اوج‌گیری ناترازی بنزین
ناترازی بنزین در ایران به یکی از چالش‌های مهم اقتصادی و انرژی کشور تبدیل شده که ریشه آن را باید در ترکیب همزمان رشد مصرف، ساختار ناکارآمد یارانه‌ها و عقب‌ماندگی در ظرفیت تولید جست؛ به‌طوری‌که رشد مصرف بنزین در سال‌های اخیر همواره یکی از دغدغه‌های مهم سیاست‌گذاران کشور بوده است. بر اساس آمار رسمی، میانگین روزانه مصرف بنزین کشور در سال ۱۴۰۴ تا ابتدای شهریور حدود ۱۳۰میلیون لیتر ثبت شده است.
بااین‌حال، در بازه تعطیلات اخیر تابستان (هفته گذشته)، به‌دلیل افزایش سفرهای بین‌شهری، مصرف روزانه بنزین به‌طور محسوسی افزایش‌یافت و به متوسط حدود ۱۴۳.۷میلیون لیتر در روز رسید. براساس گزارش وزارت نفت، آمار مصرف روزانه دربازه‌زمانی۱۵تا۲۱شهریورامسال‌به ترتیب۱۴۹.۲، ۱۴۱.۳، ۱۳۹.۷، ۱۴۹.۷، ۱۴۶.۱، ۱۴۵.۱و ۱۳۴.۵میلیون لیتر بود؛ بنابراین بیشترین مصرف در روزهای ۱۵ و ۱۸ شهریور و کمترین میزان مصرف در روز ۲۱ شهریور ثبت شده و این آمار حاکی از فشار بالای تقاضا بر شبکه تأمین و توزیع سوخت کشور در ایام تعطیلات است.ظرفیت کنونی تولید بنزین در کشور حدود ۱۱۰میلیون لیتر در روز است درحالی‌که مصرف این فرآورده نفتی در روزهای اوج به بیش از ۱۴۹میلیون لیتر رسید که شکاف (ناترازی) ۳۹میلیون لیتر در روز را نشان می‌دهد. برای پوشش این ناترازی باید ۲۷میلیون دلار در روز یا سالانه حدود ۱۰میلیارد دلار واردات بنزین انجام شود؛ بااین‌حال بخش قابل‌توجهی از نیاز کشور در این روزها تنها از طریق واردات یا استفاده از ذخایر تامین شده است. راه‌حل عبور از ناترازی فقط تولید نیست و باید برای بخش مصرف نیز سیاست‌گذاری شود. بااین‌حال آمارها نشان می‌دهد مصرف بنزین از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۲ یعنی طی سه سال ۳۸ تا ۴۰ درصد رشد داشته است.
رشد ۷ درصدی مصرف
کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران ابتدای شهریورماه امسال اعلام کرد: از ابتدای امسال تا ابتدای شهریور، میانگین توزیع روزانه بنزین حدود ۱۳۰میلیون لیتر بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال (۱۴۰۳) با رقم میانگین ۱۲۲میلیون لیتر در روز حدود ۷درصد رشد داشته است. وی افزود: رکورد توزیع بنزین ۲۹ اسفند ۱۴۰۳ با رقم ۱۶۴میلیون لیتر در یک روز شکسته شده بود اما امسال بیشترین مصرف بنزین مربوط به ۲۳خرداد ۱۴۰۴ است که همزمان با تهدیدهای ناشی از حمله رژیم‌صهیونیستی، مقدار توزیع بنزین در یک روز به بیش از ۲۰۰میلیون لیتر رسید.
راهکار رفع ناترازی، افزایش تولید نیست
محسن محمدپور، مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت از ناترازی انرژی به‌عنوان مسأله جدی کشور یاد کرد و گفت: با توجه به شتاب بالایی که در حوزه مصرف انرژی کشور وجود دارد، راهکار رفع ناترازی انرژی، افزایش تولید نیست؛ باید به سمت کاهش مصرف انرژی و بهینه‌سازی برویم و می‌توانیم در این زمینه از کشورهای پیشرفته صنعتی و صاحب فناوری الگوبرداری کنیم.
وی افزود: با اجرای طرح‌های بهینه‌سازی حتی اگر نصف هزینه‌های واردات بنزین و گازوئیل و سود جمع‌آوری گازهای مشعل به چرخه اقتصاد کشور برگردد، بسیاری از چالش‌های بزرگ اقتصادی رفع و سبب رفاه و بهبود معیشت مردم می‌شود. بهینه‌سازی می‌تواند در پویاکردن صنایع، بالارفتن تولید ناخالص ملی و شکوفایی اقتصاد نقش مهمی داشته باشد.
علت رشد مصرف
حامد صاحب‌هنر، کارشناس حوزه اقتصاد انرژی در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به آمار تولید و مصرف بنزین گفت: رشد مصرف بنزین به چند عامل کلیدی بازمی‌گردد. نخست این‌که، خودروهای تولید داخل مطابق استانداردهای جهانی طراحی نشده و مصرف سوخت آنها بیشتر است. همچنین خودروهای فرسوده نیز سهم قابل توجهی در افزایش مصرف دارند.
او عامل دوم را کمبود حمل‌ونقل عمومی عنوان کرد و افزود: شبکه حمل‌ونقل عمومی کشور به اندازه کافی توسعه نیافته و ناوگان حمل‌ونقل مویرگی و سریع در کشور محدود است. در نتیجه، مردم برای رفت‌وآمد و مسافرت‌های بین‌شهری عمدتا از خودروهای شخصی استفاده می‌کنند. صاحب‌هنر افزود: عامل سوم، وضعیت جاده‌ها و شبکه‌های حمل‌ونقل است که علاوه بر ایمنی، به مصرف بالای سوخت نیز منجر می‌شود. بنابراین جاده‌های غیربهینه و ترافیک بالای شهرها باعث مصرف اضافی بنزین شده است.این کارشناس اقتصادی بیان کرد: یارانه‌های پنهان و قاچاق سوخت به‌عنوان چهارمین عامل در افزایش مصرف است. یارانه پنهان بنزین باعث شده قیمت واقعی سوخت کمتر از هزینه تولید و واردات باشد و این خود محرکی برای مصرف بالاست.
وی تاکید کرد: با توجه به رشد مستمر مصرف بنزین، اگر روند فعلی ادامه یابد، کشور مجبور خواهد بود حجم بالایی از بنزین مورد نیاز را وارد کند. برای نمونه، اگر قیمت بنزین وارداتی حدود ۷۰سنت به ازای هر لیتر باشد، واردات ۳۹میلیون لیتر بنزین اضافی در روز، معادل ۲۷.۳میلیون دلار هزینه در روز برای کشورخواهدداشت. این رقم در طول یک ماه حدود ۸۱۹میلیون دلار و در یک سال بالغ بر۹.۸میلیارد دلار می‌شود.
راهکار کاهش مصرف بنزین
صاحب‌هنر گفت: راهکارهای مدیریت مصرف بنزین باید ترکیبی باشد. نخست، توسعه حمل‌ونقل عمومی و ریلی، مانند ایجاد خطوط متروی بیشتر در شهرهای بزرگ و قطارهای سریع‌السیر بین‌شهری است که باعث می‌شود مردم کمتر از خودروهای شخصی استفاده کنند.این کارشناس اضافه کرد: بهسازی ونوسازی خودروها درگام دوم،بسیار مؤثراست. ارتقای استانداردهای سوخت خودروهای تولیدی و جایگزینی خودروهای فرسوده با خودروهای کم‌مصرف می‌تواند مصرف سوخت را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.
وی اصلاح قیمت و شفاف‌سازی یارانه‌های انرژی را اقدام سوم دانست و تاکید کرد: افزایش تدریجی قیمت بنزین و آشکارسازی یارانه‌های پنهان به‌جای توزیع غیرهدفمند، سیاست مؤثری در کاهش ناترازی است. برای مثال تخصیص بنزین با کد ملی و ایجاد نظام سه‌پله‌ای قیمت‌گذاری می‌تواند مصرف متعارف را تأمین کرده و انگیزه صرفه‌جویی ایجاد کند.
پیشنهادی برای مدیریت مصرف
این کارشناس در نظام پله‌ای توضیح داد و گفت: منظور از نظام سه‌پله‌ای این است که هر خودرو ۶۰ لیتر بنزین ماهانه با قیمت ۱۵۰۰ تومان دریافت کند و ۴۰ لیتر دیگر با قیمت ۳۰۰۰تومان اختصاص یابد. مجموع صد لیتر بنزین ماهانه برای مصرف متعارف هر خودرو کفایت می‌کند و از اتلاف منابع جلوگیری خواهد کرد. وی گفت: با فرض ۲۰میلیون خودرو و شش‌میلیون موتورسیکلت، این سیاست حدود ۸۰میلیون لیتر بنزین در روز را پوشش می‌دهد و ازواردات بیش ازحد جلوگیری می‌کند. ۳۰میلیون لیتر باقیمانده می‌تواند برای نیازهای غیرمتعارف یا مصرف بالاتر خودروها تخصیص داده شود.
صاحب‌هنر تصریح کرد: اجرای چنین مدلی و تخصیص بنزین به کد ملی چند اثر مهم دارد. نخست، ۵۰ درصد جامعه که خودرو ندارند یا کم‌مصرف هستند، از یارانه بهره‌مند می‌شوند. دوم، انگیزه صرفه‌جویی ایجاد می‌شود و کسانی که کمتر مصرف کنند، می‌توانند مازاد سهمیه خود را در بازار به فروش برسانند. سوم، در صورت افزایش قیمت بنزین، بخش بزرگی از جامعه همراهی خواهند کرد، زیرا سهمیه پایه را دریافت کرده‌اند و می‌توانند مابه‌التفاوت را بفروشند. این سیاست سبب افزایش عدالت اجتماعی، مدیریت مصرف و کاهش واردات بنزین و هزینه ارزی می‌شود. همچنین، منابع انرژی که پیشتر به شکل خام مصرف می‌شد، به ثروت مولد تبدیل خواهد شد. این کارشناس گفت: اجرای راهکارهای مورد اشاره می‌تواند به کاهش فشار بر شبکه تأمین بنزین و کنترل مصرف کمک کند. این اقدامات در بلندمدت باعث کاهش واردات و صرفه‌جویی ارزی قابل توجه خواهد شد. واضح است که بدون اصلاح سیاست‌های مصرفی، کشور ناچار به واردات و صرف هزینه‌های بالا خواهد بود. بااین‌حال سیاست‌های ترکیبی مدیریت مصرف و اصلاح قیمت، تنها راه کاهش فشار اقتصادی و حفاظت از منابع انرژی است. وی بیان کرد: مدیریت مصرف بنزین یک ضرورت اقتصادی و اجتماعی است که باید با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از سیاست‌های ترکیبی و با توجه به واقعیت‌های کشور و ظرفیت‌های اقتصادی دنبال شود. این مسیر به بهبود عدالت اجتماعی، افزایش کارایی منابع انرژی و کاهش واردات بنزین منجر خواهد شد.
نقش ناترازی
ناترازی بنزین در کشور ما پدیده‌ای است که همزمان از دل رشد شتابان مصرف و عدم توسعه ظرفیت تولید زاده شده است. طی سال‌های اخیر، افزایش تعداد خودروهای شخصی، فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل و ثابت بودن قیمت سوخت، موجب شده الگوی مصرف از استانداردهای جهانی فاصله بگیرد. به بیان ساده، بنزین بیش از ظرفیت تولید کشور سوزانده می‌شود و این شکاف هر سال عریض‌تر شده است. درحالی‌که جمعیت و تعداد خودروها به شکل پیوسته افزایش یافته، تولید داخلی بنزین متناسب با این رشد توسعه پیدا نکرده؛ نتیجه، شکل‌گیری شکافی میان عرضه و تقاضاست که به واردات و خروج ارز یا فشار بر ذخایر راهبردی منجر می‌شود.
با توجه به آمار مصرف و ظرفیت تولید بنزین، واضح است که ایران در ایام تعطیلات و سفرهای تابستانی با شکاف قابل توجهی میان مصرف و تولید روبه‌رو می‌شود. بدون سیاست‌های مدیریتی و اصلاح قیمت‌ها، بخش بزرگی از نیاز کشور باید از طریق واردات تأمین شود که هزینه بالایی برای اقتصاد دارد.
این ناترازی تنها یک مسأله فنی یا تولیدی نیست بلکه نقشی چندوجهی در فضای اقتصادی و اجتماعی، از تشدید فشار بر بودجه دولت و محدودیت منابع ارزی گرفته تا اثرات قیمتی و تورمی مستقیم و غیرمستقیم ایفا می‌کند. البته حل این بحران فقط با تولید بیشتر ممکن نیست؛ چراکه بدون کنترل تقاضا، هر واحد تولید اضافی، زودتر از آنچه تصور می‌شود مصرف خواهد شد. راهکارهای کاهش و مدیریت مصرف می‌تواند شامل توسعه و نوسازی حمل‌ونقل عمومی، جایگزینی خودروهای فرسوده با مدل‌های کم‌مصرف یا برقی، ساماندهی قیمت‌گذاری سوخت براساس الگوی پلکانی وتشویق رفتارهای صرفه‌جویانه باشد. آموزش عمومی برای فرهنگ‌سازی مصرف بهینه، استفاده از فناوری‌های هوشمند ردیابی و پایش مصرف، و گسترش سوخت‌های جایگزین نیز بخشی از این بسته راهبردی است.
در نهایت، مقابله با ناترازی بنزین نیازمند ترکیب هوشمندانه دو رویکرد مدیریت تقاضا (مصرف) و افزایش کارایی عرضه (تولید) است؛ مسیری که اگر امروز آغاز نشود، فردا با هزینه و فشار بیشتری تحمیل خواهد شد. بنابراین، مدیریت مصرف بنزین یک ضرورت اقتصادی و اجتماعی است که باید با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از سیاست‌های ترکیبی، با توجه به واقعیت‌های کشور و ظرفیت‌های اقتصادی دنبال شود.
مصرف بنزین به ۱۷۰میلیون لیتر می‌رسد؟
ایران با بیش از ۳۵میلیون خودرو و موتورسیکلت بنزین‌سوز، یکی از پرمصرف‌ترین کشورهای جهان در حوزه سوخت است. آمارها نشان می‌دهد تولید بنزین معادل ۴درصد از کل تولید جهانی است اما جمعیت کشورمان تنها ۱/۱ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. کارشناسان می‌گویند: بالابودن سرانه مصرف بنزین در قیاس با متوسط جهانی به‌دلیل وجود خودروهای پرمصرف، ضعف حمل‌ونقل عمومی و نبود سیاست‌های پایدار سوختی است.بررسی‌ها نشان می‌دهد با تداوم روند فعلی، میانگین مصرف بنزین ایران تا سال ۱۴۰۷ یعنی سه سال دیگر به حدود ۱۷۰میلیون لیتر در روز خواهد رسید؛ افزایشی که می‌تواند به کسری بودجه و تشدید ناترازی انرژی منجر شود. طبق آمار رسمی، سالانه حدود ۴۳میلیارد لیتر نفت‌گاز در کشور توزیع می‌شود که هزینه توزیع آن حدود ۲۴هزار میلیارد تومان برآورد شده است؛ اما تنها ۱۲هزار میلیارد تومان از این مبلغ به خزانه دولت بازمی‌گردد و ۱۲ هزار میلیارد تومان باقیمانده از محل منابع عمومی تأمین می‌شود.
رشد ۷ درصدی مصرف
کرامت ویس‌کرمی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران ابتدای شهریورماه امسال اعلام کرد: از ابتدای امسال تا ابتدای شهریور، میانگین توزیع روزانه بنزین حدود ۱۳۰میلیون لیتر بوده که نسبت به مدت مشابه پارسال (۱۴۰۳) با رقم میانگین ۱۲۲میلیون لیتر در روز حدود ۷درصد رشد داشته است. وی افزود: رکورد توزیع بنزین ۲۹ اسفند ۱۴۰۳ با رقم ۱۶۴میلیون لیتر در یک روز شکسته شده بود اما امسال بیشترین مصرف بنزین مربوط به ۲۳خرداد ۱۴۰۴ است که همزمان با تهدیدهای ناشی از حمله رژیم‌صهیونیستی، مقدار توزیع بنزین در یک روز به بیش از ۲۰۰میلیون لیتر رسید.
راهکار رفع ناترازی، افزایش تولید نیست
محسن محمدپور، مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت از ناترازی انرژی به‌عنوان مسأله جدی کشور یاد کرد و گفت: با توجه به شتاب بالایی که در حوزه مصرف انرژی کشور وجود دارد، راهکار رفع ناترازی انرژی، افزایش تولید نیست؛ باید به سمت کاهش مصرف انرژی و بهینه‌سازی برویم و می‌توانیم در این زمینه از کشورهای پیشرفته صنعتی و صاحب فناوری الگوبرداری کنیم.
وی افزود: با اجرای طرح‌های بهینه‌سازی حتی اگر نصف هزینه‌های واردات بنزین و گازوئیل و سود جمع‌آوری گازهای مشعل به چرخه اقتصاد کشور برگردد، بسیاری از چالش‌های بزرگ اقتصادی رفع و سبب رفاه و بهبود معیشت مردم می‌شود. بهینه‌سازی می‌تواند در پویاکردن صنایع، بالارفتن تولید ناخالص ملی و شکوفایی اقتصاد نقش مهمی داشته باشد.
علت رشد مصرف
حامد صاحب‌هنر، کارشناس حوزه اقتصاد انرژی در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به آمار تولید و مصرف بنزین گفت: رشد مصرف بنزین به چند عامل کلیدی بازمی‌گردد. نخست این‌که، خودروهای تولید داخل مطابق استانداردهای جهانی طراحی نشده و مصرف سوخت آنها بیشتر است. همچنین خودروهای فرسوده نیز سهم قابل توجهی در افزایش مصرف دارند.
او عامل دوم را کمبود حمل‌ونقل عمومی عنوان کرد و افزود: شبکه حمل‌ونقل عمومی کشور به اندازه کافی توسعه نیافته و ناوگان حمل‌ونقل مویرگی و سریع در کشور محدود است. در نتیجه، مردم برای رفت‌وآمد و مسافرت‌های بین‌شهری عمدتا از خودروهای شخصی استفاده می‌کنند. صاحب‌هنر افزود: عامل سوم، وضعیت جاده‌ها و شبکه‌های حمل‌ونقل است که علاوه بر ایمنی، به مصرف بالای سوخت نیز منجر می‌شود. بنابراین جاده‌های غیربهینه و ترافیک بالای شهرها باعث مصرف اضافی بنزین شده است.این کارشناس اقتصادی بیان کرد: یارانه‌های پنهان و قاچاق سوخت به‌عنوان چهارمین عامل در افزایش مصرف است. یارانه پنهان بنزین باعث شده قیمت واقعی سوخت کمتر از هزینه تولید و واردات باشد و این خود محرکی برای مصرف بالاست.
وی تاکید کرد: با توجه به رشد مستمر مصرف بنزین، اگر روند فعلی ادامه یابد، کشور مجبور خواهد بود حجم بالایی از بنزین مورد نیاز را وارد کند. برای نمونه، اگر قیمت بنزین وارداتی حدود ۷۰سنت به ازای هر لیتر باشد، واردات ۳۹میلیون لیتر بنزین اضافی در روز، معادل ۲۷.۳میلیون دلار هزینه در روز برای کشورخواهدداشت. این رقم در طول یک ماه حدود ۸۱۹میلیون دلار و در یک سال بالغ بر۹.۸میلیارد دلار می‌شود.
راهکار کاهش مصرف بنزین
صاحب‌هنر گفت: راهکارهای مدیریت مصرف بنزین باید ترکیبی باشد. نخست، توسعه حمل‌ونقل عمومی و ریلی، مانند ایجاد خطوط متروی بیشتر در شهرهای بزرگ و قطارهای سریع‌السیر بین‌شهری است که باعث می‌شود مردم کمتر از خودروهای شخصی استفاده کنند.این کارشناس اضافه کرد: بهسازی ونوسازی خودروها درگام دوم،بسیار مؤثراست. ارتقای استانداردهای سوخت خودروهای تولیدی و جایگزینی خودروهای فرسوده با خودروهای کم‌مصرف می‌تواند مصرف سوخت را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد.
وی اصلاح قیمت و شفاف‌سازی یارانه‌های انرژی را اقدام سوم دانست و تاکید کرد: افزایش تدریجی قیمت بنزین و آشکارسازی یارانه‌های پنهان به‌جای توزیع غیرهدفمند، سیاست مؤثری در کاهش ناترازی است. برای مثال تخصیص بنزین با کد ملی و ایجاد نظام سه‌پله‌ای قیمت‌گذاری می‌تواند مصرف متعارف را تأمین کرده و انگیزه صرفه‌جویی ایجاد کند.
پیشنهادی برای مدیریت مصرف
این کارشناس در نظام پله‌ای توضیح داد و گفت: منظور از نظام سه‌پله‌ای این است که هر خودرو ۶۰ لیتر بنزین ماهانه با قیمت ۱۵۰۰ تومان دریافت کند و ۴۰ لیتر دیگر با قیمت ۳۰۰۰تومان اختصاص یابد. مجموع صد لیتر بنزین ماهانه برای مصرف متعارف هر خودرو کفایت می‌کند و از اتلاف منابع جلوگیری خواهد کرد. وی گفت: با فرض ۲۰میلیون خودرو و شش‌میلیون موتورسیکلت، این سیاست حدود ۸۰میلیون لیتر بنزین در روز را پوشش می‌دهد و ازواردات بیش ازحد جلوگیری می‌کند. ۳۰میلیون لیتر باقیمانده می‌تواند برای نیازهای غیرمتعارف یا مصرف بالاتر خودروها تخصیص داده شود.
صاحب‌هنر تصریح کرد: اجرای چنین مدلی و تخصیص بنزین به کد ملی چند اثر مهم دارد. نخست، ۵۰ درصد جامعه که خودرو ندارند یا کم‌مصرف هستند، از یارانه بهره‌مند می‌شوند. دوم، انگیزه صرفه‌جویی ایجاد می‌شود و کسانی که کمتر مصرف کنند، می‌توانند مازاد سهمیه خود را در بازار به فروش برسانند. سوم، در صورت افزایش قیمت بنزین، بخش بزرگی از جامعه همراهی خواهند کرد، زیرا سهمیه پایه را دریافت کرده‌اند و می‌توانند مابه‌التفاوت را بفروشند. این سیاست سبب افزایش عدالت اجتماعی، مدیریت مصرف و کاهش واردات بنزین و هزینه ارزی می‌شود. همچنین، منابع انرژی که پیشتر به شکل خام مصرف می‌شد، به ثروت مولد تبدیل خواهد شد. این کارشناس گفت: اجرای راهکارهای مورد اشاره می‌تواند به کاهش فشار بر شبکه تأمین بنزین و کنترل مصرف کمک کند. این اقدامات در بلندمدت باعث کاهش واردات و صرفه‌جویی ارزی قابل توجه خواهد شد. واضح است که بدون اصلاح سیاست‌های مصرفی، کشور ناچار به واردات و صرف هزینه‌های بالا خواهد بود. بااین‌حال سیاست‌های ترکیبی مدیریت مصرف و اصلاح قیمت، تنها راه کاهش فشار اقتصادی و حفاظت از منابع انرژی است. وی بیان کرد: مدیریت مصرف بنزین یک ضرورت اقتصادی و اجتماعی است که باید با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از سیاست‌های ترکیبی و با توجه به واقعیت‌های کشور و ظرفیت‌های اقتصادی دنبال شود. این مسیر به بهبود عدالت اجتماعی، افزایش کارایی منابع انرژی و کاهش واردات بنزین منجر خواهد شد.
نقش ناترازی
ناترازی بنزین در کشور ما پدیده‌ای است که همزمان از دل رشد شتابان مصرف و عدم توسعه ظرفیت تولید زاده شده است. طی سال‌های اخیر، افزایش تعداد خودروهای شخصی، فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل و ثابت بودن قیمت سوخت، موجب شده الگوی مصرف از استانداردهای جهانی فاصله بگیرد. به بیان ساده، بنزین بیش از ظرفیت تولید کشور سوزانده می‌شود و این شکاف هر سال عریض‌تر شده است. درحالی‌که جمعیت و تعداد خودروها به شکل پیوسته افزایش یافته، تولید داخلی بنزین متناسب با این رشد توسعه پیدا نکرده؛ نتیجه، شکل‌گیری شکافی میان عرضه و تقاضاست که به واردات و خروج ارز یا فشار بر ذخایر راهبردی منجر می‌شود.
با توجه به آمار مصرف و ظرفیت تولید بنزین، واضح است که ایران در ایام تعطیلات و سفرهای تابستانی با شکاف قابل توجهی میان مصرف و تولید روبه‌رو می‌شود. بدون سیاست‌های مدیریتی و اصلاح قیمت‌ها، بخش بزرگی از نیاز کشور باید از طریق واردات تأمین شود که هزینه بالایی برای اقتصاد دارد.
این ناترازی تنها یک مسأله فنی یا تولیدی نیست بلکه نقشی چندوجهی در فضای اقتصادی و اجتماعی، از تشدید فشار بر بودجه دولت و محدودیت منابع ارزی گرفته تا اثرات قیمتی و تورمی مستقیم و غیرمستقیم ایفا می‌کند. البته حل این بحران فقط با تولید بیشتر ممکن نیست؛ چراکه بدون کنترل تقاضا، هر واحد تولید اضافی، زودتر از آنچه تصور می‌شود مصرف خواهد شد. راهکارهای کاهش و مدیریت مصرف می‌تواند شامل توسعه و نوسازی حمل‌ونقل عمومی، جایگزینی خودروهای فرسوده با مدل‌های کم‌مصرف یا برقی، ساماندهی قیمت‌گذاری سوخت براساس الگوی پلکانی وتشویق رفتارهای صرفه‌جویانه باشد. آموزش عمومی برای فرهنگ‌سازی مصرف بهینه، استفاده از فناوری‌های هوشمند ردیابی و پایش مصرف، و گسترش سوخت‌های جایگزین نیز بخشی از این بسته راهبردی است.
در نهایت، مقابله با ناترازی بنزین نیازمند ترکیب هوشمندانه دو رویکرد مدیریت تقاضا (مصرف) و افزایش کارایی عرضه (تولید) است؛ مسیری که اگر امروز آغاز نشود، فردا با هزینه و فشار بیشتری تحمیل خواهد شد. بنابراین، مدیریت مصرف بنزین یک ضرورت اقتصادی و اجتماعی است که باید با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از سیاست‌های ترکیبی، با توجه به واقعیت‌های کشور و ظرفیت‌های اقتصادی دنبال شود.
مصرف بنزین به ۱۷۰میلیون لیتر می‌رسد؟
ایران با بیش از ۳۵میلیون خودرو و موتورسیکلت بنزین‌سوز، یکی از پرمصرف‌ترین کشورهای جهان در حوزه سوخت است. آمارها نشان می‌دهد تولید بنزین معادل ۴درصد از کل تولید جهانی است اما جمعیت کشورمان تنها ۱/۱ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد. کارشناسان می‌گویند: بالابودن سرانه مصرف بنزین در قیاس با متوسط جهانی به‌دلیل وجود خودروهای پرمصرف، ضعف حمل‌ونقل عمومی و نبود سیاست‌های پایدار سوختی است.بررسی‌ها نشان می‌دهد با تداوم روند فعلی، میانگین مصرف بنزین ایران تا سال ۱۴۰۷ یعنی سه سال دیگر به حدود ۱۷۰میلیون لیتر در روز خواهد رسید؛ افزایشی که می‌تواند به کسری بودجه و تشدید ناترازی انرژی منجر شود. طبق آمار رسمی، سالانه حدود ۴۳میلیارد لیتر نفت‌گاز در کشور توزیع می‌شود که هزینه توزیع آن حدود ۲۴هزار میلیارد تومان برآورد شده است؛ اما تنها ۱۲هزار میلیارد تومان از این مبلغ به خزانه دولت بازمی‌گردد و ۱۲ هزار میلیارد تومان باقیمانده از محل منابع عمومی تأمین می‌شود.
