در ایران نیز تلویزیون همچنان جایگاه ویژه‌ای در زندگی روزمره مردم ایران دارد و بسیاری از چهره‌های معروف ترجیح می‌دهند در این رسانه حضور پیدا کنند. به عبارت دیگر، سکوهای نمایش برخط در تمام جهان و به‌خصوص در ایران برخلاف پیش‌بینی‌ها نتوانسته‌اند جایگاه تلویزیون را چنان تضعیف کنند که آن را از میدان به‌در کنند ولی چرا این رسانه، همچنان جذابیت دارد؟ در این گزارش، به بررسی دلایل تداوم محبوبیت تلویزیون و توان رقابت آن با پلتفرم‌های آنلاین پرداخته‌ایم.
تولیدات باکیفیت و حضور چهره‌های معروف
یکی از مهم‌ترین نکات در تحلیل وضعیت تلویزیون ایران، در نظر گرفتن تلاش‌های اخیر سیمافیلم برای تولید محتوای باکیفیت و جذاب است. سیمافیلم با تغییرات ساختاری ایجاد‌شده در سازمان صداوسیما در سال‌های اخیر، چابک‌تر و پویاتر از گذشته شد و نقش محوری در سریال‌سازی تلویزیون را برعهده گرفت.سیمافیلم دراین‌مدت‌پروژه‌هایی راراه‌اندازی کرده که توانسته‌اند بازخورد بسیار خوبی از مخاطبان دریافت کنند. برای مثال، سریال«شش‌ماهه»که با حضور چهره‌هایی مانند مهران مدیری، حسن معجونی و نیما شعبان‌نژاد در حال تولید است، تنها یکی از پروژه‌های متعددی است که این مرکز در دست تولید دارد. خبرهای پیاپی درباره تولید سریال‌های تلویزیونی جدید با حضور هنرمندان نام‌آشنا توانسته توجه زیادی جلب کند و نشانه‌ای از توجه ویژه تلویزیون به تولیدات باکیفیت درشرایط اقتصادی سخت است.این پروژه‌هابه وضوح نشان‌دهنده تحولی‌درنگاه تلویزیون به تولیدات خود و البته توجه به فیلمنامه و داستان‌گویی است؛ به‌ویژه سریال‌های جدیدی همچون «پایتخت۷» که از نظر کیفیت و جذابیت، نسبت به نسخه‌های پیشین خود قابل‌توجه‌تر و موفق‌ترهستند. این تحولات، امیدهای تازه‌ای را برای آینده تلویزیون در رقابت با سکوهای برخط به‌وجود آورده است.
«مهمونی» در نمایش خانگی و تلویزیون
برای این‌که مثال بارزی از تفاوت میزان مخاطبان نمایش خانگی و تلویزیون داشته باشیم، برنامه‌ای که در هر دو رسانه تولید و پخش شده، نمونه خوبی است. یکی از چهره‌های شناخته‌شده تلویزیون، ایرج طهماسب است که تجربه‌های زیادی در هر دو عرصه تلویزیون و نمایش خانگی داشته. طهماسب در گفت‌وگو با خبرنگاران به‌صراحت اعلام کرد که تلویزیون همچنان برای مردم جذابیت دارد، حتی اگر در بستر نمایش خانگی برنامه‌ای همچون «مهمونی» تولید کرده باشد. او تأکید کرد که تلویزیون فراتر از یک رسانه است و در‌واقع بخش مهمی از هویت فرهنگی و اجتماعی مردم به‌شمار می‌آید.طهماسب در این گفت‌وگو، با اشاره به تجربه موفق «مهمونی» در نمایش خانگی اذعان داشت که تلویزیون هنوز در دل مردم ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. این نکته به‌ویژه در مناطقی که دسترسی به اینترنت محدود است ومردم همچنان از تلویزیون به‌عنوان منبع اصلی سرگرمی استفاده می‌کنند، آشکارتر است. این نکته که مردم به تلویزیون به‌عنوان بخشی ازهویت فرهنگی واجتماعی خودنگاه می‌کنند، نکته مهمی است که در قضاوت درباره رسانه‌ملی نباید از نظر دور داشت.
تلویزیون در برابر پلتفرم‌ها؛ یک رقابت نابرابر؟
در مقایسه با پلتفرم‌های آنلاین، تلویزیون از مزایای خاص خود بهره‌مند است. برخلاف تلویزیون‌های غربی که آزادی‌های بیشتری در انتخاب محتوا دارند، تلویزیون ایران به‌دلیل محدودیت‌های اجتماعی و فرهنگی خود، محتوای خاصی را ارائه می‌دهد که به‌طور مستقیم با ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی جامعه هماهنگ است.در این میان، پلتفرم‌های آنلاین که دسترسی آزاد به انواع محتوا دارند، قادر به تولید آثار گوناگون با آزادی عمل بیشتری هستند اما این آزادی‌ها گاهی باعث تولید محتوای پر از خشونت، مواد مخدر، ولنگاری و دیگر موضوعات حساس می‌شود که در بلندمدت می‌تواند آسیب‌هایی جدی به فرهنگ عمومی وارد کند. اتفاقا این‌نوع محتواها باعث شده اعتماد مخاطب به سکوهای نمایش برخط تضعیف شود. نمونه روشن آن «سووشون» است که حتی بعد از رفع توقیف هم نتوانست اعتماد مخاطب را به‌دست بیاورد و یک تجربه شکست‌خورده باقی ماند.
نکته مهم در این میان این است که تلویزیون دولتی در رقابت اقتصادی با سکوهای نمایش برخط، قطعا شکست می‌خورد. تلویزیون به‌عنوان نهادی که از بودجه عمومی تأمین مالی می‌شود، تحت حسابرسی‌های دولتی و رسمی است و نمی‌تواند دستمزدهای نجومی مانند شبکه نمایش خانگی بدهد. مساله بی‌حساب‌و‌کتاب بودن دستمزدها در سکوهای نمایش، گاه داد اهالی هنر را هم درآورده است اما چرا این سکوها با این ریخت‌و‌پاش نمی‌توانند چهره‌های مشهور را از رفتن به تلویزیون بازدارند؟ پاسخ همان است که جنس مخاطب تلویزیون، هم از نظر انبوهی تعداد و هم از نظر تنوع طبقات اجتماعی دست‌نیافتنی است و به همین دلیل است که چهره‌ای مانند مهران مدیری هم بعد از ساختن آثاری نه‌چندان موفق مانند «قهوه پدری»، «هیولا» و «اسکار» در شبکه نمایش خانگی، برای بازگشت به خانه اصلی خود ترغیب شد.
نبردی که هنوز تمام نشده است
با وجود برخی موفقیت‌های پلتفرم‌های آنلاین در تولید سریال‌هایی همچون «جیران» و «شهرزاد»، تلویزیون ایران همچنان در حوزه تولید سریال‌های تاریخی و فاخر جایگاه ویژه‌ای دارد. سریال‌هایی مانند «مختارنامه»، «سلمان فارسی»، «حضرت معصومه» و «موسی»، نمونه‌هایی از این تلاش‌ها هستند که توانسته‌اند با جزئیات دقیق تاریخی و پرداخت مناسب به مسائل اجتماعی، مخاطبان زیادی را جذب کنند.این تولیدات نه‌تنها در جذب مخاطب موفق بوده‌اند بلکه تأثیرات فرهنگی و اجتماعی عمیقی بر جامعه گذاشته‌اند و بدین ترتیب تلویزیون ایران توانسته در این عرصه نسبت به پلتفرم‌های آنلاین پیشتاز باقی بماند. با وجود همه نقدها و تعریض‌ها، «مختارنامه» و «یوسف پیامبر» همچنان مطلوب مخاطب ایرانی هستند و حتی به‌میان‌آمدن فضای مجازی هم باعث شده این سریال‌ها بیشتر و بهتر دیده شوند. دلیل اصلی شاید همان باشد که تلویزیون، بخشی از هویت اجتماعی و فرهنگی ایرانیان است و در راستای همین همسانی فرهنگی، مورد اقبال مخاطبان قرار گرفته.
تلویزیون ایران و فضای فرهنگی خاص خود
تلویزیون ایران به‌عنوان یک رسانه دولتی، این قابلیت را دارد که موضوعات حساس اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را به‌طور مستقیم و بدون هیچ‌گونه واسطه‌ای به مخاطبان منتقل کند. این امر به تلویزیون این امکان را می‌دهد که به‌عنوان یک مرجع معتبر در حوزه مسائل اجتماعی، فرهنگی و مذهبی عمل کند.در حالی که پلتفرم‌های آنلاین معمولا به‌دلیل آزادی عمل بیشتر در تولید محتوا، به‌ویژه در قالب‌های سریال و فیلم، تاثیرات کمتری بر فرهنگ عمومی دارند، تلویزیون ایران با تولید آثار متناسب با فرهنگ جامعه، توانسته است نقشی اساسی در شکل‌دهی به هویت ملی و اجتماعی ایفا کند. تلویزیون با توجه به ویژگی‌های فرهنگی خاص خود، همچنان جایگاه مهمی در دل مخاطبان ایرانی دارد. با وجود رقابت شدید با پلتفرم‌های آنلاین، تلویزیون با تولید محتوای باکیفیت، به‌ویژه در عرصه سریال‌های تاریخی و مذهبی، توانسته است جاذبه خود را حفظ کرده و به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع سرگرمی و اطلاعات در دسترس مردم باقی بماند.
یکی از تفاوت‌های عمده میان تلویزیون و پلتفرم‌های آنلاین در ایران، دسترسی به اینترنت است. در حالی که پلتفرم‌های آنلاین از طریق اینترنت به مخاطبان خود دسترسی پیدا می‌کنند، تلویزیون همچنان در مناطق روستایی و شهرستان‌ها جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از افراد در این مناطق به دلیل دسترسی محدود به اینترنت، همچنان از تلویزیون به‌عنوان تنها منبع اصلی سرگرمی و اطلاعات استفاده می‌کنند. بنابراین، باید گفت که تلویزیون ایران حتی در دوران رقابت با پلتفرم‌های آنلاین، همچنان توانسته است جایگاه خود را حفظ کند و در این زمینه رقابت کند.
آینده تلویزیون در رقابت با رسانه‌های آنلاین
با توجه به پیشرفت‌های اخیر درتولید محتوای تلویزیونی، به‌ویژه در زمینه سریال‌های تاریخی و مذهبی، به‌نظر می‌رسد تلویزیون ایران توان رقابت با رسانه‌های آنلاین و جهانی را دارد. پروژه‌هایی چون «سلمان فارسی» و «موسی کلیم‌الله» که در حال حاضر در دست تولید هستند، گویای این نکته‌اند که تلویزیون ملی ایران برای حفظ جایگاه خود در دنیای رسانه‌های جهانی تلاش مستمری انجام می‌دهد.
البته نکاتی که در این گزارش گفته شد، به‌این‌معنا نیست که تلویزیون ایران همچنان با چالش‌های زیادی روبه‌رو نیست و مسیر آن در رقابت در عرصه داخلی و خارجی، صاف و بدون دردسر است و توفیقش بیمه شده. تلویزیون با ادامه تولید آثار فاخر و توجه به نیازهای فرهنگی و اجتماعی مردم، می‌تواند با پلتفرم‌های آنلاین رقابت کرده و حتی در برخی زمینه‌ها برتری خود را حفظ کند؛ به‌ویژه در شرایط اقتصادی فعلی، تلویزیون ایران به‌عنوان یک رسانه فراگیر، توانسته است در سطحی بالاتر از بسیاری از رسانه‌های مشابه در کشورهای توسعه‌یافته، با مخاطبان خود ارتباط برقرار کند.تلویزیون ایران هنوز به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع سرگرمی و اطلاعات در دسترس مردم باقی خواهد ماند و در صورت ادامه روند فعلی تولیدات باکیفیت، می‌توان امیدوار بود در آینده نیز شاهد رشد و توسعه رسانه‌ملی در عرصه رقابت با رسانه‌های جهانی باشیم.
