گفت‌وگو با امیرحسین سمیعی، مدیر پروژه «خنیاشهر» و متین مرعشی، خواننده
رجعت به اصل خویش با آواز ایرانی
امیرحسین سمیعی، آهنگساز و خواننده، در سال‌های اخیر سمت‌های اجرایی متعددی ازجمله مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ‌و‌ارشاد اسلامی را به‌عهده داشته است. این هنرمند اخیرا رویداد «خنیاشهر» را با هدف احیا و پررنگ‌کردن جریان موسیقی نواحی پایه‌گذاری کرده و آهنگسازی و تنظیم آثار تولیدشده در آن را به‌عهده داشته است. این رویداد تلاش می‌کند موسیقی نواحی مختلف ایران را در کنار موسیقی امروز قرار دهد و در این مسیر، نغمه‌های موسیقی نواحی با تنظیم جدید و با صدای خوانندگان به گوش مخابان می‌رسد.
در خنیاشهر علاوه بر حضور خوانندگان شناخته‌شده، استعدادهای جدیدی نیز به موسیقی ایران معرفی خواهند شد که متین مرعشی یکی ازآنهاست.به این بهانه باامیرحسین سمیعی ومتین مرعشی به گفت‌وگونشسته‌ایم که درادامه آن راازنظر می‌گذرانید.
در این سال‌ها کم نبوده‌اند جشنواره‌هایی که با محور موسیقی برگزار شده‌اند؛ بااین‌حال شما با راه‌اندازی «خنیاشهر» آمده‌اید تا چه حرف نویی را مطرح کنید؟
امیرحسین سمیعی: نمی‌توانم درباره خنیاشهر از عبارت جشنواره استفاده کنم. خنیاشهر در اصل یک جشنواره رسانه‌ای فراگیر است، بی‌آن‌که به‌شکل رقابتی و به روال جشنواره‌های معمول در یک سالن برگزار شود. من سال‌ها دغدغه این را داشتم که چطور می‌شود به شعارهایی که درباره حفظ موسیقی نواحی از پشت میزهای‌مان می‌دهیم عمل کنیم و این نوع از موسیقی را دریابیم. همه ما از یک شهرستان و بومیت آمده و در تهران زندگی می‌کنیم. درعین‌حال، موسیقی نواحی همواره جزو بکرترین موسیقی‌هاست، چرا‌که برای تمام ابعاد زندگی انسان ایرانی مانند سوگ، غم، شادی، کار، شالیزار و... گزینه‌های عاطفی دارد. چه‌چیز می‌تواند کامل‌تر از این موسیقی باشد؟ حتی خاطرم هست دوستی به این مساله اشاره می‌کرد که در خراسان وقتی می‌خواهند خستگی در کنند، دوتار می‌نوازند. این یعنی به‌اوج‌رسیدن یک مفهوم هنری. به بیان ساده‌تر، موسیقی نواحی در خدمت زندگی است. همیشه دوست داشتم به شعارها در این زمینه عمل کنم، کمااین‌که خودم هم به‌عنوان یک مدیر فرهنگی این دغدغه را داشتم. در کنار آن، نسبت به این‌که آواز سنتی ما این‌قدر درگیر زندگی مدرن و شهری شده و به‌تدریج کارکرد خود را از دست می‌دهد هم احساس خلأ می‌کردم. بنابراین تصور کردم با راه‌اندازی رویداد خنیاشهر، دو حیطه آواز معاصر و موسیقی نواحی می‌توانند یکدیگر را احیا کنند. در نهایت، کانسپت همنشینی آواز معاصر ایرانی در کنار موسیقی نواحی شکل گرفت.
یکی از وجوه افتراق در این رویداد، استعدادیابی صداهای تازه بوده است؛ لطفا دراین‌باره بیشتر توضیح دهید.
سمیعی: ۳ ــ ۲سالی بود که شخصا به‌دنبال استعدادی بودم که روی او کارکنم. یادم هست اولین‌بار وقتی صدای محمد معتمدی را شنیدم، به این مساله اشاره کردم که همیشه دوست داشتم این صدا در موسیقی ایرانی باشد و نبود. امروز درباره صدای متین مرعشی هم چنین‌نظری دارم و احساس می‌کنم صدای گمشده مورد نظرم را پیدا کرده‌ام و می‌خواهم او به‌عنوان پرچمدار آواز ایرانی در نسل جوان، از زندگی شهری فاصله گرفته و در موسیقی نواحی بدرخشد. همان‌طور که اشاره کردم، دامنه موسیقی نواحی ایران بسیار گسترده است، چندان که به‌مدد رویداد خنیاشهر، مردم می‌توانند با قوالی، موسیقی بلوچستان، دوتار خراسان، نواهای اعجاب‌انگیز خراسان، گیلان، آذربایجان، کردستان، بوشهر و دیگر نقاط کشور را بشنوند و این مساله دایره شنیداری آنها را نو‌تر می‌کند.
با توجه به توضیحاتی که ارائه کردید و این‌که خنیاشهر دو خواننده جوان دارد، این‌طور نتیجه می‌گیریم که این رویداد بیشتر متکی بر کلام است تا ساز؛ درست است؟
سمیعی: بله، دلیلش این است ما اصولا ملتی هستیم که به‌دلیل پیشینه ادبی‌مان، با کلام بیشتر ارتباط برقرار می‌کنیم. هرچند موسیقی نواحی این پتانسیل را دارد که کلام را هم در خود به شکل سازی‌شده ارائه کند. واقعیت این است که موسیقی نواحی ما هنوز به آن شکلی که باید خود را شهری نکرده است. به‌همین خاطر، متین مرعشی در خراسان در کنار مبین درپور و یک خواننده مهمان دیگر قرار می‌گیرد. واقعیت این است که قصد داریم با خنیاشهر از زندگی مدرن فاصله گرفته و به‌مدد آواز ایرانی و موسیقی نواحی به اصل خودمان برگردیم.
به‌نظر شما با توجه به تغییر ذائقه مخاطب، امروز چقدر گنجایش شنیده‌شدن آواز ایرانی و موسیقی نواحی فراهم است؟
سمیعی: مخاطب ما نشان داده که ریشه‌ها برایش اهمیت دارند. همان‌طور که اشاره کردم، هرکدام از ما از شهرهای مختلف به تهران آمده‌ایم ولی هنوز آن نجواها، لالایی‌ها و نغمه‌های زادگاه‌مان در ذهن‌مان هست. اولین سالی که در شهرداری مدیر موسیقی بودم، نوحه‌های اقوام مختلف را مورد بازسازی قرار دادم. با هدف این‌که مداحان ما الگوهای جدیدی داشته باشند و به جای ملودی‌های گمنام که عمدتا هم کپی هستند از این ظرفیت بهره بگیرند. به‌خصوص این‌که در گفت‌وگوهایی که با مداحان بزرگ داشتم به این نکته برخوردم که ما از این نظر دارای چه نوحه‌های زیبایی در منطقه شوشتر، بوشهر و ... هستیم که بخشی از این نوحه‌ها از شروه‌خوانی‌های منطقه جنوب وام گرفته شده است. امروز با راه‌اندازی خنیاشهر می‌خواهیم آواز سنتی و ماهیت موسیقی نواحی را یادآوری کرده و این دو حیطه را به ماهیت اصلی خودشان برگردانیم.
نظر شما درباره تفاوت آواز و تصنیف چیست؛ به‌خصوص این‌که خوانندگان امروز عمدتا به‌سمت تصنیف‌خوانی تمایل دارند تا آواز صرف.
متین مرعشی: به‌نظرم باید کمتر صفر‌و‌صدی فکر کنیم، یعنی نباید صرفا به‌دنبال آواز یا فقط تصنیف باشیم، بلکه نگاه‌مان در این زمینه می‌تواند میانه باشد و به‌وسیله طرح‌های نویی که در این وادی می‌اندازیم، با نگاه نئوکلاسیک بتوانیم ریشه‌ها و آواز خودمان را حفظ کنیم. به نظرم این نگاه می‌تواند تاحدودی در پرکردن شکاف و خلأ‌های موجود در آواز امروز مؤثر باشد.
سمیعی: مسلم است که شنونده امروز به‌خاطر سرعت بالای زندگی، دیگر فرصتی برای گوش‌دادن به یک آواز ۴۰دقیقه‌ای ندارد، ولی می‌توان با ابداع در این زمینه، برشی از آواز را در سبد شنیداری او جا داد. یک بار از دوست هنرمندی پرسیدم معلم تو چه‌کسی بود؟ جواب داد: معماری فلان شهر. واقعا هم ریشه‌های ما مثل معماری، هنرهای بصری، تجسمی، نگارگری، آواز و... چیزی در نهاد ما جا گذاشته‌اند. اگر قرار باشد ریشه‌های‌مان را حذف کنیم، دیری نمی‌پاید که خودمان هم از هم می‌پاشیم. به همین خاطر است که معتقدم ضرورت دارد آواز را به شیوه‌های نوتری در حوزه شنیداری امروزمان جا دهیم. اگر نگاه کنیم می‌بینیم در این سال‌ها خوانندگانی درخشیده‌اند که هم به آواز مسلط بوده و هم در تصنیف‌خوانی مهارت داشته‌اند. از دید من، متین مرعشی هم ازجمله خوانندگانی است که در هردوی این حوزه‌ها تسلط دارد.
شما تا سال گذشته مدیر مرکز موسیقی بودید و حتما بهتر این نکته را قبول دارید که به باور اغلب هنرمندان، موسیقی اصیل ایرانی در سال‌های اخیر بیش از همیشه گوشه‌نشین بوده است؛ با وجود این، خنیاشهر چطور می‌تواند به‌مثابه حلقه مفقوده در احیای این وادی مؤثر باشد؟
سمیعی: درباره پررنگ‌شدن جریان موسیقی ایرانی در بطن جامعه، ما آن زمان در مرکز موسیقی داشتیم کارهایی می‌کردیم. نمونه‌اش راه‌اندازی طرح «چهارفصل» بود که اگر ادامه می‌یافت، می‌شد آن را به‌شکل آتیه‌نگرمحور و برای ضریب‌دادن به موسیقی نواحی و موسیقی اصیل ایرانی جلو برد. اگر امروز موسیقی ایرانی در حاشیه قرارگرفته به این خاطر است که بخش خصوصی به‌دنبال بازدهی مالی خود از مسیر کنسرت‌های پاپ است. در این زمینه هم نمی‌شود به آنها ایراد گرفت؛ سرمایه‌گذاران نمی‌خواهند به موسیقی ایرانی لطمه بزنند، فقط این نوع موسیقی، محور بحث‌شان نیست. این حاکمیت است که باید برای نگهداشت موسیقی ایرانی، طرح و برنامه جدی داشته باشد و ناگزیر از این جریان حمایت کند.
شما تازه در ابتدای مسیر خوانندگی قرار گرفته‌اید. امروز به‌جز یکی دو هنرمند که صرفا در زمینه موسیقی اصیل ایرانی فعالیت دارند، اغلب خوانندگان موسیقی اصیل ایرانی به دلایل مختلف ترجیح می‌دهند به سمت موسیقی تلفیقی بروند. با‌وجوداین، مسیر پیش‌رو در حوزه موسیقی نواحی را چقدر دشوار می‌بینید؟
مرعشی: طبعا وقتی انسان عاشق کاری باشد، تمام سختی‌ها و مصائب را به جان می‌خرد. کما این‌که من تا امروز چالش‌های زیادی را پشت‌سر گذاشته‌ام. افتخار می‌کنم که در کنار آقای سمیعی در این رویداد حضور دارم، به‌خصوص این‌که مشابه آن را نمی‌توان در جایی پیدا کرد.
سمیعی: من تا امروز با خوانندگان زیادی کار کرده‌ام که اغلب‌شان دغدغه دیده‌شدن داشته‌اند؛ درحالی‌که وقتی هنرمندی مثل مرعشی حاضر شده در حوزه موسیقی نواحی فعالیت کند، معلوم است که اهدافی ورای شهرت در ذهن دارد.
در این سال‌ها کم نبوده‌اند جشنواره‌هایی که با محور موسیقی برگزار شده‌اند؛ بااین‌حال شما با راه‌اندازی «خنیاشهر» آمده‌اید تا چه حرف نویی را مطرح کنید؟
امیرحسین سمیعی: نمی‌توانم درباره خنیاشهر از عبارت جشنواره استفاده کنم. خنیاشهر در اصل یک جشنواره رسانه‌ای فراگیر است، بی‌آن‌که به‌شکل رقابتی و به روال جشنواره‌های معمول در یک سالن برگزار شود. من سال‌ها دغدغه این را داشتم که چطور می‌شود به شعارهایی که درباره حفظ موسیقی نواحی از پشت میزهای‌مان می‌دهیم عمل کنیم و این نوع از موسیقی را دریابیم. همه ما از یک شهرستان و بومیت آمده و در تهران زندگی می‌کنیم. درعین‌حال، موسیقی نواحی همواره جزو بکرترین موسیقی‌هاست، چرا‌که برای تمام ابعاد زندگی انسان ایرانی مانند سوگ، غم، شادی، کار، شالیزار و... گزینه‌های عاطفی دارد. چه‌چیز می‌تواند کامل‌تر از این موسیقی باشد؟ حتی خاطرم هست دوستی به این مساله اشاره می‌کرد که در خراسان وقتی می‌خواهند خستگی در کنند، دوتار می‌نوازند. این یعنی به‌اوج‌رسیدن یک مفهوم هنری. به بیان ساده‌تر، موسیقی نواحی در خدمت زندگی است. همیشه دوست داشتم به شعارها در این زمینه عمل کنم، کمااین‌که خودم هم به‌عنوان یک مدیر فرهنگی این دغدغه را داشتم. در کنار آن، نسبت به این‌که آواز سنتی ما این‌قدر درگیر زندگی مدرن و شهری شده و به‌تدریج کارکرد خود را از دست می‌دهد هم احساس خلأ می‌کردم. بنابراین تصور کردم با راه‌اندازی رویداد خنیاشهر، دو حیطه آواز معاصر و موسیقی نواحی می‌توانند یکدیگر را احیا کنند. در نهایت، کانسپت همنشینی آواز معاصر ایرانی در کنار موسیقی نواحی شکل گرفت.
یکی از وجوه افتراق در این رویداد، استعدادیابی صداهای تازه بوده است؛ لطفا دراین‌باره بیشتر توضیح دهید.
سمیعی: ۳ ــ ۲سالی بود که شخصا به‌دنبال استعدادی بودم که روی او کارکنم. یادم هست اولین‌بار وقتی صدای محمد معتمدی را شنیدم، به این مساله اشاره کردم که همیشه دوست داشتم این صدا در موسیقی ایرانی باشد و نبود. امروز درباره صدای متین مرعشی هم چنین‌نظری دارم و احساس می‌کنم صدای گمشده مورد نظرم را پیدا کرده‌ام و می‌خواهم او به‌عنوان پرچمدار آواز ایرانی در نسل جوان، از زندگی شهری فاصله گرفته و در موسیقی نواحی بدرخشد. همان‌طور که اشاره کردم، دامنه موسیقی نواحی ایران بسیار گسترده است، چندان که به‌مدد رویداد خنیاشهر، مردم می‌توانند با قوالی، موسیقی بلوچستان، دوتار خراسان، نواهای اعجاب‌انگیز خراسان، گیلان، آذربایجان، کردستان، بوشهر و دیگر نقاط کشور را بشنوند و این مساله دایره شنیداری آنها را نو‌تر می‌کند.
با توجه به توضیحاتی که ارائه کردید و این‌که خنیاشهر دو خواننده جوان دارد، این‌طور نتیجه می‌گیریم که این رویداد بیشتر متکی بر کلام است تا ساز؛ درست است؟
سمیعی: بله، دلیلش این است ما اصولا ملتی هستیم که به‌دلیل پیشینه ادبی‌مان، با کلام بیشتر ارتباط برقرار می‌کنیم. هرچند موسیقی نواحی این پتانسیل را دارد که کلام را هم در خود به شکل سازی‌شده ارائه کند. واقعیت این است که موسیقی نواحی ما هنوز به آن شکلی که باید خود را شهری نکرده است. به‌همین خاطر، متین مرعشی در خراسان در کنار مبین درپور و یک خواننده مهمان دیگر قرار می‌گیرد. واقعیت این است که قصد داریم با خنیاشهر از زندگی مدرن فاصله گرفته و به‌مدد آواز ایرانی و موسیقی نواحی به اصل خودمان برگردیم.
به‌نظر شما با توجه به تغییر ذائقه مخاطب، امروز چقدر گنجایش شنیده‌شدن آواز ایرانی و موسیقی نواحی فراهم است؟
سمیعی: مخاطب ما نشان داده که ریشه‌ها برایش اهمیت دارند. همان‌طور که اشاره کردم، هرکدام از ما از شهرهای مختلف به تهران آمده‌ایم ولی هنوز آن نجواها، لالایی‌ها و نغمه‌های زادگاه‌مان در ذهن‌مان هست. اولین سالی که در شهرداری مدیر موسیقی بودم، نوحه‌های اقوام مختلف را مورد بازسازی قرار دادم. با هدف این‌که مداحان ما الگوهای جدیدی داشته باشند و به جای ملودی‌های گمنام که عمدتا هم کپی هستند از این ظرفیت بهره بگیرند. به‌خصوص این‌که در گفت‌وگوهایی که با مداحان بزرگ داشتم به این نکته برخوردم که ما از این نظر دارای چه نوحه‌های زیبایی در منطقه شوشتر، بوشهر و ... هستیم که بخشی از این نوحه‌ها از شروه‌خوانی‌های منطقه جنوب وام گرفته شده است. امروز با راه‌اندازی خنیاشهر می‌خواهیم آواز سنتی و ماهیت موسیقی نواحی را یادآوری کرده و این دو حیطه را به ماهیت اصلی خودشان برگردانیم.
نظر شما درباره تفاوت آواز و تصنیف چیست؛ به‌خصوص این‌که خوانندگان امروز عمدتا به‌سمت تصنیف‌خوانی تمایل دارند تا آواز صرف.
متین مرعشی: به‌نظرم باید کمتر صفر‌و‌صدی فکر کنیم، یعنی نباید صرفا به‌دنبال آواز یا فقط تصنیف باشیم، بلکه نگاه‌مان در این زمینه می‌تواند میانه باشد و به‌وسیله طرح‌های نویی که در این وادی می‌اندازیم، با نگاه نئوکلاسیک بتوانیم ریشه‌ها و آواز خودمان را حفظ کنیم. به نظرم این نگاه می‌تواند تاحدودی در پرکردن شکاف و خلأ‌های موجود در آواز امروز مؤثر باشد.
سمیعی: مسلم است که شنونده امروز به‌خاطر سرعت بالای زندگی، دیگر فرصتی برای گوش‌دادن به یک آواز ۴۰دقیقه‌ای ندارد، ولی می‌توان با ابداع در این زمینه، برشی از آواز را در سبد شنیداری او جا داد. یک بار از دوست هنرمندی پرسیدم معلم تو چه‌کسی بود؟ جواب داد: معماری فلان شهر. واقعا هم ریشه‌های ما مثل معماری، هنرهای بصری، تجسمی، نگارگری، آواز و... چیزی در نهاد ما جا گذاشته‌اند. اگر قرار باشد ریشه‌های‌مان را حذف کنیم، دیری نمی‌پاید که خودمان هم از هم می‌پاشیم. به همین خاطر است که معتقدم ضرورت دارد آواز را به شیوه‌های نوتری در حوزه شنیداری امروزمان جا دهیم. اگر نگاه کنیم می‌بینیم در این سال‌ها خوانندگانی درخشیده‌اند که هم به آواز مسلط بوده و هم در تصنیف‌خوانی مهارت داشته‌اند. از دید من، متین مرعشی هم ازجمله خوانندگانی است که در هردوی این حوزه‌ها تسلط دارد.
شما تا سال گذشته مدیر مرکز موسیقی بودید و حتما بهتر این نکته را قبول دارید که به باور اغلب هنرمندان، موسیقی اصیل ایرانی در سال‌های اخیر بیش از همیشه گوشه‌نشین بوده است؛ با وجود این، خنیاشهر چطور می‌تواند به‌مثابه حلقه مفقوده در احیای این وادی مؤثر باشد؟
سمیعی: درباره پررنگ‌شدن جریان موسیقی ایرانی در بطن جامعه، ما آن زمان در مرکز موسیقی داشتیم کارهایی می‌کردیم. نمونه‌اش راه‌اندازی طرح «چهارفصل» بود که اگر ادامه می‌یافت، می‌شد آن را به‌شکل آتیه‌نگرمحور و برای ضریب‌دادن به موسیقی نواحی و موسیقی اصیل ایرانی جلو برد. اگر امروز موسیقی ایرانی در حاشیه قرارگرفته به این خاطر است که بخش خصوصی به‌دنبال بازدهی مالی خود از مسیر کنسرت‌های پاپ است. در این زمینه هم نمی‌شود به آنها ایراد گرفت؛ سرمایه‌گذاران نمی‌خواهند به موسیقی ایرانی لطمه بزنند، فقط این نوع موسیقی، محور بحث‌شان نیست. این حاکمیت است که باید برای نگهداشت موسیقی ایرانی، طرح و برنامه جدی داشته باشد و ناگزیر از این جریان حمایت کند.
شما تازه در ابتدای مسیر خوانندگی قرار گرفته‌اید. امروز به‌جز یکی دو هنرمند که صرفا در زمینه موسیقی اصیل ایرانی فعالیت دارند، اغلب خوانندگان موسیقی اصیل ایرانی به دلایل مختلف ترجیح می‌دهند به سمت موسیقی تلفیقی بروند. با‌وجوداین، مسیر پیش‌رو در حوزه موسیقی نواحی را چقدر دشوار می‌بینید؟
مرعشی: طبعا وقتی انسان عاشق کاری باشد، تمام سختی‌ها و مصائب را به جان می‌خرد. کما این‌که من تا امروز چالش‌های زیادی را پشت‌سر گذاشته‌ام. افتخار می‌کنم که در کنار آقای سمیعی در این رویداد حضور دارم، به‌خصوص این‌که مشابه آن را نمی‌توان در جایی پیدا کرد.
سمیعی: من تا امروز با خوانندگان زیادی کار کرده‌ام که اغلب‌شان دغدغه دیده‌شدن داشته‌اند؛ درحالی‌که وقتی هنرمندی مثل مرعشی حاضر شده در حوزه موسیقی نواحی فعالیت کند، معلوم است که اهدافی ورای شهرت در ذهن دارد.
