای حذف یارانه سه دهک داده بود. قرار است منابع حاصل از حذف یارانه سه دهک صرف کالابرگ الکترونیکی به عنوان کمک معیشتی به ۷ دهک دیگر شود. با این حال فرآیند حذف یارانه پُر درآمدها تا پایان سال ادامه خواهد داشت.
بر اساس این گزارش، در فروردین امسال ۴۳۶هزار و ۶۱۸ نفر، در اردیبهشت ۱۳۴هزار و ۹۰۷نفر، در خرداد۱۹۴ هزار و ۵۶۰ نفر، در تیر ۸۶۰ نفر و در مرداد سه میلیون و ۶۶ هزار و ۳۳۴ نفر با یارانه نقدی خداحافظی کردند. با این حال از ابتدای امسال تا پایان پنجمین ماه سال یارانه نقدی چهار میلیون و ۳۳ هزار و ۲۷۹ نفر و طی شش ماه اخیر (از اسفند ۱۴۰۳ تا پایان مرداد ۱۴۰۴) چهار میلیون و ۱۴۸ هزار و ۹۹۴ نفر از فهرست یارانه بگیران کم شده است. بر اساس اعلام وزارت تعاون،کار و رفاه اجتماعی، قبل از حذف یارانه، برای افراد پیامک ارسال می‌شود. محتوای متن پیامک این‌گونه گزارش شده که طبق اطلاعیه سامانه حمایتی تأکید شد که بر اساس مصوبه مجلس و بررسی شاخص‌های بانکی، درآمدی و دارایی، خانوار شما واجد شرایط دریافت یارانه نیست.با این حال اعلام شده بود که سرپرستان خانوار می‌توانند تا پایان روز ۲۰ شهریور با مراجعه به سامانه حمایتی وضعیت خود را مشاهده یا نسبت به ثبت درخواست اعتراض اقدام کنند و به خانوارها فقط ۶ روز برای ثبت اعتراض فرصت داده می شود اما گزینه ثبت اعتراض از روی سامانه حمایتی حذف و این موضوع سبب سردرگمی خانوارها شده است.
معیار حذف چه بود؟
احد رستمی، رئیس مرکز مطالعات و اطلاعات رفاهی ایرانیان روزهای نخست شهریور امسال با بیان این‌که یارانه نقدی مرداد ۱۴۰۴ برای حدود سه میلیون و ۶۶هزارنفر واریز نشده واین افراد به‌عنوان دهک‌های بالای درآمدی شناسایی شده‌اند، گفت: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی طبق قانون بودجه از مرداد ۱۴۰۴ موظف بوده یارانه حدود یک میلیون خانوار را قطع کند. در گام نخست، خانوارهایی که سرانه درآمد ماهانه آنها پس از کسر هزینه مسکن و متناسب با بُعد خانوار بیش از ۱۰ میلیون تومان بود، از فهرست یارانه‌بگیران حذف شدند. وی درباره این‌که افرادی که یارانه آنها حذف شده، چگونه اعتراض کنند، گفت: سرپرستان خانوار از ابتدای شهریور به مدت ۲۰ روز فرصت دارند برای مشاهده جزئیات یا ثبت درخواست به سامانه حمایتی مراجعه کنند. اطلاعات اظهاری سرپرست خانوار در حوزه‌های درآمدی، تراکنش‌های بانکی و محل سکونت بار دیگر با داده‌های ثبتی دستگاه‌های متولی داده، صحت‌سنجی و در صورت تایید استحقاق دریافت یارانه مطابق قانون یارانه خانوارها مجددا برقرار خواهد شد.
کارشناسان تاکید کرده‌اند که تعیین ۱۰ میلیون تومان سرانه درآمد خانوار به‌عنوان معیار برای حذف یارانه نقدی و شناسایی خانوارهای پُر درآمد با واقعیت‌های معیشتی جامعه فاصله دارد و ممکن است بخشی از خانوارهای طبقه متوسط نیز در این گروه قرار گرفته و یارانه آنها حذف شود. کارشناسان با اشاره به افزایش هزینه‌های زندگی به ویژه برای کارمندان و کارگران، بازنگری در شاخص اعلام شده را ضروری می‌دانند.
دهک‌بندی خانوارها اصلاح شود
ولی داداشی، نایب‌رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با جام‌جم در مورد حذف یارانه سه دهک و اعتراض برخی به دهک‌بندی‌ها، اظهار کرد: راه اعتراض به دهک‌بندی و حذف یارانه افراد، پیچیده و سخت است. سامانه‌ای با نام حمایتی برای این کار ایجاد کردند که مردم را با مشکل مواجه کرده است.وی افزود: سامانه حمایتی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی باید اصلاح شود و همچنین دهک‌بندی‌ها باید با اطلاعات دقیق باشد که نیازمند اصلاح است.
این نماینده مجلس تصریح کرد: مثلا مشاهده شده یک نفر دارای خودروی پراید بوده و با آن امرارمعاش (کار) می‌کرده اما آن را فروخته و ۳۰۰ یا ۴۰۰ میلیون تومان به حسابش آمده است. این فرد که در دهک سوم قرار داشت، با فروش خودرو به دهک هفتم یا هشتم منتقل شده است.
وعده وزیر رفاه اجرایی نشد
داداشی ادامه داد: این مشکل در دهک‌بندی به آقای میدری، وزیر رفاه در جلسه کمیسیون اجتماعی مجلس گفته شد و قول دادند که اصلاح شود اما تاکنون این اتفاق رخ نداده است، بنابراین باید سامانه حمایتی و دهک‌بندی خانوارها اصلاح شود؛ زیرا مشاهده شده افرادی که باید در دهک سوم یا چهارم باشند، در دهک هشتم یا نهم قرار گرفته‌اند که باعث آسیب به قشرهای پایین درآمدی جامعه شده است.وی تاکید کرد: اگر یارانه افراد با اطلاعات ناقص و خطای زیاد حذف شود، ممکن است افراد مستحق به دریافت یارانه، از آن محروم شوند و سبب نارضایتی اجتماعی خواهد شد.
رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس گفت: متأسفانه اطلاعات در سامانه رفاه ایرانیان (دهک‌بندی) یا سازمان هدفمندسازی یارانه درست و دقیق نیست. اگر مبلغی به حساب یک فرد واریز می‌شود، دهک‌بندی او را به دهک‌های بالای درآمدی تغییر می‌دهند اما وقتی پولی از حساب او خارج می‌شود، در دهک‌بندی لحاظ نمی‌شود که این موضوع به قشر پایین جامعه آسیب وارد می‌کند.
کارآمدسازی در حذف یارانه
با این حال دهک‌بندی درآمدی اساس تصمیم دولت برای حذف یارانه است. این فرآیند با استفاده از داده‌های بانکی، مالکیت خودرو و ملک و سایر اطلاعات اقتصادی خانوار انجام می‌شود. با این حال، بسیاری از افراد مشمول حذف یارانه می‌گویند که این داده‌ها تصویری واقعی از شرایط زندگی آنها ارائه نمی‌کند. به‌ویژه برخی کارگران و کارمندان با درآمد متوسط و پایین می‌گویند صرفابه دلیل داشتن یک خودرو فرسوده یاحساب بانکی مشترک،دردهک نهم قرارگرفته‌اند؛ دهکی که براساس تعریف، باید شامل خانوارهای با درآمد بالاتر از میانگین اقتصادی جامعه باشد.
همان طور که اعلام شده بود پیش‌تر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از طریق «سامانه حمایتی» امکان ثبت اعتراض به دهک‌بندی را فراهم کرده بود. این سامانه مکانیزمی برای بازبینی اطلاعات، رفع خطاهای آماری و اصلاح دهک بندی فراهم می‌کرد اما پس از آغاز موج حذف یارانه نقدی در ماه‌های اخیر، گزینه اعتراض نیز از سامانه حذف شده و افراد عملا راهی برای پیگیری ندارند. این وضعیت اعتماد به شفافیت و صحت را کاهش داده است.
کارشناسان تاکید دارند وقتی پای یارانه به میان می‌آید، حتی یک خطای کوچک در داده‌ها می‌تواند پیامد سنگینی برای خانوارها داشته باشد. یارانه نقدی، به‌ویژه برای دهک‌های متوسط پایین، بخشی از بودجه ماهانه را پوشش می‌دهد و قطع آن بدون دلایل شفاف، فشار مضاعفی ایجاد خواهد کرد. در چنین شرایطی، حذف بر اساس اطلاعات ناقص یا قدیمی، می‌تواند هدف اصلی قانون یعنی کارآمدسازی یارانه‌ها، را زیر سؤال ببرد و آن را به یک تکلیف شکلی برای دولت تبدیل کند در حالی که کارآمدسازی زمانی معنا پیدا می‌کند که دقت، عدالت و شفافیت در اجرایی وجود داشته باشد.
با این حال دهک‌بندی اشتباه موجب می‌شود افراد مستحق به دریافت یارانه و نیازمند واقعی از حمایت محروم شوند، زیرا دهک‌بندی یک فرآیند ایستا نیست و شرایط اقتصادی خانوارها به‌صورت ماهانه یا حتی هفتگی تغییر می‌کند؛ به همین دلیل، دهک‌بندی و شناسایی خانوارهای پُر درآمدها باید با به‌روزرسانی پایگاه اطلاعاتی رفاه ایرانیان باشد و این اطلاعات دقیق و از منابع متنوع و کامل جمع‌آوری شود؛ بنابراین اجرای قانون باید هوشمندانه و با پایش مستمر همراه باشد.
