تداوم یک مسیر موفق
آغاز ورود تلویزیون به عرصه سینمای داستانی با فیلم لیلی با من است در دهه ۷۰، مسیری را گشود که طی آن، سیمافیلم بهعنوان بازوی اجرایی سازمان صداوسیما، در تولید آثار سینمایی نقشآفرینی کرد. هرچند در سالهای میانی، روند مذکور با وقفههایی مواجه شد، اما در چند سال گذشته، این سیاست با قدرت بیشتری از سر گرفته شده است.فیلم موقعیت مهدی، ساخته هادی حجازیفر، نقطه عطفی در این مسیر جدید محسوب میشود. این فیلم در ابتدا قرار بود به شکل یک سریال با عنوان «عاشورا» تولید شود، اما بعدها نسخهای مستقل از آن به شکل سینمایی ساخته شد که مورد استقبال قابل توجه مخاطبان و منتقدان قرارگرفت و جوایز مهمی را نیز در جشنواره فیلم فجر کسب کرد. این تجربه نشان داد که نگاه تلویزیون به تولید آثار استراتژیک سینمایی، نهفقط قابل تحقق است، بلکه میتواند تاثیرگذار هم باشد.
روایتهای مکمل در دو رسانه
دیگر نمونه موفق این مسیر، پروژه اشک هور است که نسخه سینمایی آن با بازی درخشان رویا افشار به جشنواره فیلم فجر راهیافت و مورد تحسین قرار گرفت. این اثر، حالا با نام «پسران هور» به شکل سریال از شبکه یک سیما پخش خواهد شد؛ سریالی که بهطور مستقل از فیلم ساخته شده و قرار است زوایای تازهای از ماجرا را به تصویر بکشد.این رویکرد دوگانه ــ تولید نسخه سینمایی و تلویزیونی از یک داستان ــ مدلی موفق و کاربردی برای استفاده بهینه از منابع و تولید محتوای چندرسانهای است.
رویکردی بینالمللی و تجارب موفق پیشین
تجربه نشان داده که در سطح جهان، تولید همزمان یا متوالی نسخههای سینمایی و سریالی از یک داستان، نهفقط در جذب مخاطب داخلی مؤثر است، بلکه به شکلی استراتژیک، پرچم تولیدات ملی را در عرصه بینالمللی بالا میبرد.
مثلا سریالهای تاریخی مانند «یوسف پیامبر» و «مریم مقدس» در گذشته توانستهاند مخاطبان گستردهای در کشورهای منطقه کسب کنند و بهعنوان آثار ملی مطرح شوند. همچنین سریال «مختارنامه» که هنوز هم در کشورهای عربی، خصوصا در عراق و یمن بسیار محبوب و پربیننده است، نمونهای برجسته از تاثیر سریالهای تاریخی ایرانی در فرهنگ کشورهای همسایه به شمار میآید. این موفقیتها نشان میدهد که سریالهای تلویزیونی میتوانند به مثابه پلی برای انتقال فرهنگ و تاریخ ایرانی به جهان عمل کنند، به شرط آنکه با رویکردی حرفهای و دقیق تولید شوند.
فرصتهای جهانیسازی تولیدات تلویزیونی و سینمایی
بسیاری از تولیدات موفق جهانی، ابتدا یک نسخه سینمایی مستقل و باکیفیت ارائه دادهاند که بهعنوان پیشدرآمد یا مکمل، نسخه سریالی آن نیز ساخته شده است. این روش، ضمن حفظ و توسعه جذابیت داستان، امکان تثبیت آن در ذهن مخاطبان را افزایش میدهد. در مواردی هم ابتدا سریالی طراحی شده و از دل آن نسخه سینمایی پدید آمده است؛ نمونه موفق این رویکرد، سریال «پایتخت» است که بحثها و پروژههای متعددی برای ساخت نسخه سینمایی آن مطرح شده و انتظار میرود این فیلم بتواند در سالنهای سینما غوغایی بهپا کند و مخاطبان وفادار سریال را به سالنها بکشاند.
تلاش برای ساخت نسخههای سینمایی از سریالهایی همچون «سلمان فارسی» نیز نمایانگر این واقعیت است که تلویزیون ایران قصد دارد در سطح بینالمللی حضور فعالتری داشته باشد. در دنیای امروز، آثار فاخر تاریخی و دینی که از عمق فرهنگ و هویت ملی برخاستهاند، میتوانند بهعنوان سفیران فرهنگی قدرتمندی عمل کنند و دیوارهای مرزی را درنوردند. تلویزیون و سینمای ملی ایران با سرمایهگذاری روی چنین پروژههایی میتوانند جایگاهی ویژه در بازارهای جهانی پیدا کنند و درعینحال زمینه همکاریهای بینالمللی را فراهم آورند.بازگشت سیمافیلم به عرصه تولید فیلمهای سینمایی، بهویژه در موضوعات پرهزینه و راهبردی مانند دفاع مقدس، تاریخ اسلام و اسطورههای ملی، اتفاقی مهم در دوره تحولی صداوسیماست. این روند، افزون بر تقویت هویت ملی و دینی، فرصت مناسبی برای کشف و معرفی قهرمانان واقعی به نسلهای جدید فراهم کرده است.
در شرایطی که پلتفرمها و سرمایهگذاران خصوصی، کمتر سراغ این ژانرها میروند، ورود رسانهملی به این حوزه، نوعی پرچمداری فرهنگی محسوب میشود که میتواند در میادین بینالمللی نیز افتخارآفرین باشد.
موفقیتهای داخلی و جهانی
تجربههای موفق داخلی نشان داده است که تولید همزمان یا پیدرپی نسخههای سینمایی و سریالی از یک داستان میتواند به شکل قابلتوجهی گستره مخاطبان را افزایش دهد و آثار را در بازارهای مختلف تثبیت کند. نسخه سینمایی «موقعیت مهدی» توانست نظر مثبت منتقدان و مخاطبان را جلب کند و پس از آن، نسخه سریالی «اشک هور»، که با حمایت سازمان صداوسیما ساخته شد، روایت مفصلتری از همان موضوع ارائه داد و مخاطبان بیشتری را جذب کرد.این دوگانهسازی، ضمن ایجاد تنوع محتوایی، در حفظ و گسترش سرمایهگذاریهای فرهنگی نیز بسیار کارآمد است.در عرصه بینالمللی، کشورهای مختلف با بهرهگیری از مدل تولید همزمان یا مکمل نسخههای سینمایی و سریالی، به موفقیتهای چشمگیری در جذب مخاطب دست یافتهاند؛ بهویژه در تولیداتی با مضامین خانوادگی، تاریخی یا فانتزی که برای پخش خانوادگی مناسبند.
بهعنواننمونه، سریال تاریخی و خانوادگی«Anna Karenina» که در کشورهای مختلف ازجمله بریتانیا و روسیه هم نسخه سینمایی مستقل و هم سریالهای چندگانه از آن تولید شده، توانسته است با روایتی انسانی، فرهنگی و اخلاقمدار، هم مخاطبان داخلی و هم بینالمللی را جذب کند.
نمونه شاخص دیگر، مجموعه «Little Women» ــ زنان کوچک ــ است؛ اثری برگرفته از رمان مشهور لوییزا میآلکات که تاکنون چندین بار بهصورت سریال تلویزیونی و نسخه سینمایی تولید شده است. نسخههای سینمایی این اثر در جشنوارههای مهمی چون اسکار نیز نامزد شدهاند و نسخه سریالی آن در پلتفرمهای رسمی و تلویزیونهای عمومی پخش شده و بهخوبی با مخاطب خانوادگی ارتباط برقرار کرده است.در ژاپن نیز، بسیاری از آثار تاریخی و اقتباسی از ادبیات کلاسیک، مانند سری «اوشین» ابتدا بهصورت سریال تلویزیونی محبوب روی آنتن رفتهاند و سپس نسخههای سینمایی یا ویژهبرنامههایی از دل آن استخراج شده است.این سریال که با محوریت فقر، تلاش، خانواده و موفقیت ساخته شده، در دهها کشور ازجمله ایران نیز با استقبال روبهرو شد و نمونهای ارزشمند از سریال خانوادگی ــ اجتماعی موفق با ظرفیت بینالمللی است.
همچنین در بریتانیا، مجموعه فاخر «Downton Abbey» ــ دانتون ابی ــ که با محوریت خانوادهای اشرافی در اوایل قرن بیستم ساخته شده، پس از موفقیت چشمگیر نسخه تلویزیونی، به نسخههای سینمایی نیز راه یافت. فیلمهای سینمایی «Downton Abbey» در گیشههای جهانی خوش درخشیدند، درحالیکه سریال نیز همچنان در شبکههای عمومی و خانوادگی پخش میشود و وجههای کاملا فرهنگی، خانوادگی و درعینحال جذاب دارد.
رعایت استانداردهای حرفهای
کارشناسان فرهنگی و رسانهای معتقدند که مدل تولید ترکیبی سریال و فیلم سینمایی، به شرط رعایت استانداردهای حرفهای، میتواند به یک الگوی موفق و پایدار در صنعت تصویر ایران تبدیل شود. این روند نهفقط به لحاظ اقتصادی بصرفه است، بلکه میتواند ظرفیتهای هنری و محتوایی بیشتری را در اختیار سازندگان قرار دهد.در شرایطی که رقابت در عرصه رسانههای تصویری بسیار فشرده است و مخاطب جهانی دنبال تولیدات باکیفیت، جذاب و خلاقانه میگردد، ایران نیز باید بتواند با توسعه این الگو و ارتقای سطح کیفی، سهم قابل توجهی در بازارهای بینالمللی کسب کند.
استفاده از مضامین ملی، تاریخی و دفاع مقدسی در قالبی مدرن و هنرمندانه، ضمن حفظ اصالت و هویت فرهنگی، بهعنوان یک مزیت رقابتی میتواند مطرح شود.همچنین، ایجاد مرکز مطالعات و پژوهشهای تخصصی درباره تأثیرات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تولیدات دوگانه، میتواند راهگشای سیاستگذاریهای آینده باشد و به شناسایی فرصتها و چالشها کمک کند.
پیشنهادهایی برای تقویت و توسعه این رویکرد
با توجه به تجارب داخلی و خارجی، برای پیشبرد این مدل تولیدات دوگانه، موارد زیر پیشنهاد میشود. اگرچه این پیشنهادها عمدتا در شرایط فعلی نیز در راهبردهای رسانهملی مورد توجه قرار گرفته و بعضا مراحل اجرایی را نیز پشتسر گذاشته است.
۱- تدوین استراتژی جامع تولید دوگانه: سازمان صداوسیما و نهادهای مرتبط باید برنامهای مدون و منسجم برای تولید همزمان یا متوالی نسخههای سینمایی و سریالی تدوین کنند تا از تکرار هزینهها و ناهماهنگیها جلوگیری و سرمایهگذاریها بهینه شود.
۲- توسعه همکاریهای بینالمللی: بهرهگیری از تجارب موفق جهانی و ورود به بازارهای بینالمللی از طریق حضور در جشنوارهها، نمایشهای خصوصی و فروش حق پخش بینالمللی، میتواند به ارتقای کیفیت و درآمدزایی این آثار کمک کند.
۳- تمرکز بر کیفیت فنی و هنری: نسخه سینمایی باید به گونهای ساخته شود که بتواند مستقل و موفق ظاهر شود، اما نسخه سریالی نیز باید از لحاظ داستانپردازی و تولید، به گونهای توسعه یابد که ارزشافزوده قابلتوجهی داشته باشد و مخاطب را جذب کند.
۴- آموزش و سرمایهگذاری در نیروی انسانی: توجه ویژه به آموزش کارگردانان، فیلمنامهنویسان و تیمهای تولیدی در زمینه ساخت آثار چندرسانهای، نقش کلیدی در موفقیت این مسیر دارد.
۵- ایجاد پلتفرمهای توزیع چندجانبه: استفاده از پلتفرمهای دیجیتال و شبکههای ماهوارهای به همراه سالنهای سینما و شبکههای تلویزیونی، امکان دسترسی گستردهتر و متنوعتری برای مخاطبان فراهم میآورد.