این شکست نه‌تنها زنگ خطری برای آینده برجام بود بلکه نمادی آشکار از خباثت تروئیکای اروپایی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) و آمریکا به‌شمار می‌رود. نماینده روسیه (دیمیتری پولیانسکی) در پاسخی تند به همتای فرانسوی‌اش (جرالد داروسیان) گفت: «شما اروپایی‌ها وقت جلسه را نگیرید وقتی توان تصمیم‌گیری ندارید و برادر بزرگ‌تر شما [کنایه به آمریکا] برای‌تان تصمیم‌گیری می‌کند.» این کنایه که در فضای سنگین سالن شورای امنیت طنین‌انداز شد، خلاصه‌ای تلخ از خیانت مداوم تروئیکای اروپایی به اصول دیپلماتیک بود.این رویداد، آخرین فصل از یک درام ۱۰ساله است که با امضای برجام در تیرماه ۱۳۹۴ (ژوئیه ۲۰۱۵) آغاز شد و با خروج یکجانبه دونالد ترامپ دراردیبهشت۱۳۹۷ (می ۲۰۱۸) به بحران کشیده شد اما نقش اروپا در این تراژدی، به‌عنوان شریک جرم آمریکا بود. رئیس‌جمهور کشورمان (مسعود پزشکیان) در مصاحبه‌‌اخیر خود در نیویورک در روز آخر حضورش در مجمع عمومی سازمان ملل این خیانت را صراحتا نقد کرد.او اروپا رابه عمل در بدعهدی متهم ساخت و هشدار داد که فعال‌سازی مکانیسم ماشه (اسنپ‌بک) نه‌تنها دیپلماسی رابی‌معنی می‌کند بلکه به اعتماد جهانی ضربه جبران‌ناپذیری وارد خواهد آورد. وزیر امور خارجه کشورمان نیز در مصاحبه‌های متعدد با رسانه‌های داخلی و خارجی، این انفعال را دفن دیپلماسی توسط اروپا توصیف و تأکید کرد که آمریکا به دیپلماسی خیانت کرد اما اروپا آن را به گور سپرد.
صدای تنهایی دیپلماسی
دکتر مسعود پزشکیان که بیش از یک‌سال از آغاز دولتش می‌گذرد، در سفر اخیر به نیویورک برای شرکت در هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل فرصت یافت صدای ایران را در برابر انفعال جهانی بلند کند. او در سخنرانی خود در مجمع عمومی با تأکید بر این‌که ایران هرگز دنبال ساخت بمب هسته‌ای نبوده و نخواهد بود، اروپا را به‌دلیل ۱۰سال بدعهدی مورد انتقاد قرار داد. پزشکیان در مصاحبه‌ای به‌صراحت به مکانیسم ماشه اشاره کرد و گفت: «اگر اسنپ‌بک اجرا شود، گفت‌وگو معنایش را از دست می‌دهد.» او بدعهدی اروپایی‌ها در تعهدات برجامی را برجسته ساخت و افزود که تروئیکای اروپایی به‌جای اجرای وعده‌های اقتصادی در دوران ۱۰ساله برجام و اینستکس، تنها به فشارهای تحریمی آمریکا تن داده‌اند.
دکتر پزشکیان در مصاحبه دیگری با ان‌بی‌سی نیوز، حملات اخیر آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران را ضربه‌ای سنگین به اعتماد بین‌المللی خواند و اروپا را شریک این ضربه دانست: «خواسته نامعقول آمریکا برای تحویل ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران در ازای سه ماه مهلت مذاکره، نه‌تنها غیرقابل قبول است بلکه نشان‌دهنده عدم جدیت واشنگتن در دیپلماسی است. رئیس‌جمهور، با اشاره به توافق اولیه با اروپا برای تمدید برجام گفت: «ما با طرف اروپایی به تفاهم رسیده بودیم اما آمریکا رأی آنها را برگرداند.» این اظهارات که با جزئیات در خبرگزاری‌های بین‌المللی مانند الجزیره بازتاب یافت، نشان از ناامیدی عمیق تهران از طرف‌های اروپایی دارد.
پزشکیان در این مصاحبه‌ها نه‌تنها به مسائل فنی برجام پرداخت بلکه به ابعاد اخلاقی و حقوقی آن اشاره کرد. او اروپا را متهم به حمایت از تجاوز نظامی علیه ایران کرد و گفت: «تروئیکای اروپایی با فعال‌سازی اسنپ‌بک، به‌جای حل مسأله به تشدید تنش دامن می‌زنند.»
این نقد، ریشه در تجربیات تلخ ایران از سال ۲۰۱۸ دارد؛ زمانی که اروپا وعده مکانیسم اینستکس (ابزار حمایت از مبادلات تجاری) را داد اما آن را به بن‌بست کشاند. این رویکرد که بیش از یک دهه دوام آورده، نشان‌دهنده ضعفی ساختاری در سیاست خارجی اروپاست که اولویت را به روابط فراآتلانتیکی می‌دهد تا تعهدات بین‌المللی.
وزیر امور خارجه کشورمان (سیدعباس عراقچی) در مصاحبه‌های همزمان خود، لایه‌های عمیق‌تری از این بحران را کاوید و عنوان کرد: «آمریکا به دیپلماسی خیانت کرد و اروپا آن را مدفون ساخت.» وی به جلسه شورای امنیت اشاره کرد و افزود: «تلاش روسیه و چین برای تمدید شش‌ماهه تحریم‌ها، فرصتی برای نجات برجام بود اما تروئیکای اروپایی با وتوی عملی (رأی منفی) آن را از بین بردند.»
رسوایی در شورای امنیت
جلسه چهارم مهر شورای امنیت، نقطه اوج این بحران بود. پیش‌نویس روسیه و چین که تمدید فنی قطعنامه ۲۲۳۱ تا آوریل ۲۰۲۶ را پیشنهاد می‌کرد، با رأی منفی تروئیکای اروپایی و آمریکا روبه‌رو شد. این رأی، راه را برای فعال‌سازی اسنپ‌بک در اکتبر هموار کرد. نماینده فرانسه، در دفاع از موضع تروئیکای اروپایی ادعا کرد که ایران تعهدات خود را نقض کرده اما نماینده روسیه با خشم پاسخ داد: «شما دروغ می‌گویید! وقتی توان تصمیم ندارید، چرا وقت را تلف می‌کنید؟» این درگیری که در ویدئوهای زنده سازمان ملل ضبط شد سندی بر رسوایی غرب است. چین نیز با تأسف از این شکست ابراز ناراحتی کرد و گفت که تمدید، فرصتی برای حفظ صلح بود.
گزارش‌های نیویورک‌تایمز و یورونیوز، این جلسه را شکست دیپلماسی توصیف کردند و تأکید داشتند که تروئیکای اروپایی تحت فشار آمریکا، به‌جای رهبری مستقل، از واشنگتن تبعیت کردند.
یک دهه بدعهدی تروئیکای اروپایی
برای درک عمق این انفعال، باید به عقب بازگشت. برجام در ۲۰۱۵، دستاورد دیپلماسی چندجانبه بود. تروئیکای اروپایی به‌عنوان شرکای کلیدی تعهد دادند که در ازای محدودیت‌های هسته‌ای ایران، تحریم‌های اقتصادی را لغو کنند اما خروج ترامپ در ۲۰۱۸، زمان آزمون واقعی برای اروپا بود. تروئیکا قول اینستکس (مکانیسمی برای تجارت بدون دلار) را داد اما آن را هیچ‌گاه اجرایی نکرد.
گزارش‌های الجزیره و رویترز نشان می‌دهند که تروئیکای اروپایی در مذاکرات وین (۲۰۲۱-۲۰۲۲) به‌جای حمایت از رفع تحریم‌ها، بر گام‌های اضافی از سوی ایران اصرار ورزیدند. در ۲۰۲۳، با تشدید تنش‌های منطقه‌ای، اروپا تحریم‌های جدیدی علیه برنامه موشکی ایران وضع کرد، که نقض روح برجام بود.
سال ۲۰۲۴، با بازگشت ترامپ به کاخ سفید، اقدامات ضدایرانی تروئیکای اروپایی شتاب گرفت. در ژوئن، پس از حملات اسرائیل به تهران، عراقچی در ژنو اروپا را به خیانت به دیپلماسی متهم کرد. در می ۲۰۲۵، دور چهارم مذاکرات بدون پیشرفت به پایان رسید و زمانی که قرار بود دور پنجم مذاکرات انجام شود آمریکا و رژیم صهیونی به ایران حمله‌ور شدند و عملا مذاکرات را بی‌خاصیت کردند.
نابودی دیپلماسی و پیامدهای جهانی
اقدامات غرب نمادی از فروپاشی دیپلماسی چندجانبه است. رئیس‌جمهور و وزیر امور خارجه کشورمان درست می‌گویند: آمریکا با خروج از برجام خیانت کرد اما اروپا با عدم مقابله، آن را دفن نمود. این خیانت، اعتماد ایران به غرب را نابود کرد و تهران را به‌سمت اقدامات دیگر سوق داد. از منظر جهانی، این رویداد زنگ خطری برای معاهدات بین‌المللی است. اگر شورای امنیت نتواند برجام را حفظ کند، چه امیدی به توافق‌های آینده_ از تغییرات آب و هوایی تا خلع سلاح_ باقی می‌ماند؟
