در آستانه بازگشایی مدارس از کارشناسان درباره بهترین تغذیه دانش‌آموزی پرسیده‌ایم
زنگ تغذیه سالم
با نزدیک شدن به اول مهر، والدین دانش‌آموزان به‌زودی صبح‌شان را با آماده‌کردن صبحانه یا میان‌وعده‌های سالم و مقوی برای فرزندان‌شان آغاز می‌کنند؛ پروسه‌ای که با هدف تأمین مواد غذایی سالم و مقوی انجام می‌شود تا کودکان و نوجوانان با آمادگی کامل راهی مدرسه شوند.
مواد مغذی کافی نه‌فقط برای رشد جسمی، تقویت سیستم ایمنی و سلامت کودکان و نوجوانان ضروری است، بلکه تاثیر مستقیمی بر تمرکز، یادگیری، حفظ اطلاعات و موفقیت تحصیلی آنها دارد. اما چگونه می‌توان از سلامت و انرژی‌زا بودن مواد غذایی مطمئن شد؟ موضوعی که متخصصان تغذیه در گفت‌وگو با جام‌جم به آن پاسخ داده‌اند.
چرا تغذیه مهم است؟
تجربه و نتایج تحقیقات نشان داده که تغذیه در دوران کودکی و نوجوانی مهم است، چراکه غذای مصرفی افراد در دهه اول و دوم زندگی، تأثیر مستقیمی بر وضعیت سلامت آنها در دهه چهارم و پنجم دارد اما نشانی از این میزان اهمیت در جامعه جهانی دیده نمی‌شود، چنان‌که طبق آمارهای منتشرشده سازمان بهداشت جهانی، در سال ۲۰۲۴، حدود ۱۶۰ میلیون کودک پنج ساله تا جوان ۱۹ ساله، به چاقی مبتلا هستند. آماری که دکتر کریم پرستویی، دانشیار گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله و نایب‌رئیس انجمن علمی تغذیه ایران هم آن را تأیید می‌کند و از عوارض چاقی بر نسل آینده دنیا و البته ایران می‌گوید: «شیوع چاقی باعث می‌شود جامعه ما در آینده دارای جمعیتی باشد که قریب به اتفاق آنها به بیماری‌هایی ازجمله کبد چرب، فشار خون، دیابت، بیماری‌های قلبی و... مبتلا هستند.» ضمن این‌که عوارض بیماری چاقی، تنها به مشکلات جسمی محدود نیست؛ بلکه مسائل روانی و اجتماعی را مثل کاهش اعتماد به‌نفس، افسردگی و انزوای اجتماعی هم می‌تواند به‌دنبال داشته باشد. این مسائل اهمیت چگونگی تغذیه مصرفی کودکان و نوجوانان در دوران تحصیل را بسیار بالا می‌برد اما ما به‌عنوان والد و در مرحله بعد، به‌عنوان کادر آموزشی مدارس، تا چه اندازه به این موضوع مهم توجه می‌کنیم.
کفه ترازو به نفع صبحانه باشد
همه منابع برای تأمین انرژی انسان در یک روز، به سه وعده اصلی و دو میان‌وعده خلاصه می‌شود اما در میان همه این وعده‌ها و میان‌وعده‌ها، صبحانه یکی از اساسی‌ترین وعده‌هاست که تأمین ۲۵درصد از انرژی فرد را به خودش اختصاص می‌دهد: «به‌عبارت دیگر اگر میزان انرژی لازم برای انسان در طول روز را مثلا ۲۰۰ کالری در نظر بگیریم، یک‌چهارم یا همان ۲۵درصد آن می‌شود ۵۰۰ کالری که باید در صبحانه تأمین شود. به همین دلیل است که نوع غذای مصرفی در وعده صبحانه، اهمیت بالایی دارد.»
نایب‌رئیس انجمن علمی تغذیه ایران معتقد است، صبحانه‌ای که فرزندان‌مان در دوران سال تحصیلی مصرف می‌کنند، تأثیر چشمگیری در میزان و کیفیت یادگیری‌شان دارد. او به نتایج مقالات و پژوهش‌هایی اشاره می‌کند که از میزان اثرگذاری صبحانه در قدرت یادگیری بچه‌ها می‌گوید: «برای نمونه، در یکی از این پژوهش‌ها، پازل‌هایی پیش‌روی تعداد مشخصی دانش‌آموز قرار داده شد که در نتیجه به اثبات رسید آن گروهی که صبحانه مقوی خورده بودند، سرعت عمل بیشتری برای حل پازل و به اتمام رساندنش داشتند.»
حالا تصور کنید این بچه‌ها در مدرسه‌ای تحصیل می‌کنند که وعده ناهار را هم در مدرسه می‌خورند: «در چنین شرایطی، یعنی بخش عمده‌ای از کالری مورد نیاز بدن‌شان در مدت زمان حضور در مدرسه باید تأمین شود. به همین دلیل به وعده‌های صبحانه، ناهار و میان‌وعده‌ها، باید دقت کافی داشت.» در غیر این صورت، دانش‌آموزان، بازدهی لازم برای پروسه آموزش و به‌دنبال آن، خلاقیت را نخواهند داشت.
از این مواد غافل نشوید
اهمیت موضوع در یک جمله خلاصه می‌شود؛ این‌که بخش زیادی از انرژی کودکان و نوجوانان، در زمان حضور در مدرسه تأمین می‌شود!اماکدام دسته ازموادغذایی،می‌تواندبهترین انتخاب برای دانش‌آموزان درمدارس باشد؟سؤالی که پرستویی به این شکل به آن پاسخ می‌دهد:«گروه غذایی نان و غلات راحتما در برنامه غذایی دانش‌آموزان بگنجانیم؛در این میان به نان سبوس‌دار توجه ویژه‌ای داشته باشیم. پیشنهاد ما این است که نان سنگک وبربری بهتر ازلواش وباگت است و نان تست سبوس‌دار، نیز بهتر از نوع بدون سبوس آن است. درمرحله بعد، لبنیات از جمله شیر، پنیر، خامه، کره‌بادام‌زمینی و... را هم در وعده صبحانه دانش‌آموزان باید داشته باشیم.» او از انواع مغزها به‌عنوان میان‌وعده مناسبی در حین آموزش یاد می‌کند اما آنچه قابل‌توجه است این‌که ازنظر این متخصص تغذیه، درشرایط اقتصادی فعلی وبا در نظر گرفتن بودجه محدود خانوار، سویا هم می‌تواند جایگزین بسیار قابل‌قبولی برای مغزها باشد:«سویای تنقلاتی،هم خوش‌خوراک است و بچه‌ها طعمش را دوست دارند وهم ازنظر خاصیت، با سایر مغزیجات،برابری و بخشی ازانرژی موردنیاز کودک راتأمین می‌کند.»
دانشیار گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله، در میان تنوع گروه پروتئین‌ها، بهترین انتخاب برای مصرف در مدرسه را تخم‌مرغ و حبوبات می‌داند و عنوان می‌کند: «انواع خوراک‌های لوبیا، عدسی، آش و... هم می‌تواند گزینه بسیار خوبی برای مصرف دانش‌آموزان به‌عنوان میان‌وعده باشد؛ موضوعی که با همکاری کادر مدرسه و انجمن اولیا و مربیان و با رعایت بهداشت کامل، می‌تواند بخش پروتئینی دانش‌آموزان را تأمین کند.» پرستویی بر ضرورت مصرف میوه نیز تاکید دارد.
آن‌طور که او توضیح می‌دهد، نباید همه مواد مورد نیاز بدن دانش‌آموزان، از یک گروه غذایی تأمین شود؛ بلکه تنوع مصرف از همه گروه‌ها، می‌تواند مجموعه‌ای کامل از خواص‌ها را به شکلی زنجیروار برای دانش‌آموزان، مهیا کند؛ اتفاقی که در نهایت به عملکرد بهتر مغز منجر خواهد شد.
چرا تغذیه مهم است؟
تجربه و نتایج تحقیقات نشان داده که تغذیه در دوران کودکی و نوجوانی مهم است، چراکه غذای مصرفی افراد در دهه اول و دوم زندگی، تأثیر مستقیمی بر وضعیت سلامت آنها در دهه چهارم و پنجم دارد اما نشانی از این میزان اهمیت در جامعه جهانی دیده نمی‌شود، چنان‌که طبق آمارهای منتشرشده سازمان بهداشت جهانی، در سال ۲۰۲۴، حدود ۱۶۰ میلیون کودک پنج ساله تا جوان ۱۹ ساله، به چاقی مبتلا هستند. آماری که دکتر کریم پرستویی، دانشیار گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله و نایب‌رئیس انجمن علمی تغذیه ایران هم آن را تأیید می‌کند و از عوارض چاقی بر نسل آینده دنیا و البته ایران می‌گوید: «شیوع چاقی باعث می‌شود جامعه ما در آینده دارای جمعیتی باشد که قریب به اتفاق آنها به بیماری‌هایی ازجمله کبد چرب، فشار خون، دیابت، بیماری‌های قلبی و... مبتلا هستند.» ضمن این‌که عوارض بیماری چاقی، تنها به مشکلات جسمی محدود نیست؛ بلکه مسائل روانی و اجتماعی را مثل کاهش اعتماد به‌نفس، افسردگی و انزوای اجتماعی هم می‌تواند به‌دنبال داشته باشد. این مسائل اهمیت چگونگی تغذیه مصرفی کودکان و نوجوانان در دوران تحصیل را بسیار بالا می‌برد اما ما به‌عنوان والد و در مرحله بعد، به‌عنوان کادر آموزشی مدارس، تا چه اندازه به این موضوع مهم توجه می‌کنیم.
کفه ترازو به نفع صبحانه باشد
همه منابع برای تأمین انرژی انسان در یک روز، به سه وعده اصلی و دو میان‌وعده خلاصه می‌شود اما در میان همه این وعده‌ها و میان‌وعده‌ها، صبحانه یکی از اساسی‌ترین وعده‌هاست که تأمین ۲۵درصد از انرژی فرد را به خودش اختصاص می‌دهد: «به‌عبارت دیگر اگر میزان انرژی لازم برای انسان در طول روز را مثلا ۲۰۰ کالری در نظر بگیریم، یک‌چهارم یا همان ۲۵درصد آن می‌شود ۵۰۰ کالری که باید در صبحانه تأمین شود. به همین دلیل است که نوع غذای مصرفی در وعده صبحانه، اهمیت بالایی دارد.»
نایب‌رئیس انجمن علمی تغذیه ایران معتقد است، صبحانه‌ای که فرزندان‌مان در دوران سال تحصیلی مصرف می‌کنند، تأثیر چشمگیری در میزان و کیفیت یادگیری‌شان دارد. او به نتایج مقالات و پژوهش‌هایی اشاره می‌کند که از میزان اثرگذاری صبحانه در قدرت یادگیری بچه‌ها می‌گوید: «برای نمونه، در یکی از این پژوهش‌ها، پازل‌هایی پیش‌روی تعداد مشخصی دانش‌آموز قرار داده شد که در نتیجه به اثبات رسید آن گروهی که صبحانه مقوی خورده بودند، سرعت عمل بیشتری برای حل پازل و به اتمام رساندنش داشتند.»
حالا تصور کنید این بچه‌ها در مدرسه‌ای تحصیل می‌کنند که وعده ناهار را هم در مدرسه می‌خورند: «در چنین شرایطی، یعنی بخش عمده‌ای از کالری مورد نیاز بدن‌شان در مدت زمان حضور در مدرسه باید تأمین شود. به همین دلیل به وعده‌های صبحانه، ناهار و میان‌وعده‌ها، باید دقت کافی داشت.» در غیر این صورت، دانش‌آموزان، بازدهی لازم برای پروسه آموزش و به‌دنبال آن، خلاقیت را نخواهند داشت.
از این مواد غافل نشوید
اهمیت موضوع در یک جمله خلاصه می‌شود؛ این‌که بخش زیادی از انرژی کودکان و نوجوانان، در زمان حضور در مدرسه تأمین می‌شود!اماکدام دسته ازموادغذایی،می‌تواندبهترین انتخاب برای دانش‌آموزان درمدارس باشد؟سؤالی که پرستویی به این شکل به آن پاسخ می‌دهد:«گروه غذایی نان و غلات راحتما در برنامه غذایی دانش‌آموزان بگنجانیم؛در این میان به نان سبوس‌دار توجه ویژه‌ای داشته باشیم. پیشنهاد ما این است که نان سنگک وبربری بهتر ازلواش وباگت است و نان تست سبوس‌دار، نیز بهتر از نوع بدون سبوس آن است. درمرحله بعد، لبنیات از جمله شیر، پنیر، خامه، کره‌بادام‌زمینی و... را هم در وعده صبحانه دانش‌آموزان باید داشته باشیم.» او از انواع مغزها به‌عنوان میان‌وعده مناسبی در حین آموزش یاد می‌کند اما آنچه قابل‌توجه است این‌که ازنظر این متخصص تغذیه، درشرایط اقتصادی فعلی وبا در نظر گرفتن بودجه محدود خانوار، سویا هم می‌تواند جایگزین بسیار قابل‌قبولی برای مغزها باشد:«سویای تنقلاتی،هم خوش‌خوراک است و بچه‌ها طعمش را دوست دارند وهم ازنظر خاصیت، با سایر مغزیجات،برابری و بخشی ازانرژی موردنیاز کودک راتأمین می‌کند.»
دانشیار گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله، در میان تنوع گروه پروتئین‌ها، بهترین انتخاب برای مصرف در مدرسه را تخم‌مرغ و حبوبات می‌داند و عنوان می‌کند: «انواع خوراک‌های لوبیا، عدسی، آش و... هم می‌تواند گزینه بسیار خوبی برای مصرف دانش‌آموزان به‌عنوان میان‌وعده باشد؛ موضوعی که با همکاری کادر مدرسه و انجمن اولیا و مربیان و با رعایت بهداشت کامل، می‌تواند بخش پروتئینی دانش‌آموزان را تأمین کند.» پرستویی بر ضرورت مصرف میوه نیز تاکید دارد.
آن‌طور که او توضیح می‌دهد، نباید همه مواد مورد نیاز بدن دانش‌آموزان، از یک گروه غذایی تأمین شود؛ بلکه تنوع مصرف از همه گروه‌ها، می‌تواند مجموعه‌ای کامل از خواص‌ها را به شکلی زنجیروار برای دانش‌آموزان، مهیا کند؛ اتفاقی که در نهایت به عملکرد بهتر مغز منجر خواهد شد.
