آفریقا؛ بازار بکر برای کالاهای ایرانی
آفریقا، پهناورترین قاره جهان از نظر وسعت و دومین قاره پرجمعیت، با جمعیتی بالغ‌بر ۱.۴میلیارد نفر، گردش ۱۵۰۰ میلیارد دلاری در حوزه تجارت خارجی و برخورداری از نرخ رشد اقتصادی سالانه که در بسیاری از نقاط آن از متوسط نرخ رشد اقتصادی جهانی پیشی گرفته است، به عنوان یکی از معدود بازارهای بزرگ و در عین حال کمتر بهره‌برداری‌شده برای کشورمان، فرصت‌های بی‌نظیری برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی دارد.
ساختار اقتصادی بسیاری از کشورهای آفریقایی که درحال گذار ازمراحل اولیه توسعه هستند، با نیازهای اساسی و گسترده‌ای در حوزه‌های زیرساخت‌های حیاتی، تأمین انرژی، امنیت غذایی، بهداشت و درمان و ارائه خدمات فنی و مهندسی پیشرفته گره خورده است. این نیازهای دیرینه، در کنار موقعیت جغرافیایی ایران که در قیاس با بسیاری از بلوک‌های اقتصادی و سیاسی غرب، فاصله بیشتری از فشارهای تحریمی دارد، فضایی استراتژیک و ویژه برای توسعه پایدار و رو به رشد روابط تجاری میان ایران و کشورهای قاره آفریقا ایجاد کرده است.با این حال آنچنان که باید و شاید تجار، بازرگانان و دولتمردان کشورمان به این بازار بکر توجهی نکردند و فقط در دولت سیزدهم به آن توجه شد و میزان تجارت با کشورهای این قاره افزایش یافت؛ هرچند بد نیست بدانیم داده‌های رسمی حاکی است صادرات ایران به قاره آفریقا در سال گذشته فقط یک‌میلیارد و۵۰۰میلیون‌دلاربوده که درمقابل واردات۶۵۶میلیارددلاری این قاره بسیارناچیزاست زیرابه لحاظ درصدی فقط ۰.۲۳درصد صادرات آفریقا از کالاهای ایرانی تشکیل می‌شود.آمارهای گمرک نشان می‌دهد تا قبل از سال۱۴۰۰ صادرات ایران به کشورهای آفریقایی فقط ۶۰۰ میلیون دلار بوده که در سال ۱۴۰۲ به یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار رسید. همان طور که اشاره شد این مهم نیز فقط به لطف سفر رئیس‌جمهور سابق کشورمان به کشورهای اوگاندا، زیمبابوه و تانزانیا محقق شد؛ به طوری که داده‌های آماری حاکی از آن بود که تا پیش از این کشورمان در رتبه ۶۱ شرکای تجاری آفریقا قرار داشت.
نکته قابل توجه این‌که در سال جاری صادرات صنایع ریلی به کنیا که سال گذشته سه میلیون دلار بود، در سه ماهه ابتدای امسال به ۲۴ میلیون دلار رسیده است. همچنین غنا با واردات ۱۳۷ میلیون دلار شمش فولاد از ایران، به سومین مشتری فولاد کشورمان تبدیل شده است. در سه ماهه اول سال جاری نیز رشد بالای ۷۰۴درصدی صادرات به کنیا خصوصا در زمینه صدور صنایع ریلی و دریایی رقم خورده است، علاوه بر این شمش فولاد توانسته صادرات به غنا را تا ۸۲ درصد افزایش دهد. یکی از شاخص‌های کلیدی در موفقیت یک استراتژی صادراتی، تنوع بخشیدن به بازارهای هدف است. در همین راستا، تعداد کشورهایی که ایران در سال ۱۴۰۴ به آنها صادرات داشته، از ۲۹ کشور در سال۱۴۰۳ به ۳۴ کشور در چهار ماهه نخست ۱۴۰۴ افزایش یافته است. این گسترش دامنه مقاصد صادراتی، ریسک تمرکز بر چند بازار محدود را کاهش داده و امکان بهره‌برداری از فرصت‌های متعدد در سراسر قاره را فراهم می‌آورد. این افزایش تعداد مقاصد، نشان‌دهنده تلاش فعالان اقتصادی ایران برای ورود به بازارهای جدید و کمترشناخته شده در آفریقاست. تنوع و کیفیت محصولات صادراتی ایران به قاره آفریقا، بیانگر توانمندی‌های بالای تولیدی کشورمان در بخش‌های مختلف اقتصادی است. مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به این قاره را می‌توان محصولات کشاورزی و صنایع غذایی همچون خرما، پسته، زعفران، برنج، رب گوجه، دارو و تجهیزات پزشکی، کود شیمیایی و پتروشیمی سبک، مصالح ساختمانی و فلزی و خدمات فنی و مهندسی عنوان کرد.
افزایش ۲/۲ برابری صادرات ایران به آفریقا
مسعود برهمن، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و شرق آفریقا گفت: بر اساس آخرین داده‌های رسمی اعلام شده از سوی گمرک، در بهار ۱۴۰۴ یعنی سه ماه نخست امسال، صادرات ایران به آفریقا حدود ۲۶۰ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۸۵ درصد رشد داشته است. وی ادامه داد: همچنین در چهار ماه نخست ۱۴۰۴ و طبق اعلام سازمان توسعه تجارت، صادرات ایران به آفریقا ۲.۲برابر شده است.ضمن این‌که تعداد مقاصد صادراتی هم از۲۹ کشوربه۳۴کشور افزایش یافته است. برهمن ادامه داد: بنابراین با توجه به روند بهار و چهار ماه نخست امسال، می‌توان گفت در پنج ماه نخست امسال نیز تجارت کشور ما به آفریقا رشد قابل‌توجهی نسبت به سال گذشته داشته است.
رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و شرق آفریقا، در تشریح موانع و مشکلات در مسیر مبادلات تجاری با آفریقا، این موانع و مشکلات را مشکلات لجستیکی، استانداردها و مجوزها، ریسک ارزی در کشورهای آفریقایی، موانع غیرتعرفه‌ای و ... عنوان کرد. او افزود: مشکلات لجستیکی شامل کمبود خطوط منظم کشتیرانی مستقیم از ایران و تأخیر دربنادرآفریقا می‌شود. مشکلات در زمینه استانداردها و مجوزها نیز ناظر بر سختگیری درثبت محصولات غذایی،دارویی و نیاز به گواهی‌های حلال و کیفیت است. برهمن در پایان تاکید کرد که اگر اتفاق غیرمنتظره‌ای پیش نیاید، انتظار می‌رود روند مبادلات ایران و آفریقا در نیمه دوم سال نیز افزایش یابد، البته نه با سرعت تند چهار ماهه اول، بلکه به صورت رشد باثبات‌تر و نوسانی. تجارت ایران با قاره آفریقا هنوز در ابتدای مسیر خود قرار دارد و باوجود ظرفیت‌های عظیم، سهم این مبادلات از کل تجارت خارجی کشور بسیار کم است. قاره آفریقا می‌تواند به بازاری پایدار برای صادرات ایران و منبعی مهم برای واردات مواد اولیه و کالاهای راهبردی تبدیل شود. ارتباط با قاره آفریقا می‌تواند فرصت‌های متنوعی از صادرات محصولات صنعتی، پتروشیمی، دارویی و غذایی گرفته تا واردات مواد خام و منابع معدنی فراهم کند. علاوه بر بعد اقتصادی، تجارت با آفریقا می‌تواند پیوندهای سیاسی و فرهنگی ایران را در مجامع بین‌المللی تقویت کرده و مسیرهای تازه‌ای برای دور زدن تحریم‌ها و کاهش وابستگی به بازارهای محدود فعلی ایجاد کند.
چالش‌های صادرات به آفریقا
با وجود فرصت‌های فراوان، توسعه تجارت کشورمان با قاره آفریقا بدون چالش نیست؛ شناخت و مدیریت این چالش‌ها برای موفقیت در این بازارها و رشد صادارت کالاهای ایرانی به این بازار بکر ضروری است.
محدودیت خطوط کشتیرانی مستقیم به آفریقا: یکی از اساسی‌ترین مشکلات، کمبود خطوط منظم و مستقیم کشتیرانی بین بنادر ایران و بنادر کلیدی قاره آفریقاست. این مسأله منجر به طولانی شدن زمان حمل و نقل و افزایش هزینه‌ها می‌شود.
هزینه و زمان بالای حمل‌ونقل: به دلیل نبود مسیرهای مستقیم و استفاده از خدمات واسطه، هزینه حمل و نقل دریایی و هوایی به آفریقا نسبتا بالاست. همچنین، طولانی بودن فرآیندهای گمرکی در برخی بنادر و مبادی ورودی آفریقایی، زمان تحویل کالا را افزایش می‌دهد.
سختگیری در اعطای استاندارد و مجوزهای واردات محصولات: بسیاری از کشورهای آفریقایی، به منظور حمایت از صنایع داخلی یا حفظ سلامت عمومی، مقررات سختگیرانه‌ای در زمینه استانداردها، گواهینامه‌ها و مجوزهای واردات کالا وضع کرده‌اند. این فرآیندها ممکن است زمان‌بر و پرهزینه باشد و نیاز به شناخت دقیق قوانین هر کشور دارد.
نوسان شدید ارزهای محلی و ریسک پرداخت: بسیاری از ارزهای کشورهای آفریقایی با نوسانات شدیدی که دارند از ثبات اقتصادی برخوردار نیستند. این موضوع، ریسک تبادلات ارزی را افزایش داده و می‌تواند بر ارزش ریالی درآمدهای حاصل از صادرات تأثیر بگذارد. همچنین، تضمین دریافت وجه از خریداران آفریقایی ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد.
رقابت شدید با کشورهای چون چین، ترکیه وهند: کشورهای توسعه‌یافته صنعتی مانندچین، ترکیه و هند،حضوروفعالیت گسترده‌ای در بازارهای آفریقا دارند و باارائه محصولات متنوع، قیمت‌های رقابتی وشرایط اعتباری مناسب،سهم قابل توجهی ازبازار رابه خود اختصاص داده‌اند.ایران برای موفقیت دراین بازارها،نیازمند استراتژی‌های رقابتی هوشمندانه است.
نکته قابل توجه این‌که در سال جاری صادرات صنایع ریلی به کنیا که سال گذشته سه میلیون دلار بود، در سه ماهه ابتدای امسال به ۲۴ میلیون دلار رسیده است. همچنین غنا با واردات ۱۳۷ میلیون دلار شمش فولاد از ایران، به سومین مشتری فولاد کشورمان تبدیل شده است. در سه ماهه اول سال جاری نیز رشد بالای ۷۰۴درصدی صادرات به کنیا خصوصا در زمینه صدور صنایع ریلی و دریایی رقم خورده است، علاوه بر این شمش فولاد توانسته صادرات به غنا را تا ۸۲ درصد افزایش دهد. یکی از شاخص‌های کلیدی در موفقیت یک استراتژی صادراتی، تنوع بخشیدن به بازارهای هدف است. در همین راستا، تعداد کشورهایی که ایران در سال ۱۴۰۴ به آنها صادرات داشته، از ۲۹ کشور در سال۱۴۰۳ به ۳۴ کشور در چهار ماهه نخست ۱۴۰۴ افزایش یافته است. این گسترش دامنه مقاصد صادراتی، ریسک تمرکز بر چند بازار محدود را کاهش داده و امکان بهره‌برداری از فرصت‌های متعدد در سراسر قاره را فراهم می‌آورد. این افزایش تعداد مقاصد، نشان‌دهنده تلاش فعالان اقتصادی ایران برای ورود به بازارهای جدید و کمترشناخته شده در آفریقاست. تنوع و کیفیت محصولات صادراتی ایران به قاره آفریقا، بیانگر توانمندی‌های بالای تولیدی کشورمان در بخش‌های مختلف اقتصادی است. مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به این قاره را می‌توان محصولات کشاورزی و صنایع غذایی همچون خرما، پسته، زعفران، برنج، رب گوجه، دارو و تجهیزات پزشکی، کود شیمیایی و پتروشیمی سبک، مصالح ساختمانی و فلزی و خدمات فنی و مهندسی عنوان کرد.
افزایش ۲/۲ برابری صادرات ایران به آفریقا
مسعود برهمن، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و شرق آفریقا گفت: بر اساس آخرین داده‌های رسمی اعلام شده از سوی گمرک، در بهار ۱۴۰۴ یعنی سه ماه نخست امسال، صادرات ایران به آفریقا حدود ۲۶۰ میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۸۵ درصد رشد داشته است. وی ادامه داد: همچنین در چهار ماه نخست ۱۴۰۴ و طبق اعلام سازمان توسعه تجارت، صادرات ایران به آفریقا ۲.۲برابر شده است.ضمن این‌که تعداد مقاصد صادراتی هم از۲۹ کشوربه۳۴کشور افزایش یافته است. برهمن ادامه داد: بنابراین با توجه به روند بهار و چهار ماه نخست امسال، می‌توان گفت در پنج ماه نخست امسال نیز تجارت کشور ما به آفریقا رشد قابل‌توجهی نسبت به سال گذشته داشته است.
رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و شرق آفریقا، در تشریح موانع و مشکلات در مسیر مبادلات تجاری با آفریقا، این موانع و مشکلات را مشکلات لجستیکی، استانداردها و مجوزها، ریسک ارزی در کشورهای آفریقایی، موانع غیرتعرفه‌ای و ... عنوان کرد. او افزود: مشکلات لجستیکی شامل کمبود خطوط منظم کشتیرانی مستقیم از ایران و تأخیر دربنادرآفریقا می‌شود. مشکلات در زمینه استانداردها و مجوزها نیز ناظر بر سختگیری درثبت محصولات غذایی،دارویی و نیاز به گواهی‌های حلال و کیفیت است. برهمن در پایان تاکید کرد که اگر اتفاق غیرمنتظره‌ای پیش نیاید، انتظار می‌رود روند مبادلات ایران و آفریقا در نیمه دوم سال نیز افزایش یابد، البته نه با سرعت تند چهار ماهه اول، بلکه به صورت رشد باثبات‌تر و نوسانی. تجارت ایران با قاره آفریقا هنوز در ابتدای مسیر خود قرار دارد و باوجود ظرفیت‌های عظیم، سهم این مبادلات از کل تجارت خارجی کشور بسیار کم است. قاره آفریقا می‌تواند به بازاری پایدار برای صادرات ایران و منبعی مهم برای واردات مواد اولیه و کالاهای راهبردی تبدیل شود. ارتباط با قاره آفریقا می‌تواند فرصت‌های متنوعی از صادرات محصولات صنعتی، پتروشیمی، دارویی و غذایی گرفته تا واردات مواد خام و منابع معدنی فراهم کند. علاوه بر بعد اقتصادی، تجارت با آفریقا می‌تواند پیوندهای سیاسی و فرهنگی ایران را در مجامع بین‌المللی تقویت کرده و مسیرهای تازه‌ای برای دور زدن تحریم‌ها و کاهش وابستگی به بازارهای محدود فعلی ایجاد کند.
چالش‌های صادرات به آفریقا
با وجود فرصت‌های فراوان، توسعه تجارت کشورمان با قاره آفریقا بدون چالش نیست؛ شناخت و مدیریت این چالش‌ها برای موفقیت در این بازارها و رشد صادارت کالاهای ایرانی به این بازار بکر ضروری است.
محدودیت خطوط کشتیرانی مستقیم به آفریقا: یکی از اساسی‌ترین مشکلات، کمبود خطوط منظم و مستقیم کشتیرانی بین بنادر ایران و بنادر کلیدی قاره آفریقاست. این مسأله منجر به طولانی شدن زمان حمل و نقل و افزایش هزینه‌ها می‌شود.
هزینه و زمان بالای حمل‌ونقل: به دلیل نبود مسیرهای مستقیم و استفاده از خدمات واسطه، هزینه حمل و نقل دریایی و هوایی به آفریقا نسبتا بالاست. همچنین، طولانی بودن فرآیندهای گمرکی در برخی بنادر و مبادی ورودی آفریقایی، زمان تحویل کالا را افزایش می‌دهد.
سختگیری در اعطای استاندارد و مجوزهای واردات محصولات: بسیاری از کشورهای آفریقایی، به منظور حمایت از صنایع داخلی یا حفظ سلامت عمومی، مقررات سختگیرانه‌ای در زمینه استانداردها، گواهینامه‌ها و مجوزهای واردات کالا وضع کرده‌اند. این فرآیندها ممکن است زمان‌بر و پرهزینه باشد و نیاز به شناخت دقیق قوانین هر کشور دارد.
نوسان شدید ارزهای محلی و ریسک پرداخت: بسیاری از ارزهای کشورهای آفریقایی با نوسانات شدیدی که دارند از ثبات اقتصادی برخوردار نیستند. این موضوع، ریسک تبادلات ارزی را افزایش داده و می‌تواند بر ارزش ریالی درآمدهای حاصل از صادرات تأثیر بگذارد. همچنین، تضمین دریافت وجه از خریداران آفریقایی ممکن است با چالش‌هایی همراه باشد.
رقابت شدید با کشورهای چون چین، ترکیه وهند: کشورهای توسعه‌یافته صنعتی مانندچین، ترکیه و هند،حضوروفعالیت گسترده‌ای در بازارهای آفریقا دارند و باارائه محصولات متنوع، قیمت‌های رقابتی وشرایط اعتباری مناسب،سهم قابل توجهی ازبازار رابه خود اختصاص داده‌اند.ایران برای موفقیت دراین بازارها،نیازمند استراتژی‌های رقابتی هوشمندانه است.
