گرمای سوزان، قاتل خاک
پایه و اساس پوشش گیاهی، خاک سالم است که زندگی را به‌دنبال دارد. یک‌چهارم تنوع زیستی زمین در خاک قرار گرفته که آلودگی و فرسایش آن می‌تواند زندگی روی زمین را به چالش بکشد. فرسایش خاک یکی از مهم‌ترین مسائل زیست‌محیطی است که اثرات مخرب بلندمدتی بر کیفیت خاک و در نتیجه عملکرد گیاهی و محیط‌زیست خواهد داشت.
عوامل متعددی در فرسایش خاک تاثیرگذار است. درحال‌حاضر گرمای شدید هوا و کاهش رطوبت خاک و همچنین وزش باد که موجب بروز توفان‌های گردوغبار در بسیاری از استان‌های ایران می‌شود، بخش زیادی از خاک را از بین می‌برد؛ اتفاقی که باید برنامه‌ای جامع برای جلوگیری از پیشرفت آن ارائه شود.گرمای شدید و باد از عوامل مهم در فرسایش خاک به شمار می‌آیند که در مناطق خشک و بیابانی بسیار شایع است. وقتی دمای هوا به‌شدت بالا می‌رود، رطوبت خاک را می‌گیرد و در این حالت، باد باعث جابه‌جایی ذرات خاک و حتی بلندشدن گردوغبار که لایه رویی خاک است به هوا می‌شود. این اتفاق به‌شدت بر کیفیت خاک و رشد گیاهان تاثیر منفی می‌گذارد و می‌تواند موجب ازبین‌رفتن زمین‌های زراعی شود. کارشناسان معتقدند برای کنترل فرسایش خاک ناشی از باد، باید از روش‌هایی مانند کشت مستقیم گیاهان در خاک، ایجاد بندهایی عمود بر جهت باد و احداث باغ‌ها و جنگل‌ها استفاده کرد. طرح کاشت یک‌میلیارد نهال در کشور یکی از مهم‌ترین اقدامات در جلوگیری از بروز گردوغبار و فرسایش خاک است که طی سال‌های اخیر به اجرا درآمده و باید به نتیجه برسد.
خاک، مدیریت می‌خواهد
دکتر سیدمرتضی امینی‌راد، کارشناس حوزه آب‌وخاک می‌گوید: «فرسایش خاک فرآیندی است که به‌دلیل عواملی مانند باد، آب، یخبندان و فعالیت‌های انسانی، استفاده بیش از اندازه از خاک و نبود مدیریت بهینه در این زمینه رخ می‌دهد. در این حالت خاک توانایی جابه‌جایی عناصر مغذی و نگهداری رطوبت را از دست می‌دهد.» وی ادامه می‌دهد: «فرسایش خاک باعث کاهش بهره‌وری کشاورزی، افزایش خطر سیلاب و کاهش کیفیت آب زیرزمینی و سطحی می‌شود و به‌عنوان یکی از مشکلات مهم محیط‌زیست، نیازمند راهکارهای جدی و مدیریت مناسب خاک است.»
این کارشناس حوزه آب‌وخاک توضیح می‌دهد: «خاک می‌تواند همراه باد به مناطق دیگر حرکت کند و باعث فرسایش خاک شود. آب به‌عنوان یک عامل فرسایش خاک می‌تواند از طریق سیلاب، رودخانه‌ها و تغییرات هوا و بارش‌های شدید ایجاد شود. تغییرات در آب‌وهوا از دیگر عوامل فرسایش خاک است. گرما در گام اول می‌تواند موجب چسبندگی خاک و فرسایش کمتری شود اما تداوم آن فرسایش را به‌شدت افزایش می‌دهد.»
آبخیزداری؛ ناجی کرمان
با این‌که در شمال کرمان نزدیک به یک‌میلیون هکتار جنگل وجود دارد، اما این استان ازجمله مناطقی است که فرسایش خاک در آن به یک معضل بزرگ تبدیل شده است. آمار دنیا چهار تن در هر هکتار فرسایش خاک است و این عدد در ایران به ۱۶تن و در استان کرمان با توجه به شرایط بیابانی که در ۱۴شهرستان شمالی استان وجود دارد به ۳۰ تن در هکتار می‌رسد.
گزارش‌ها نشان می‌دهند ۲۰ درصد بیابان‌های کشور در استان کرمان قرار دارند و این درحالی‌است که حدود هفت‌میلیون هکتار از عرصه‌های مراتع شمال استان به‌عنوان بیابان می‌شود و هرساله این عدد افزایش می‌یابد.گرمای شدید چند سال اخیر و خشکسالی‌ها که بروز توفان‌های گردوغبار را بالا برده موجب شده تا مسئولان تا حدودی به فکر چاره بیفتند. هرچند طرح‌هایی برای این امر ارائه شده ولی هنوز برای اجرایی‌کردن آنها در سطح ملی گامی برداشته نشده است.
حفاظت از خاک در تنوع و امنیت زیستی مردم اهمیت زیادی دارد و مهم‌ترین کارکرد آن حفاظت از پوشش گیاهی موجود در عرصه‌های طبیعی‌است.
معصومه ملکیان، کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری با بیان این‌که پوشش گیاهی، محافظ خاک بوده و جلوی تخریب آن را می‌گیرد، می‌گوید: «بر همین اساس اقدامات باید در چهار شاخه بیابان‌زدایی، آبخیزداری، جنگل‌کاری و مرتع‌داری باشد تا بتواند ضامن حفاظت خاک شود.»
او به وضعیت آب‌وهوایی ایران طی سال‌های اخیر و بی‌برنامگی مسئولان گریزی زده و ادامه می‌دهد: «اقداماتی در حوزه آبخیزداری و آبخوان‌داری انجام شده و این کارها حفاظت از خاک، جلوگیری از سیلابی شدن مناطق و هدایت روان‌آب‌ها را به دنبال دارد. ضمن این‌که چرای بی‌رویه دام نیز به ازبین‌رفتن مراتع می‌انجامد و مراتع به سمت بیابانی‌شدن در حرکتند.»
سیستان اسیر بادهای ۱۸۰روزه
سیستان‌وبلوچستان که روزگاری سرسبز و یکی از مهم‌ترین مناطق ایران در تولید انواع میوه‌های گرمسیری بود، حالا به‌خاطر فرسایش آبی و بادی، خاک آن در حال تخریب است که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و محیطی فراوان و گسترده‌ای به دنبال خواهد داشت. بادهای ۱۲۰روزه سیستان که با وجود خشکسالی‌های ۲۰ساله هم‌اینک به بیش‌از ۱۸۰روز رسیده بـا همراهی خاک رسوبی دانه‌ریز، درجه حرارت و تبخیر زیاد، پوشـش گیاهی اندک، خشکسالی‌های دوره‌ای و عوامل متعدد انسانی باعث فرسایش شدید خاک و وقوع توفان‌هایی همراه با ذرات گردوغبار شده است. گردوغبارها از مخرب‌ترین مشکلات زیستی محسوب می‌شوند، چراکه بر تمام موجودات زنده تأثیر داشته و با تهدید گونه‌های نادر جانوری و گیاهی ارزش اکولوژیکی و یا ارزش اقتصادی آنها را تهدید می‌کنند، ازجمله تأثیرات منفی گردوغبارها بر گیاهان می‌توان به کاهش پدیده فتوسنتز اشاره کرد. بخشی از طرح تولید کاشت یک‌میلیارد درخت در سیستان‌وبلوچستان به اجرا درآمده که در این رابطه در بین سازمان‌ها و نهادها تقسیم کار شده است. تمام کارها بر عهده سازمان منابع طبیعی نیست. جهادکشاورزی نهال‌های مثمر را تولید می‌کند و نهال‌های بیابانی در حوزه منابع طبیعی پرورش می‌یابند که این نهال‌ها یا فضای سبزی هستند و یا صرفا بیابانی و گاه دومنظوره.
خاک، مدیریت می‌خواهد
دکتر سیدمرتضی امینی‌راد، کارشناس حوزه آب‌وخاک می‌گوید: «فرسایش خاک فرآیندی است که به‌دلیل عواملی مانند باد، آب، یخبندان و فعالیت‌های انسانی، استفاده بیش از اندازه از خاک و نبود مدیریت بهینه در این زمینه رخ می‌دهد. در این حالت خاک توانایی جابه‌جایی عناصر مغذی و نگهداری رطوبت را از دست می‌دهد.» وی ادامه می‌دهد: «فرسایش خاک باعث کاهش بهره‌وری کشاورزی، افزایش خطر سیلاب و کاهش کیفیت آب زیرزمینی و سطحی می‌شود و به‌عنوان یکی از مشکلات مهم محیط‌زیست، نیازمند راهکارهای جدی و مدیریت مناسب خاک است.»
این کارشناس حوزه آب‌وخاک توضیح می‌دهد: «خاک می‌تواند همراه باد به مناطق دیگر حرکت کند و باعث فرسایش خاک شود. آب به‌عنوان یک عامل فرسایش خاک می‌تواند از طریق سیلاب، رودخانه‌ها و تغییرات هوا و بارش‌های شدید ایجاد شود. تغییرات در آب‌وهوا از دیگر عوامل فرسایش خاک است. گرما در گام اول می‌تواند موجب چسبندگی خاک و فرسایش کمتری شود اما تداوم آن فرسایش را به‌شدت افزایش می‌دهد.»
آبخیزداری؛ ناجی کرمان
با این‌که در شمال کرمان نزدیک به یک‌میلیون هکتار جنگل وجود دارد، اما این استان ازجمله مناطقی است که فرسایش خاک در آن به یک معضل بزرگ تبدیل شده است. آمار دنیا چهار تن در هر هکتار فرسایش خاک است و این عدد در ایران به ۱۶تن و در استان کرمان با توجه به شرایط بیابانی که در ۱۴شهرستان شمالی استان وجود دارد به ۳۰ تن در هکتار می‌رسد.
گزارش‌ها نشان می‌دهند ۲۰ درصد بیابان‌های کشور در استان کرمان قرار دارند و این درحالی‌است که حدود هفت‌میلیون هکتار از عرصه‌های مراتع شمال استان به‌عنوان بیابان می‌شود و هرساله این عدد افزایش می‌یابد.گرمای شدید چند سال اخیر و خشکسالی‌ها که بروز توفان‌های گردوغبار را بالا برده موجب شده تا مسئولان تا حدودی به فکر چاره بیفتند. هرچند طرح‌هایی برای این امر ارائه شده ولی هنوز برای اجرایی‌کردن آنها در سطح ملی گامی برداشته نشده است.
حفاظت از خاک در تنوع و امنیت زیستی مردم اهمیت زیادی دارد و مهم‌ترین کارکرد آن حفاظت از پوشش گیاهی موجود در عرصه‌های طبیعی‌است.
معصومه ملکیان، کارشناس منابع طبیعی و آبخیزداری با بیان این‌که پوشش گیاهی، محافظ خاک بوده و جلوی تخریب آن را می‌گیرد، می‌گوید: «بر همین اساس اقدامات باید در چهار شاخه بیابان‌زدایی، آبخیزداری، جنگل‌کاری و مرتع‌داری باشد تا بتواند ضامن حفاظت خاک شود.»
او به وضعیت آب‌وهوایی ایران طی سال‌های اخیر و بی‌برنامگی مسئولان گریزی زده و ادامه می‌دهد: «اقداماتی در حوزه آبخیزداری و آبخوان‌داری انجام شده و این کارها حفاظت از خاک، جلوگیری از سیلابی شدن مناطق و هدایت روان‌آب‌ها را به دنبال دارد. ضمن این‌که چرای بی‌رویه دام نیز به ازبین‌رفتن مراتع می‌انجامد و مراتع به سمت بیابانی‌شدن در حرکتند.»
سیستان اسیر بادهای ۱۸۰روزه
سیستان‌وبلوچستان که روزگاری سرسبز و یکی از مهم‌ترین مناطق ایران در تولید انواع میوه‌های گرمسیری بود، حالا به‌خاطر فرسایش آبی و بادی، خاک آن در حال تخریب است که پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و محیطی فراوان و گسترده‌ای به دنبال خواهد داشت. بادهای ۱۲۰روزه سیستان که با وجود خشکسالی‌های ۲۰ساله هم‌اینک به بیش‌از ۱۸۰روز رسیده بـا همراهی خاک رسوبی دانه‌ریز، درجه حرارت و تبخیر زیاد، پوشـش گیاهی اندک، خشکسالی‌های دوره‌ای و عوامل متعدد انسانی باعث فرسایش شدید خاک و وقوع توفان‌هایی همراه با ذرات گردوغبار شده است. گردوغبارها از مخرب‌ترین مشکلات زیستی محسوب می‌شوند، چراکه بر تمام موجودات زنده تأثیر داشته و با تهدید گونه‌های نادر جانوری و گیاهی ارزش اکولوژیکی و یا ارزش اقتصادی آنها را تهدید می‌کنند، ازجمله تأثیرات منفی گردوغبارها بر گیاهان می‌توان به کاهش پدیده فتوسنتز اشاره کرد. بخشی از طرح تولید کاشت یک‌میلیارد درخت در سیستان‌وبلوچستان به اجرا درآمده که در این رابطه در بین سازمان‌ها و نهادها تقسیم کار شده است. تمام کارها بر عهده سازمان منابع طبیعی نیست. جهادکشاورزی نهال‌های مثمر را تولید می‌کند و نهال‌های بیابانی در حوزه منابع طبیعی پرورش می‌یابند که این نهال‌ها یا فضای سبزی هستند و یا صرفا بیابانی و گاه دومنظوره.
