دکتر احسان مصطفوی، رئیس انستیتو پاستور ایران در گفتوگو با جامجم، از تجربههای گذشته، وضعیت فعلی و چشمانداز آینده این مؤسسه در زمینه تولید واکسن و تقویت تابآوری نظام سلامت میگوید.
در انستیتوپاستور ایران چه واکسنهایی تولید میشود؟
این مجتمع به تولید واکسنهایی مانند هپاتیت B نوترکیب، کووید۱۹ (پاستوکووک)، هاری دامی و ب. ث. ژ میپردازد. همچنین، تولید محصول درمانی پاستوسیس، محلولهای مختلف تزریقی، فرمولاسیون محصولات نوترکیب و انواع واکسنها (مایع و لیوفیلیزه) از دیگر فعالیتهای این مجتمع است. علاوه بر این، تولید محیطهای کشت سلولی و میکروبی، آنتیژنهای تست ویدال و رایت، کیت تشخیص ویبریو کلرا و همچنین پرورش حیوانات آزمایشگاهی نیز در این مجتمع انجام میشود. شعبه غرب کشور این مؤسسه در روستای اکنلو در کبودرآهنگ همدان، در سال ۱۳۳۱، پایگاه تحقیقاتی بیماریهای نوپدید و بازپدید انستیتو پاستور ایران است که آزمایشگاه مرجع کشوری برای بیماریهای طاعون، تولارمی و تب کیو محسوب میشود. شعبه دیگر انستیتو پاستور ایران نیز در شهر آمل فعال است که درسال ۱۳۷۳ تاسیس شد. این شعبه بیشتر به خدمات تشخیصی میپردازد و استانهای شمالی کشور را تحت پوشش تحقیقاتی و تشخیصی قرار میدهد. شعبه شمیرانات هم بیشتر در حوزه خدمات واکسیناسیون و صدور کارت واکسن بینالمللی فعالیت میکند.
چه برنامههایی برای آینده انستیتو پاستور ایران در حال تدوین است؟
یکی از حوزههای اصلی فعالیت و تحقیقات انستیتو پاستور در سراسر جهان، موضوع واکسن است. انستیتو پاستور ایران نیز با قدمتی ۱۰۵ ساله، با هدف تأمین سلامت عمومی تاسیس شد. این مؤسسه گامهای بلندی در راستای تولید واکسن در ایران برداشته است و با تولید تعداد زیادی واکسن مانند آبله، وبا، واکسن برای بیماری سل (BCG)، هپاتیت B نوترکیب، واکسن کرونا، نقش مهمی در کنترل بیماریهای عفونی در ایران ایفا کرده است. این مؤسسه همچنین در زمینه تولید سرمهای درمانی و کیتهای تشخیصی نیز فعالیت دارد و بهعنوان یک مرکز تحقیقاتی معتبر در زمینه علوم زیستی شناخته میشود. انستیتو پاستور ایران در حال حاضر، علاوه بر ادامه برنامههای تولید واکسنهایی که در سالیان گذشته نیز در جریان بودهاند، دو برنامه جدید را نیز دنبال میکند. نخست، افزایش ظرفیت تولید واکسن هاری دامی است تا بتوانیم نیاز کشور را بهطور کامل پاسخ دهیم و در آینده نزدیک، کشور را از واردات این واکسن بینیاز کنیم. دوم، انتقال تکنولوژی ساخت واکسن پنوموکوک است که این انتقال تکنولوژی از کشور کوبا در حال انجام است.
محصولات انستیتو پاستور ایران به چه کشورهایی صادر میشود؟
در حال حاضر بهدنبال بازاریابی برای صادرات واکسنهای تولیدی خود هستیم. آخرین صادرات واکسن ما شامل واکسن بثژ (BCG )و واکسن هپاتیت B به کشور ونزوئلا بوده است.
چالشهای اصلی در مسیر تولید واکسن چیست ؟
انستیتو پاستور ایران و مؤسسه سرمسازی رازی دو نهاد اصلی واکسنساز کشور محسوب میشوند که در بیش از یک قرن گذشته این مسئولیت را بهخوبی ایفا کردهاند. انتظار داریم که با حمایت جدی و واقعی از سوی سیاستگذاران، بهویژه در زمینههای زیرساختی و ارتقای توان منابع انسانی متخصص، این دو مؤسسه همچنان بتوانند بخش بزرگی از نیاز کشور به واکسن را تأمین کنند. یکی از درخواستهای ما از مسئولان امر، سپردن تولیت تولید و تأمین واکسنهای ضروری کشور موسوم به واکسنهای EPI به این دو مجموعه است.
در زمینه مقابله با بیماریهای واگیردار، چه اقداماتی در انستیتو پاستور ایران در حال انجام است؟
یکی از رسالتهای اصلی انستیتو پاستور ایران، کمک به وزارت بهداشت برای کنترل بیماریهای واگیردار است. این مأموریت از طریق انجام آزمایشگاههای خدمات تخصصی تشخیصی و پژوهشهای کاربردی و مأموریتمحور در حوزههای مختلف دنبال میشود. انستیتو پاستور ایران هدایت و راهبری آزمایشگاههای مرجع و همکار مرجع کشوری متعددی را به عهده دارد که خدمات تشخیصی به سیستم بهداشتی و درمانی کشور ارائه میدهند. در این مؤسسه، دو مرکز همکار سازمان جهانی بهداشت، ۱۰ آزمایشگاه مرجع کشوری و دو آزمایشگاه همکار مرجع بهعنوان بازوی تشخیصی کشور در حوزههای تخصصی خود فعالیت میکنند. آزمایشگاههای مرجع کشوری انستیتو پاستور ایران شامل آزمایشگاههای تب خونریزیدهنده کریمه کنگو، هاری، کووید۱۹، مالاریا، اشیریشیا کلی، سیاهسرفه، دیفتری، طاعون، تولارمی، تب کیو، تشخیص پیش از تولد، بیوشیمی و آزمایشگاههای همکار مرجع شامل آزمایشگاههای آنفلوانزا، هپاتیت و ایدز است. علاوه بر موارد یادشده، آزمایشگاههای سل و تحقیقات ریوی و همچنین قارچشناسی و انگلشناسی نیز بهعنوان مراکز ارائه خدمت بهداشتی به بیماران در حال فعالیت هستند. علاوه بر آزمایشگاههای مرجع و همکار مرجع، درخصوص بیماریهایی که به صورت معمول در سیستمهای دانشگاهی قابل شناسایی نیستند و بیماریهایی نظیر لپتوسپیروز، لیشمانیوز، بورلیا، بارتونلا و ریکتزیا نیز در مجموعه آزمایشگاههای انستیتو پاستور ایران مورد تشخیص قرار میگیرند. از سوی دیگر، آزمایشگاههای مرجع در انستیتو پاستور ایران فقط اقدامات تشخیصی بیماریها را انجام نمیدهند، بلکه تحقیقات و پایشهای مرتبط با این بیماریها را نیز انجام میدهند که به بهبود شرایط بهداشتی کشور کمک میکنند.
همچنین، در حال حاضر با همکاری وزارت بهداشت، توسعه نظام مراقبت ژنومیک را دنبال میکنیم تا بتوانیم تهدیدات حال و آینده را سریعتر شناسایی و پاسخ مناسب را ارائه کنیم. این مراکز، بازوی تشخیصی حوزه سلامت کشور به شمار میروند و نقش مهمی در تشخیص سریع و بههنگام بیماریها ایفا میکنند. تا به امروز، آزمایشگاههای مرجع و همکار مرجع انستیتوپاستور ایران و همچنین تیم پاسخ سریع بیماریهای عفونی انستیتوپاستور ایران براساس نیازهای تشخیصی کشور پیش رفته و هرگاه نیازی برای کشور بهوجود آمده و آزمایشگاه مرجع سلامت و مرکز مدیریت بیماریهای واگیر وزارت بهداشت از انستیتو پاستور ایران خدمت تخصصی خاصی را مطالبه کرده است، ما در انجام این مهم دریغ نکردهایم.
انستیتو پاستور ایران برای ارتقای امنیت سلامت و افزایش تابآوری نظام سلامت چه برنامههایی دارد؟
امنیت و سلامت بهعنوان دو نعمت الهی، از ضروریات زندگی بشری به شمار میروند. ارتقای امنیت و سلامت جامعه نه تنها به حصول سلامت عمومی کمک میکند، بلکه میتواند از طریق پیشگیری از بروز بیماریها و کنترل اپیدمیها از بروز بحرانهای بهداشتی در آینده نیز جلوگیری کرده و هزینه درمان بیماریها را کاهش میدهد. در نهایت، ایجاد یک نظام بهداشتی امن و پایدار، احساس امنیت را در جامعه تقویت مینماید و به افزایش اعتماد عمومی و تقویت ساختار خانواده منجر خواهد شد. تجربه پاندمی کووید-۱۹ نشان داد که نا آمادگی کشورها در برابر پاندمیها، همراه با سایر تهدیدات جهانی مانند تغییر اقلیم و مقاومتهای دارویی، میتوانند به چالشهای جدیدی منجر شوند و از این رو کشورها باید سرمایهگذاری لازم را در زمینه موسسات ملی سلامت عمومی جهت برنامهریزی و آمادگی برای پاسخ به چالشهای بهداشتی پیشرو انجام دهند. این مؤسسات مبتنی بر دانش روز دنیا، عملکردهای ضروری سلامت عمومی را رهبری و هماهنگ میکنند و علاوه بر پایش و نظارت بر سلامت عمومی و انجام مطالعات کاربردی، وظایف مهمی چون جمعآوری و تحلیل دادههای ملی و کلاندادهها را برعهده خواهند داشت.انستیتو پاستور ایران نقش یک مؤسسه ملی سلامت عمومی را برای کشور ایفا میکند. این مجموعه با تولید انواع واکسن و کیتهای تشخیصی و دارابودن آزمایشگاههای تخصصی تشخیصی و انجام تحقیقات براساس نیازهای واقعی جامعه، در زمینه کنترل بیماریهای واگیر و پیشگام در پایش بیماریهای نوپدید و بازپدید پیشرو بوده است. همچنین با تربیت متخصصان و پژوهشگران در حوزههای علوم پایه، بهداشت عمومی، تشخیص بیماریهای عفونی و واکسن، نقشی مهم در ارتقای دانش و مهارت تلاشگران عرصه سلامت در این حوزهها داشته است.
با توجه به اقدامات انستیتو پاستور ایران در زمینه مقابله با بیماریهای واگیر و نوپدید، توسعه فناوریهای نوین و تحقیقات کاربردی چه نقشی در افزایش آمادگی کشور در برابر تهدیدات بهداشتی ایفا میکنند؟
همزمان با پیشرفت تکنولوژیهای نوین، انستیتو پاستور ایران همواره بهعنوان محلی برای انتقال فناوریهای نوین به کشور عمل کرده است که نمونه بارز آن ایجاد قطب بیوتکنولوژی پزشکی و دارویی و متعاقب آن توسعه صنایع دارویی در کشور بوده است. با توجه به تغییرات الگوی بیماریها و افزایش شیوع بیماریهای صعبالعلاج غیر واگیر، این انستیتو به حوزههای پیشگیری از این نوع بیماریها و همچنین طب بازساختی نیز ورود کرده است.برای مقابله با تبهای خونریزیدهنده ویروسی مانند ابولا، این انستیتو با ایجاد سیستمهای تشخیص سریع و آموزش نیروهای بهداشتی، ظرفیت پاسخگویی به موارد احتمالی این بیماریها را تقویت کرده است. در دوران کووید-۱۹، انستیتو پاستور ایران با راهاندازی شبکه آزمایشگاهی تشخیصی بیماری در سراسر کشور، مشارکت در تولید واکسن، توسعه کیتهای تشخیصی و پایش ژنتیکی ویروس از طریق توالییابی نسل جدید (NGS)، سهم بسزایی در مدیریت این پاندمی داشت و با ایجاد سامانههای پایش فعال و بانکهای زیستی تخصصی، زیرساختهای لازم برای شناسایی و پاسخ به تهدیدات نوپدید را توسعه داد. همزمان با گزارش وضعیت اضطراری بهداشت عمومی با نگرانی بینالمللی درخصوص شیوع آبله میمونی، انستیتو پاستور ایران با تدوین پروتکلهای تشخیصی و نظارتی بهموقع و تولید کیتهای غربالگری، امکان شناسایی و کنترل زودهنگام موارد را درکشور فراهم کرد.همچنین برای تب دنگ، ایجاد سیستمهای پشتیبان تشخیصی و انجام تحقیقات اپیدمیولوژیک توسط محققان این انستیتو، ابزارهای مؤثری برای مقابله با این تهدید نوظهور بودهاند. انستیتو پاستور ایران با تربیت متخصصان مجرب،تحقیقات پیشرویی را در حوزه داروهای نوترکیب و بیولوژیک انجام داده و همکاری نزدیک با سازمان بینالمللی بهداشتی، گواهی بر توانمندیهای علمی و فناورانه این مؤسسه است. با ۱۰۵ سال فعالیت مستمر، انستیتو پاستور ایران بهعنوان یکی از ارکان اصلی نظام سلامت کشور، با تکیه بر دانش متخصصان خود و فناوریهای روز دنیا، همواره سدی مستحکم در برابر چالشهای بهداشتی بوده و با تعهد به ارتقای امنیت و سلامت، آماده مواجهه با تهدیدات آینده است. این مؤسسه با توسعه سامانههای هوشمند پایش و تقویت تحقیقات کاربردی، در تلاش است سهم خود را در ایجاد نظام سلامت تابآور و پایدار به بهترین شکل ایفا کند.