تهران بادربرداشتن۱۶تا۱۷درصد ازجمعیت کل کشور ومیلیون‌هانفرجمعیت شناورروزانه، همواره در معرض بحران‌های طبیعی و حوادث غیرمترقبه قراردارد؛ اززلزله و سیل گرفته تا آتش‌سوزی‌های گسترده وحوادث ساختمانی و اخیرا نیزجنگ۱۲ روزه!
اتفاقاتی که بارها نشان داده که پایتخت نیازمند تجهیزاتی فراتر از ظرفیت‌های موجود است. حالا مسئولان شهری برای افزایش ظرفیت‌های پایتخت آستین بالا زده‌اند وبه‌تازگی ازبسته‌ای جدیدی رونمایی کرده‌اند که شامل ۳۶۶ دستگاه خودروی تخصصی و سنگین است و یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری‌های شهری را به خود اختصاص داده است.
آن‌طور که رضا ناصری‌سرای، مدیرکل برنامه‌ریزی معاونت خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری تهران به جام‌جم توضیح می‌دهد، این خودروها طیف متنوعی از تجهیزات شامل ماشین‌آلات امداد و نجات، اطفای حریق، آواربرداری و حتی خودروهای تخصصی بهشت‌زهرا را در بر می‌گیرند.
البته این سرمایه‌گذاری فقط به حوزه بحران محدودنمی‌شودچراکه بخشی از خودروها به حوزه پسماند و نظافت شهری اختصاص پیدا کرده تاعلاوه بر افزایش توان شهرداری در مدیریت بحران، کیفیت خدمات روزمره شهری مثل جمع‌آوری پسماند، آراستگی شهری و حتی برف‌روبی و نمک‌پاشی در فصل زمستان نیز ارتقا یابد. این نگاه دوگانه به تجهیزات، نشان می‌دهد که شهرداری تهران تلاش کرده سرمایه‌گذاری انجام‌شده را به‌گونه‌ای هدایت کند که هم در شرایط عادی و هم در شرایط بحرانی کارآمد باشد.
یک گام به سمت تاب‌آوری
مفهوم تاب‌آوری شهری سال‌هاست در ادبیات مدیریت شهری تکرار می‌شود؛ واژه‌ای پرطنین که در نشست‌ها و اسناد رسمی بسیار شنیده‌ایم اما بارها در بزنگاه‌های پیش آمده نشانه‌ای از آن ندیده‌ایم!
کافی است نگاهی به حوادث چند سال اخیر بیندازیم؛ در زمستان ۱۳۹۸، بارش برف سنگین تنها در چند ساعت، بزرگراه‌ها را به پارکینگ تبدیل کرد و ده‌ها محله بدون خدمات ماند.حتی زلزله‌های خفیف جنوب و شرق تهران نیز نشان دادند که کوچک‌ترین لرزش، چگونه می‌تواند اضطراب و ناهماهنگی را به سطح شهر بیاورد.این رویدادها از این حکایت دارد که پایتخت هنوز در برابربحران‌ها،شهری آسیب‌پذیر وغافلگیرشونده است وتاب‌آورشدن شهرفراترازشعار،نیازمند اقدامات عملی و سرمایه‌گذاری‌های کلان است. در چنین وضعیتی، اقدام اخیر شهرداری در تقویت ناوگان، نقطه قوتی برای عملیات کوتاه‌مدت است و می‌تواند زمان پاسخ به بحران را کاهش دهد.
آن‌طور که مدیرکل برنامه‌ریزی معاونت خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری تهران می‌گوید، اکنون مدیریت شهری به‌جای تمرکز صرف بر واکنش به بحران‌ها، به‌دنبال پیشگیری وآمادگی بیشتر و همچنین بهبود کیفیت زندگی روزمره شهروندان است.
ضرورت برطرف کردن ضعف‌ها
با وجود تلاش مسئولان بر افزایش تاب‌آوری پایتخت، کارشناسان حوزه شهری معتقدند که تهران اساسا برای تاب‌آوری طراحی نشده و حتی در چارک اول شاخص تاب‌آوری هم قرارنمی‌گیرد.دکتر مجتبی رفیعیان،عضو هیأت علمی گروه شهرسازی دانشگاه تربیت مدرس، مجموعه‌ای از عوامل را علت این ضعف می‌داند و در گفت‌وگو با جام‌جم، توضیح می‌دهد: دهه‌ها تراکم‌فروشی و ساخت‌وسازهای غیرمنطبق با ظرفیت شهری، فرسودگی بافت‌ها و معابر، ضعف در ساختارهای نهادی و مدیریت شهری و رفتارهای اجتماعی و الگوهای اقتصادی ناپایدار، تاب‌آوری تهران را کاهش داده است. رفیعیان تاکید می‌کند: مفهوم تاب‌آوری صرفا به معنای مقاومت در برابر بحران‌ها نیست، بلکه فراتر از آن، بر توانایی یک سیستم برای تحمل فشار، بازیابی و بازگشت‌پذیری پس از وقوع شوک یا اختلال دلالت دارد.
به گفته وی،تاب‌آوری شهری ازدودسته تشکیل می‌شود:عوامل سخت(زیرساختی وکالبدی)مانندشبکه‌های‌حمل‌ونقل، زیرساخت‌های حیاتی، مبلمان و نماهای شهری و عوامل نرم (اجتماعی، نهادی و اقتصادی) که به ظرفیت نهادها، رفتارهای اجتماعی، یادگیری جمعی و توان اقتصاد شهری برای ترمیم خود مربوط می‌شود.
در واقع سیستم تاب‌آور باید به لحاظ نهادی قابلیت بازیابی سریع داشته باشد؛ مثلا در شرایط بحرانی، اگر بخشی از ساختار فرماندهی دچار آسیب شود، بتواند خود را بازسازی و از فروپاشی جلوگیری کند. با این توضیحات، اکنون تقویت ناوگان حمل‌ونقل شهری اگرچه می‌تواند بخشی از تاب‌آوری زیرساختی شهر را بهبود بخشد اما کافی نیست و باید هم‌زمان ابعاد نهادی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی نیز تقویت شده تا ظرفیت پذیرش و بازگشت به وضعیت نرمال ایجاد شود.
مسیر دشوار تاب‌آوری
آن‌طور که کارشناسان می‌گویند، تهران هنوزفاصله زیادی تا تبدیل شدن به شهری تاب‌آور دارد. تاب‌آوری شهری، نه یک پروژه کوتاه‌مدت، بلکه مسیر یادگیری وتحول تدریجی است که نیازمند عزم نهادی و مشارکت اجتماعی گسترده است.برای دستیابی به این هدف، شهر باید هم‌زمان در پنج بُعد کالبدی، نهادی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری کند.امروز، روز تهران است؛ شهری که در نگاه اول زنده، پرتحرک و مدرن است اما در عمق خود، همچنان با تهدیدهای طبیعی و انسانی دست‌وپنجه نرم می‌کند. سرمایه‌گذاری ۴۰۰۰ میلیارد تومانی شهرداری گامی رو به جلوست اما اگردر کنار آن اراده‌ای برای اصلاح ساختارهای ناکارآمد و تقویت سرمایه اجتماعی شکل نگیرد، این گام نیز در گردوغبار بحران‌های آینده گم خواهد شد.
