تب و تاب در بازار سهام
بازار سهام به‌عنوان قلب تپنده بازار سرمایه، نقشی اساسی در شکل‌گیری جریان سرمایه (تأمین مالی) و هدایت منابع مالی به‌سمت بخش‌های مولد اقتصادی دارد. این بازار با تجمیع پس‌اندازهای خرد و کلان و تبدیل آنها به سرمایه‌گذاری در شرکت‌های تولیدی و صنایع مختلف، بستری برای رشد اقتصادی و اشتغالزایی فراهم می‌آورد. ارزش‌گذاری شفاف دارایی‌ها، فراهم‌سازی امکان مالکیت سهام برای آحاد جامعه و ایجاد انگیزه‌های سرمایه‌گذاری، از مهم‌ترین کارکردهای بورس در اقتصاد است.
با این حال این بازار طی چند سال گذشته یکی از پرچالش‌ترین دوره‌های خود را تجربه کرده است؛ از جهش بی‌سابقه تا ریزش‌های فرسایشی و رکود ادامه‌دار.بازار سهام نه‌تنها نتوانست جایگاه واقعی خودرا دراقتصاد ملی پیدا کند بلکه بعد از اتفاقات سال ۹۹، بخش بزرگی از سرمایه‌گذاران خرد نسبت به بورس همچنان بی‌اعتماد هستند. دولت‌ها نیز در این سال‌ها از بورس به‌عنوان ابزاری برای تأمین مالی و پوشش کسری بودجه استفاده کرده‌اند اما در عمل این رفتار بیشتر به زیان سهامداران تمام شده است. این در حالی است که نقش تأمین مالی از طریق بازار سرمایه در اقتصاد ایران همچنان کمتر از ۱۰درصد ارزیابی می‌شود و همچنان اقتصاد کشورمان بانک‌محور مانده است. بورس باید به‌عنوان یک ابزار پوشش تورم عمل کند؛ بدین معنا که با افزایش تورم، ارزش دارایی‌ها و سهام نیز رشد کند اما در ایران باوجود رشد شدید نقدینگی وتورم۴۰درصد درسال‌های اخیر، بورس نتوانست متناسب با این شرایط حرکت کند.به اعتقاد کارشناسان و فعالان این بازار دلیل اصلی این موضوع، بی‌اعتمادی، ریسک‌های سیاسی و قیمت‌گذاری‌های دستوری بوده است. در‌واقع بازار سرمایه به‌جای این‌که به‌عنوان یک ابزار مطمئن سرمایه‌گذاری عمل کند، به‌شدت به نوسانات گره خورده و در بازدهی نسبت به سایر بازارهای موازی همچنان عقب‌مانده است.
بازدهی منفی بورس در نیمه نخست سال
بازارهای مالی ایران نیمه نخست امسال با روزهایی پرهیجان همراه با شوک‌های سیاسی و اقتصادی مانند جنگ تحمیلی ۱۲روزه و فعال‌سازی مکانسیم ماشه همراه بودند. با این حال بازار ارز و طلا نوسان صعودی و بازدهی مثبت را ثبت کردند اما بازار سهام کارنامه ضعیفی در نیمه نخست امسال داشته به‌طوری که بازدهی شاخص کل بورس به‌عنوان نماگر این بازار طی این مدت منفی ۶.۲۷درصد و بازدهی شاخص هموزن منفی ۲.۳۵درصد ثبت شد. هرچند شاخص کل بورس در شهریور سال جاری ۲.۶۲درصد و شاخص هموزن ۱.۱۲درصد رشد کردند اما همچنان نسبت به بازارهای موازی عقب ماندند.
شاخص کل بورس در آخرین روز کاری سال گذشته (۲۸اسفند ۱۴۰۳) در محدوده دومیلیون و ۷۱۰هزار واحد بسته شد که در پایان شهریور ۱۴۰۴ در ارتفاع دو میلیون و ۵۴۰هزار واحد قرار گرفت. بازدهی منفی بورس در نیمه نخست امسال در حالی رخ داد که با فعال شدن مکانسیم ماشه، بسیاری از کارشناسان افت شدید بازار سهام در پی فشار عرضه و خروج پول سهامداران حقیقی را پیش‌بینی می‌کردند اما بازار سهام بر خلاف نظر آنها عمل کرد به‌طوری که شاخص کل بورس در پنج روز معاملاتی هفته جاری رشد ۲۰۴هزار واحدی (۸درصدی) را ثبت کرد و پایان معاملات دیروز (چهارشنبه ۹مهر۱۴۰۴) در ارتفاع دومیلیون و ۷۲۸ هزار واحد ایستاد. با توجه به روند روز گذشته پیش‌بینی می‌شود که بازار هفته آینده، با فشار عرضه‌های بیشتر همراه باشد. این آمار نشان می‌دهد بورس با توجه به رشدهای هفته جاری، از ابتدای امسال تا دیروز بازدهی در حد صفر (۰.۶۶درصد) را نصیب سرمایه‌گذاران کرده است.
بازار سهام در سطح زندگی
با این حال حجت‌الله صیدی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان این‌که بازار سهام به تعادل رسیده است، می‌گوید: این بازار از مدت‌ها پیش اصلاح خود را پشت سر گذاشته و اکنون به سطح زندگی رسیده است. به همین دلیل سرمایه‌گذاران با اطمینان بیشتری وارد بازار شده و اقدام به خرید کرده‌اند.با این حال کارشناسان و فعالان بازار می‌گویند بازگشت اخیر بازار سهام هنوز پایدار نیست و ریسک‌های متعددی همچنان بر سر راه بورس وجود دارد. آنها تاکید می‌کنند که رشد پایدار، نیازمند ورود پول جدید (اعتماد سرمایه‌گذاران) است و جذابیت کمتر بازارهای موازی و قرار گرفتن آنها در سقف قیمتی، تا حدی سرمایه‌گذاران را به سمت بورس سوق داده اما این عامل برای رشد بازار سهام به تنهایی کافی نیست.
اثری که پیش‌خور شد
مجتبی معتمدنیا، کارشناس بورس در مورد روند بازار سهام گفت: بیشتر کارشناسان، انتظار روند مثبت را پس از فعال شدن مکانیسم ماشه نداشتند و پیش‌بینی نمی‌کردند روند بازار از شنبه هفته جاری تغییر کند، البته در سه ماه گذشته که خبرهایی مبنی بر فعال شدن مکانیسم ماشه منتشر می‌شد و به نوعی ریزش‌های انتظاری بازار پیش‌خور شده بود. از آنجا که بازار عمدتا بر مبنای خبرهای پیرامونی پیش می‌رود و نه بر اساس اتفاقات بنیادین شرکت‌ها و سود و زیان آنها، لذا انتشار خبرهایی از این دست در یک ماه گذشته بر افت بازار به اندازه کافی اثر خود را گذاشته بود. وی در مورد درباره تاثیر نوسانات ارز بر بورس، گفت: افزایش نرخ ارز معمولا دو عامل اصلی و کلان دارد؛ یکی عوامل اقتصادی که افزایش نرخ دلار در اثر عوامل اقتصادی می‌تواند در بازار سرمایه تأثیر مثبت داشته باشد و عامل دیگر رشد نرخ ارز، عوامل سیاسی است که در این صورت نه تنها اثرگذاری مثبت ندارد بلکه حتی می‌تواند هیجان ایجاد کند.
بازگشت سرمایه‌گذاری در بورس
پیمان شوریابی، کارشناس بازار سهام نیز تاکید کرد: بورس درهفته جاری شاهد روند صعودی قابل‌توجهی بود که ریشه در عوامل کلان اقتصادی و ساختاری داشت. راه‌اندازی تالار دوم بازار توافقی ارز و چشم‌انداز افزایش نرخ دلار نیمایی از سطح ۷۰ هزار تومان به بالای ۱۰۰ هزار تومان، انتظارات بازار را نسبت به بهبود سودآوری شرکت‌های صادرات‌محور تقویت کرده است.وی افزود: اجرای اسنپ‌بک و افزایش انتظارات تورمی، سرمایه‌گذاران را به سمت دارایی‌های واقعی و مالی سوق داده و بورس به دلیل نقدشوندگی بالا و پتانسیل بازده سریع، جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. شوریابی گفت: حضور پررنگ سرمایه‌های کوتاه‌مدت و تشکیل صف‌های خرید در نمادهای محبوب، جو روانی مثبتی ایجاد کرده و همین امر افراد بیشتری را برای ورود به بازار سهام و تزریق سرمایه ترغیب کرده است. همچنین بهبود انتظارات نسبت به تصویب بودجه سال آینده و اجرایی شدن مالیات بر سوداگری در دیگر بخش‌های اقتصاد، می‌تواند به‌عنوان یک عامل روانی دیگر در رشد بازار مؤثر باشد.
با وجود همه چالش‌ها، بازار سهام ایران همچنان می‌تواند نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا کند. وجود شرکت‌های بزرگ و متنوع، ظرفیت بالای تأمین مالی و ارتباط تنگاتنگ با بخش‌های کلیدی اقتصاد مانند نفت، پتروشیمی و فلزات، بورس را به بستری مهم برای سرمایه‌گذاری تبدیل می‌کند. با این حال، آینده این بازار به شدت به سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و ایجاد ثبات در محیط کلان وابسته است. به گفته کارشناسان اگر اعتماد عمومی بازسازی و سیاست‌های دستوری کنار گذاشته شود، بورس می‌تواند بار دیگر به موتور محرک اقتصاد تبدیل شود.
