ریل سبک برای یزد؛ پیوندی نو میان شهر، اقتصاد و آینده
در شرایطی که جاده‌های استان یزد زیر فشار ترافیک، هزینه‌های سنگین نگهداری و رشد بی‌وقفه سفرهای درون‌استانی قرار گرفته‌اند، ایجاد سیستم ریلی سبک (Light Rail) می‌تواند نقطه عطفی در تحول حمل‌ونقل و توسعه پایدار استان باشد؛ طرحی که هم گردشگری را رونق می‌دهد، هم تمرکز آموزشی را می‌شکند و هم آینده‌ای پاک‌تر و اقتصادی‌تر برای یزد رقم می‌زند
به گزارش خبر نگار جام جم آنلاین یزد - کاظم یاوری نسب گفت: یزد شهری است میان تاریخ و توسعه؛ شهری که ریشه در خاک کویر دارد و نگاهش به افق آینده دوخته شده است. در سال‌هایی که جاده‌ها مملو از خودروهای فرسوده‌اند، ترافیک نفس مردم را می‌گیرد و هزینه حمل‌ونقل به یکی از بارهای زندگی روزمره بدل شده، شاید زمان آن رسیده که یزد مسیر تازه‌ای را بر ریل بگذارد؛ مسیر "سیستم ریلی سبک" یا همان Light Rail که می‌تواند چهره رفت‌وآمد در استان را برای همیشه دگرگون کند.
سیستم ریلی سبک، برخلاف متروهای عمیق و پرهزینه یا راه‌آهن‌های سنگین بین‌شهری، مدلی میانی و هوشمند از حمل‌ونقل ریلی است. واگن‌های سبک‌تر، مسیرهایی هم‌سطح با شهر یا حومه، ایستگاه‌هایی متعدد در فواصل کوتاه و توانایی ترکیب جابجایی مسافر و کالای سبک، از ویژگی‌های اصلی آن است. در بسیاری از کشورها، Light Rail به‌ویژه برای اتصال شهرهای متوسط و مناطق پیرامونی‌شان به کار گرفته می‌شود، درست همان‌چیزی که امروز یزد، مهریز، تفت، میبد و اردکان به آن نیاز دارند.
استاد دانشگاه مهارت یزد گفت: در شرایطی که جمعیت فعال یزد روزبه‌روز در حال افزایش است و صنایع بزرگ و کوچک پیرامون شهر رشد یافته‌اند، جاده‌ها دیگر پاسخگوی حجم رفت‌وآمد کارگران، دانشجویان، و حتی گردشگران نیستند. آمارها نشان می‌دهد بسیاری سفرهای از درون‌استانی یزد در مسیرهای کمتر از ۶۰ کیلومتر انجام می‌شود؛ فاصله‌ای که دقیقاً با ظرفیت حمل‌ونقل ریلی سبک منطبق است. در چنین مدلی، میتوان واگن‌هایی طراحی کرد که در ساعات اوج، مسافران را جابجا کنند و در ساعات کم‌تردد، بارهای سبک صنعتی و تولیدی را بین شهرک‌های صنعتی و ایستگاه‌های باری منتقل سازند، الگویی دو منظوره، کم‌مصرف و هوشمند.
وی گفت : از نظر فنی، اجرای سیستم ریلی سبک در استان یزد کاملاً امکان‌پذیر است. زمین‌های نسبتاً مسطح، اقلیم خشک با حداقل بارش و فرونشست محدود، شرایط مناسبی برای احداث خطوط هم‌سطح یا نیمه‌مرتفع فراهم کرده‌اند. فناوری‌های جدید در ریل‌های سبک، به‌ویژه سیستم‌های Tram-Train (ترامواهای بین‌شهری)، اجازه می‌دهد که خطوط در داخل شهر از بستر خیابان عبور کنند و سپس در بیرون شهر با سرعتی بالاتر، حتی تا ۸۰ کیلومتر بر ساعت، میان شهرهای هم‌جوار حرکت نمایند. بدین ترتیب، مسیر یزد تا مهریز یا تفت می‌تواند در کمتر از ۲۰ دقیقه طی شود؛ بدون ازدحام، بدون آلودگی، بدون استهلاک جاده.
یاوری نسب بیان کرد : ظرفیت‌های این پروژه تنها به حمل‌ونقل روزمره محدود نمی‌شود. شهرستان‌های تفت، میبد و مهریز از مقاصد مهم گردشگری استان به‌شمار می‌روند؛ از باغ نمیر و چشمه تفت تا بافت تاریخی میبد و ارگ مهرپادین مهریز. اتصال این شهرها به مرکز استان از طریق سیستم ریلی سبک، نه‌تنها گردشگران داخلی بلکه گردشگران خارجی را نیز تشویق می‌کند تا از یزد فراتر رفته و با هزینه‌ای اندک، به تجربه‌ای چندوجهی از فرهنگ و طبیعت کویری دست یابند. چنین شبکه‌ای حتی برای خود مردم یزد نیز فرصتی تازه ایجاد می‌کند تا آخر هفته‌ها و تعطیلات کوتاه را در دل طبیعت و تاریخ پیرامون شهر سپری کنند، بدون دغدغه ترافیک، بنزین و جاده‌های شلوغ.
وی گفت :در افقی کلان‌تر، اگر فرض کنیم ایده‌ی جابجایی پایتخت اداری کشور در سال‌های آینده به مرحله اجرا برسد و هر وزارتخانه یا چند وزارتخانه در یک استان مستقر شوند، یزد با موقعیت مرکزی، زیرساخت‌های ارتباطی و اقلیم پایدارش، می‌تواند یکی از گزینه‌های اصلی باشد. تحقق چنین چشم‌اندازی بدون شبکه حمل‌ونقل ریلی سبک ممکن نیست. این سیستم همان زیرساختی است که از امروز باید پایه‌ریزی شود تا فردا، یزد بتواند نقش ملی و بین‌استانی خود را به‌درستی ایفا کند؛ چه به‌عنوان پایتخت گردشگری ایران و چه به‌عنوان یکی از مراکز اداری آینده کشور.
به گفته وی از سوی دیگر، تمرکز بالای مراکز آموزشی و دانشگاهی در یزد باعث شده حجم قابل‌توجهی از سفرهای روزانه دانشجویان و کارکنان آموزشی به داخل شهر صورت گیرد. ایجاد خطوط ریلی سبک، می‌تواند بار ترافیکی ناشی از این ترددها را کاهش دهد و حتی به توزیع متوازن‌تر مراکز آموزشی و پژوهشی در شهرهای پیرامونی کمک کند. دانشگاه‌هایی در مهریز یا تفت، با اتصال ریلی منظم به یزد، دیگر به معنای دوری از مرکز نخواهند بود. این یعنی تمرکززدایی واقعی از شهر یزد و بازتعادل فضایی میان مناطق آموزشی و صنعتی استان.
از جنبه اقتصادی نیز این طرح جذابیت قابل‌توجهی دارد. هزینه ساخت هر کیلومتر Light Rail به‌طور متوسط یک‌چهارم تا یک‌سوم هزینه مترو است. اگرچه سرمایه‌گذاری اولیه برای احداث ریل، ایستگاه‌ها و زیرساخت‌های برقی قابل‌توجه است، اما بازگشت سرمایه در بازه ۱۰ تا ۱۵ ساله ممکن است، به‌ویژه زمانی که صرفه‌جویی در سوخت، کاهش تلفات جاده‌ای، و بهره‌وری زمانی شهروندان لحاظ شود. در بسیاری از شهرهای اروپایی، اجرای همین مدل سبب شده هزینه تعمیرات جاده‌ای تا ۴۰ درصد کاهش یابد و مصرف سوخت شهری نزدیک به ۱۵ درصد پایین بیاید.
در ایران نیز نگهداری جاده‌ها یکی از پرهزینه‌ترین بخش‌های بودجه عمرانی است. تنها تعریض یا بهسازی چند ده کیلومتر از جاده‌های بین شهری یزد، سالانه میلیاردها تومان هزینه دربر دارد؛ در حالی‌که با انتقال بخش عمده سفرها به سیستم ریلی سبک، هم استهلاک آسفالت و روسازی کاهش می‌یابد و هم نیاز به تعریض‌های دوره‌ای کمتر می‌شود. این یعنی کاهش مستقیم هزینه‌های نگهداری راه‌ها، آزاد شدن منابع برای سایر پروژه‌های عمرانی و افزایش بهره‌وری اقتصادی کل استان. در واقع، ریل سبک نه‌تنها جایگزینی برای حمل‌ونقل جاده‌ای است، بلکه نوعی صرفه‌جویی ملی در زیرساخت محسوب می‌شود.
مزایای اجتماعی و زیست‌محیطی این سیستم نیز کمتر از جنبه فنی آن نیست. حمل‌ونقل ریلی سبک می‌تواند آلودگی هوا را به‌طور چشمگیری کاهش دهد، زیرا واگن‌ها عمدتاً برقی هستند و برخلاف خودروها، هیچ آلاینده‌ای تولید نمی‌کنند. سکوت حرکتی، کاهش تصادفات، و ایمنی بالا باعث افزایش کیفیت زندگی شهری می‌شود. در کنار آن، اتصال مستقیم مناطق صنعتی، آموزشی و گردشگری به مرکز شهر، عدالت دسترسی را تقویت می‌کند؛ یعنی کارگر، دانشجو و گردشگر، همگی با هزینه‌ای اندک و در زمانی کوتاه می‌توانند به مقصد برسند.
چنین پروژه‌ای می‌تواند به‌صورت فازبندی‌شده اجرا شود تا ضمن کاهش فشار مالی، امکان ارزیابی تدریجی و بهره‌برداری سریع‌تر فراهم شود. فاز نخست می‌تواند اتصال یزد به مهریز و تفت باشد؛ فاز دوم، یزد به میبد؛ و در فاز سوم، تکمیل شبکه حلقوی میان این شهرها. این اولویت‌بندی نه‌تنها با میزان تردد روزانه هم‌خوانی دارد، بلکه زمینه‌ساز توسعه زیرساخت‌های فنی و جلب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی نیز خواهد بود.
اما اجرای چنین طرحی نیازمند نگاهی آینده‌نگر و تصمیمی به‌موقع است. مطالعات امکان‌سنجی، طراحی فنی، مدل‌های اقتصادی، هماهنگی میان نهادهای دولتی و بخش خصوصی، و جذب سرمایه‌گذار داخلی یا خارجی، همه فرآیندهایی زمان‌برند. اگر امروز تصمیم گرفته شود، شاید نخستین فاز آن پنج تا هفت سال دیگر به بهره‌برداری برسد. بنابراین، طرحی که برای آینده بیست‌ساله استان ضروری است، باید همین امروز آغاز شود تا در زمانی که نیاز آن حیاتی می‌شود، زیرساخت آن آماده باشد.
در پایان میتوان گفت :
ریل سبک، فقط پروژه‌ای فنی نیست؛ بیانیه‌ای مدیریتی است. نشانه‌ای از اینکه یزد می‌خواهد آینده خود را با تدبیر و نگاه بلندمدت بسازد، نه با تصمیم‌های مقطعی. تصمیم امروز مدیران می‌تواند دهه‌های آینده را شکل دهد؛ آینده‌ای که در آن یزد، نه در ازدحام جاده‌ها که بر ریل‌های پاک، آرام و منظم زندگی می‌کند.
یزد، شهری که روزگاری با بادگیرهایش با هوش اقلیم سازگار شد، امروز باید با ریل‌های سبک، با هوش آینده سازگار شود. این پروژه نه فقط راهی برای جابجایی انسان‌ها، بلکه مسیری برای جابجایی اندیشه‌هاست؛ از گذشته به آینده، از مصرف به پایداری، از تصمیم‌های کوچک به آرزوهای بزرگ. تصمیم‌های امروز، آینده را می‌سازند، و آینده‌ی یزد، سزاوار آن است که بر ریل اندیشه و تدبیر حرکت کند.
