آفرودها، دشمن پرسروصدای جنگل
جنگل‌های شمال ایران، به‌ویژه جنگل‌های مازندران و جنگل ابر شاهرود، ازجمله ارزشمندترین اکوسیستم‌های طبیعی کشور محسوب می‌شوند که به‌دلیل تنوع زیستی منحصربه‌فرد، نقش مهمی در حفظ تعادل آب‌وهوایی و جلوگیری از فرسایش خاک ایفا می‌کنند؛ اما در سال‌های اخیر، هجوم بی‌رویه گردشگران و تردد موتورسواران کوهستان و خودروهای آفرود، این گنجینه‌های طبیعی را در معرض تخریب جدی قرار داده است.
استان‌های شمالی در هر تعطیلات و مناسبتی، بیشترین حجم مسافران را به خود می‌پذیرند؛ کسانی که می‌خواهند چند روزی را به خوشی سرکنند و برای رسیدن به خواسته‌شان از هیچ تخریب و ویرانی فروگذار نیستند.
بسیاری از جنگل‌های ایران و به‌خصوص جنگل‌های مازندران زیر تیغ تهدیدهای انسانی و محیط‌زیستی است. افزایش بی‌سابقه گردشگران در مناطق جنگلی مانند نور، نوشهر، کلاردشت و سی‌سنگان باعث تخریب پوشش گیاهی، آلودگی رودخانه‌ها و کاهش کیفیت زندگی گونه‌های جانوری شده است. ضمن این‌که ساخت ویلاها و اقامتگاه‌های غیرمجاز در حریم جنگل، باعث قطع درختان و تغییر کاربری اراضی می‌شود.
اما یکی از صورت‌های جدید تخریب که طی دهه‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته، تردد خودروهای آفرود و موتورسیکلت‌ها در مراتع و جنگل‌هاست. خودروهای آفرود با حرکت در مسیرهای غیرمجاز، باعث فرسایش خاک، نابودی پوشش گیاهی و ایجاد سروصداهای آزاردهنده برای حیات‌وحش می‌شوند. در برخی مناطق مانند جنگل‌های کجور و منطقه دوهزار، ردپای عمیق لاستیک‌ها روی زمین، نشان‌دهنده آسیب‌های جبران‌ناپذیر به محیط‌زیست این مناطق است.
البته گروهی از گردشگرانی که ماشین و موتور تقویت‌شده ندارند هم کاری می‌کنند تا از بقیه عقب نمانند. برافروختن آتش توسط آنها و رهاکردن زباله‌های قابل‌اشتعال، سالانه به آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌های مازندران منجر می‌شود.
بازی تکراری ویرانگرها
آنها که یک‌بار به شاهرود رفته باشند می‌دانند آنجا بهشت کوچکی وجود دارد؛ جنگلی پنهان در ابرها که هر بیننده‌ای را مات‌ومبهوت خود می‌کند و اگر بگوییم این اکوسیستم به‌عنوان یکی از ریه‌های تنفسی ایران در خطر نابودی قرار دارد، حرف بیراهی نیست.جنگل ابر به‌دلیل قرارگرفتن در مرز بین دو اکوسیستم جنگل‌های هیرکانی و نیمه‌بیابانی، اهمیت زیادی دارد و به‌عنوان یک ذخیره‌گاه زیست‌کره در یونسکو ثبت شده است. افزایش بازدیدکنندگان و کسانی که عنوان گردشگر را یدک می‌کشند، در فصول بهار و تابستان، به زباله‌گذاری، آلودگی منابع آب و تخریب مسیرهای طبیعی در این منطقه منجر شده است. برخی گردشگران با شکستن شاخه‌های درختان برای هیزم یا ایجاد مسیرهای جدید، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به جنگل رویایی ابر وارد می‌کنند.اما تردد خودروهای آفرود در دل جنگل ابر، خاک نرم و حساس این منطقه را فرسوده و مسیرهای طبیعی را نابود کرده و این بازی ویرانگر به یک عادت ثابت تبدیل شده است. البته موتورسواران را نمی‌توان نادیده‌گرفت؛ آنها که با حرکت در شیب‌های تند، باعث لغزش خاک و ازبین‌رفتن نهال‌های جوان می‌شوند. هرچند سازمان محیط‌زیست و اداره کل منابع طبیعی بارها نسبت به تخلفات زیست‌محیطی هشدار داده‌اند، اما کاملا مشخص است که نظارت کافی وجود ندارد.
فعالان محیط‌زیست خواستار ممنوعیت تردد خودروهای آفرود، افزایش جریمه‌های تخریب جنگل و آموزش گردشگران هستند. البته در طول سال، برخی تشکل‌های مردمی مانند جوامع محلی اقدام به پاک‌سازی مناطق جنگلی می‌کنند، اما این اقدامات کافی نیست و هیچ تناسبی بین تخریب‌ها و بازسازی‌ها وجود ندارد.
خسارت‌ها را کاهش دهیم
دکتر سیدمحمد موسوی، فعال حوزه محیط‌زیست با اشاره به تخریب‌ها و بی‌توجهی‌هایی که به محیط‌زیست می‌شود، می‌گوید: «برای رسیدن به یک راهکار تاثیرگذار نیازمند تقویت قوانین و نظارت‌ها هستیم. ممنوعیت کامل تردد خودروهای آفرود در مناطق حساس و افزایش گشت‌های محیط‌بانان و اعمال جریمه‌های سنگین ابتدایی‌ترین و راحت‌ترین‌کار‌است.»
وی با بیان این‌که مدیریت گردشگری پایدار هم باید در دستورکار باشد ادامه می‌دهد: «ایجاد مسیرهای مشخص‌شده برای پیاده‌روی و محدودیت تعداد بازدیدکنندگان و راه‌اندازی تورهای آموزشی برای آگاهی‌بخشی به گردشگران در کنار جلب مشارکت مردم محلی که با استخدام راهنمایان بومی برای کنترل رفتار گردشگران صورت می‌گیرد، نه‌تنها وضعیت کنونی را سامان می‌دهد، بلکه به ایجاد مشاغل جایگزین مانند اکوتوریسم مسئولانه نیز منجر می‌شود.»
در اکثر کشورهای دنیا برای حفاظت از جنگل‌ها و مراتع از فناوری و پایش مداوم استفاده می‌کنند که بهره‌مندی از دوربین‌های مداربسته و پهپادها برای شناسایی متخلفان و نقشه‌برداری دیجیتال از مناطق آسیب‌دیده از آن جمله است.به‌هرحال با توجه به اقلیم‌های متفاوتی که در طبیعت ایران وجود دارد، از شمالی‌ترین مناطق تا جنوبی‌ترین آن یا از غربی‌ترین تا شرقی‌ترین نقاط، سرشار از تنوع زیستی است. ایران چهار فصل دارد و برخی مناطق به‌شدت کوهستانی است و به‌همین‌دلیل تنوع اقلیمی بالاتر می‌رود، تا جایی که گردشگری یکی از ظرفیت‌های بسیار مهم در حوزه اقتصاد واشتغال کشور محسوب می‌شود. به‌عبارت‌دیگر می‌توان گفت گردشگری یک صندوق ذخیره ارزی برای هر کشوری است ومتاسفانه هنوز در ایران مثل بسیاری از قسمت‌های دیگر، برنامه مدون طولانی‌مدت و میان‌مدتی برای بهره‌برداری از مزیت‌های نسبی طبیعی وجود ندارد. حتی برنامه‌های کوتاه‌مدتی هم که در حوزه گردشگری طبیعی وجود دارد بیشتر خسارت‌زا هستند تا این‌که درآمدزا باشند، اما چاره‌ای نداریم جز این‌که به سمتی برویم تا هرچه‌زودتر از میزان خسارت‌ها کم کنیم. بر همین اساس جنگل‌های مازندران و جنگل ابر شاهرود، سرمایه‌های ملی ایران هستند که در صورت ادامه روند تخریب، نه‌تنها زیبایی طبیعی خود را از دست خواهند داد، بلکه تأثیرات منفی بر آب‌وهوا و زندگی جوامع محلی خواهند گذاشت. حفاظت از این جنگل‌ها نیازمند عزم ملی، قوانین سختگیرانه و مشارکت عمومی است. اگر امروز اقدام نکنیم، شاید فردا خیلی دیر باشد.
بسیاری از جنگل‌های ایران و به‌خصوص جنگل‌های مازندران زیر تیغ تهدیدهای انسانی و محیط‌زیستی است. افزایش بی‌سابقه گردشگران در مناطق جنگلی مانند نور، نوشهر، کلاردشت و سی‌سنگان باعث تخریب پوشش گیاهی، آلودگی رودخانه‌ها و کاهش کیفیت زندگی گونه‌های جانوری شده است. ضمن این‌که ساخت ویلاها و اقامتگاه‌های غیرمجاز در حریم جنگل، باعث قطع درختان و تغییر کاربری اراضی می‌شود.
اما یکی از صورت‌های جدید تخریب که طی دهه‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته، تردد خودروهای آفرود و موتورسیکلت‌ها در مراتع و جنگل‌هاست. خودروهای آفرود با حرکت در مسیرهای غیرمجاز، باعث فرسایش خاک، نابودی پوشش گیاهی و ایجاد سروصداهای آزاردهنده برای حیات‌وحش می‌شوند. در برخی مناطق مانند جنگل‌های کجور و منطقه دوهزار، ردپای عمیق لاستیک‌ها روی زمین، نشان‌دهنده آسیب‌های جبران‌ناپذیر به محیط‌زیست این مناطق است.
البته گروهی از گردشگرانی که ماشین و موتور تقویت‌شده ندارند هم کاری می‌کنند تا از بقیه عقب نمانند. برافروختن آتش توسط آنها و رهاکردن زباله‌های قابل‌اشتعال، سالانه به آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌های مازندران منجر می‌شود.
بازی تکراری ویرانگرها
آنها که یک‌بار به شاهرود رفته باشند می‌دانند آنجا بهشت کوچکی وجود دارد؛ جنگلی پنهان در ابرها که هر بیننده‌ای را مات‌ومبهوت خود می‌کند و اگر بگوییم این اکوسیستم به‌عنوان یکی از ریه‌های تنفسی ایران در خطر نابودی قرار دارد، حرف بیراهی نیست.جنگل ابر به‌دلیل قرارگرفتن در مرز بین دو اکوسیستم جنگل‌های هیرکانی و نیمه‌بیابانی، اهمیت زیادی دارد و به‌عنوان یک ذخیره‌گاه زیست‌کره در یونسکو ثبت شده است. افزایش بازدیدکنندگان و کسانی که عنوان گردشگر را یدک می‌کشند، در فصول بهار و تابستان، به زباله‌گذاری، آلودگی منابع آب و تخریب مسیرهای طبیعی در این منطقه منجر شده است. برخی گردشگران با شکستن شاخه‌های درختان برای هیزم یا ایجاد مسیرهای جدید، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به جنگل رویایی ابر وارد می‌کنند.اما تردد خودروهای آفرود در دل جنگل ابر، خاک نرم و حساس این منطقه را فرسوده و مسیرهای طبیعی را نابود کرده و این بازی ویرانگر به یک عادت ثابت تبدیل شده است. البته موتورسواران را نمی‌توان نادیده‌گرفت؛ آنها که با حرکت در شیب‌های تند، باعث لغزش خاک و ازبین‌رفتن نهال‌های جوان می‌شوند. هرچند سازمان محیط‌زیست و اداره کل منابع طبیعی بارها نسبت به تخلفات زیست‌محیطی هشدار داده‌اند، اما کاملا مشخص است که نظارت کافی وجود ندارد.
فعالان محیط‌زیست خواستار ممنوعیت تردد خودروهای آفرود، افزایش جریمه‌های تخریب جنگل و آموزش گردشگران هستند. البته در طول سال، برخی تشکل‌های مردمی مانند جوامع محلی اقدام به پاک‌سازی مناطق جنگلی می‌کنند، اما این اقدامات کافی نیست و هیچ تناسبی بین تخریب‌ها و بازسازی‌ها وجود ندارد.
خسارت‌ها را کاهش دهیم
دکتر سیدمحمد موسوی، فعال حوزه محیط‌زیست با اشاره به تخریب‌ها و بی‌توجهی‌هایی که به محیط‌زیست می‌شود، می‌گوید: «برای رسیدن به یک راهکار تاثیرگذار نیازمند تقویت قوانین و نظارت‌ها هستیم. ممنوعیت کامل تردد خودروهای آفرود در مناطق حساس و افزایش گشت‌های محیط‌بانان و اعمال جریمه‌های سنگین ابتدایی‌ترین و راحت‌ترین‌کار‌است.»
وی با بیان این‌که مدیریت گردشگری پایدار هم باید در دستورکار باشد ادامه می‌دهد: «ایجاد مسیرهای مشخص‌شده برای پیاده‌روی و محدودیت تعداد بازدیدکنندگان و راه‌اندازی تورهای آموزشی برای آگاهی‌بخشی به گردشگران در کنار جلب مشارکت مردم محلی که با استخدام راهنمایان بومی برای کنترل رفتار گردشگران صورت می‌گیرد، نه‌تنها وضعیت کنونی را سامان می‌دهد، بلکه به ایجاد مشاغل جایگزین مانند اکوتوریسم مسئولانه نیز منجر می‌شود.»
در اکثر کشورهای دنیا برای حفاظت از جنگل‌ها و مراتع از فناوری و پایش مداوم استفاده می‌کنند که بهره‌مندی از دوربین‌های مداربسته و پهپادها برای شناسایی متخلفان و نقشه‌برداری دیجیتال از مناطق آسیب‌دیده از آن جمله است.به‌هرحال با توجه به اقلیم‌های متفاوتی که در طبیعت ایران وجود دارد، از شمالی‌ترین مناطق تا جنوبی‌ترین آن یا از غربی‌ترین تا شرقی‌ترین نقاط، سرشار از تنوع زیستی است. ایران چهار فصل دارد و برخی مناطق به‌شدت کوهستانی است و به‌همین‌دلیل تنوع اقلیمی بالاتر می‌رود، تا جایی که گردشگری یکی از ظرفیت‌های بسیار مهم در حوزه اقتصاد واشتغال کشور محسوب می‌شود. به‌عبارت‌دیگر می‌توان گفت گردشگری یک صندوق ذخیره ارزی برای هر کشوری است ومتاسفانه هنوز در ایران مثل بسیاری از قسمت‌های دیگر، برنامه مدون طولانی‌مدت و میان‌مدتی برای بهره‌برداری از مزیت‌های نسبی طبیعی وجود ندارد. حتی برنامه‌های کوتاه‌مدتی هم که در حوزه گردشگری طبیعی وجود دارد بیشتر خسارت‌زا هستند تا این‌که درآمدزا باشند، اما چاره‌ای نداریم جز این‌که به سمتی برویم تا هرچه‌زودتر از میزان خسارت‌ها کم کنیم. بر همین اساس جنگل‌های مازندران و جنگل ابر شاهرود، سرمایه‌های ملی ایران هستند که در صورت ادامه روند تخریب، نه‌تنها زیبایی طبیعی خود را از دست خواهند داد، بلکه تأثیرات منفی بر آب‌وهوا و زندگی جوامع محلی خواهند گذاشت. حفاظت از این جنگل‌ها نیازمند عزم ملی، قوانین سختگیرانه و مشارکت عمومی است. اگر امروز اقدام نکنیم، شاید فردا خیلی دیر باشد.
