کاشت، داشت، نداشت!
بحث دورریز غذا، آب و نان تنها محدود به سفره نیست، همین دیروز عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب گفته است «تولید سبزیجات و صیفی‌جات در کشور ۵۰درصد بیش از نیاز است اما ضایعات از مزرعه تا سفره به ۳۰ درصد می‌رسد.» داده دوم مورد اشاره او شاید هولناک‌تر باشد؛ این‌که ۳۰درصد محصولات کشاورزی در ایران تا پیش از این‌که به سفره برسد، دور انداخته می‌شود!
ضایعات کشاورزی یکی از چالش‌های اصلی بخش کشاورزی درایران است که تأثیرات منفی گسترده‌ای بر اقتصاد، محیط‌زیست و امنیت غذایی کشور دارد. براساس آمارهای رسمی و گزارش‌های بین‌المللی، حجم قابل‌توجهی از محصولات کشاورزی ایران به دلیل مشکلات مختلف در زنجیره تولید، برداشت، حمل‌ونقل، فرآوری و توزیع به ضایعات تبدیل می‌شود.
غذای ۲۰ میلیون نفر در سطل آشغال!
براساس گزارش‌های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) و وزارت جهاد کشاورزی ایران، حدود ۳۰ درصد از کل محصولات کشاورزی تولیدشده در ایران به ضایعات تبدیل می‌شود. باتوجه به تولید سالانه حدود ۱۰۰ تا ۱۳۰ میلیون تن محصولات کشاورزی در ایران، این به معنای هدررفت حدود ۳۰تا ۳۶ میلیون تن محصول است که معادل غذای موردنیاز ۱۵ تا ۲۰میلیون نفر در سال است. این حجم از ضایعات، ایران را در رتبه‌های بالای جهانی در زمینه ضایعات کشاورزی، به‌ویژه در محصولات میوه و تره‌بار، قرار داده است.
یک‌سوم انگورها حتی به سفره نمی‌رسند!
محصولاتی مانند انگور با۳۴ درصد، نارنگی با ۳۱ درصد، پرتقال، هلو و گیلاس هر یک با ۳۰ درصد بالاترین نرخ ضایعات را دارند، در حالی که محصولاتی مانند شلتوک با ۵ درصد کمترین میزان ضایعات را در این جدول از آن خود کرده‌اند. این ضایعات نه‌تنها به معنای هدررفت مواد غذایی است بلکه منابع ارزشمندی مانند آب، خاک، انرژی و نیروی انسانی را نیز به هدر می‌دهد. به عنوان مثال، تخمین زده می‌شود که ضایعات کشاورزی در ایران معادل ۹.۳میلیارد مترمکعب آب را هدر می‌دهد، که در کشوری با بحران آب، این رقم بسیار نگران‌کننده است.
چرا محصولات هدر می‌رود؟
دلایل بسیاری برای این هدررفت تلخ وجود دارد. استفاده ازروش‌های قدیمی و غیرمکانیزه در مراحل کاشت، داشت و برداشت، یکی از عوامل اصلی ضایعات است.به عنوان مثال، برداشت دستی میوه‌ها می‌تواند به آسیب فیزیکی محصولات منجر شود. از سوی دیگر کمبود ماشین‌آلات مدرن و فرسودگی تجهیزات موجود، مانند کمباین‌های قدیمی، باعث افزایش ضایعات در مرحله برداشت می‌شود. نبود برنامه‌ریزی مدون برای الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی و منابع آبی هم منجر به تولید بیش از حد برخی محصولات و در نتیجه ضایعات می‌شود. اما بخشی از این محصولات در فرآیند پس از برداشت از بین می‌روند. به عنوان مثال استفاده ازوسایل نقلیه بدون سردخانه یانامناسب برای حمل محصولات، به‌ویژه درفصول گرم،باعث فساد محصولات می‌شود. عدم توسعه کافی صنایع تبدیلی، مانند تولید کنسرو، آبمیوه یا کمپوست، باعث می‌شود محصولات مازاد یا آسیب‌دیده به ضایعات تبدیل شوند.
ضایعات به اندازه ۱۰ کشور اروپایی!
در کل ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا، مجموع ضایعات غذایی حدود ۹۰ میلیون تن در سال است. باتوجه به این که ایران به‌تنهایی ۳۵ میلیون تن ضایعات تولید می‌کند، این رقم معادل ۳۸ درصد کل ضایعات غذایی اتحادیه اروپاست. به عبارت دیگر، ضایعات ایران به اندازه ضایعات حدود ۱۰ کشور اروپایی است. برای مثال، فرانسه با پنج میلیون تن ضایعات، تنها یک‌هفتم ایران ضایعات غذایی تولید می‌کند. در کشورهای درحال توسعه، ضایعات کشاورزی معمولا بین ۲۰ تا ۳۰ درصد است. هند با چالش‌هایی مشابه ایران، مانند روش‌های سنتی کشاورزی و کمبود زیرساخت‌های انبارداری، نرخ ضایعات بالایی دارد اما برنامه‌های اخیر این کشور برای بهبود زیرساخت‌ها و صنایع تبدیلی، ضایعات را تا حدی کاهش داده است. برزیل نیز با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های کشاورزی، ضایعات را به حدود ۲۰ درصد کاهش داده است.
چه باید کرد؟
ضایعات کشاورزی در ایران نه‌تنها یک چالش اقتصادی بلکه یک تهدید جدی برای امنیت غذایی و محیط‌زیست است. باتوجه به بحران آب و محدودیت منابع طبیعی در ایران، کاهش ضایعات باید به‌عنوان یک اولویت ملی مورد توجه قرار گیرد. اجرای راهکارهای ذکرشده، از مدرن‌سازی کشاورزی گرفته تا توسعه صنایع تبدیلی و بهبود سیاست‌گذاری‌ها، می‌تواند به کاهش قابل‌توجه ضایعات، افزایش بهره‌وری منابع و بهبود امنیت غذایی منجر شود. این امر نیازمند همکاری بین دولت، بخش خصوصی، محققان و کشاورزان است تا با استفاده از فناوری و مدیریت بهینه، این چالش به یک فرصت اقتصادی تبدیل شود.
غذای ۲۰ میلیون نفر در سطل آشغال!
براساس گزارش‌های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) و وزارت جهاد کشاورزی ایران، حدود ۳۰ درصد از کل محصولات کشاورزی تولیدشده در ایران به ضایعات تبدیل می‌شود. باتوجه به تولید سالانه حدود ۱۰۰ تا ۱۳۰ میلیون تن محصولات کشاورزی در ایران، این به معنای هدررفت حدود ۳۰تا ۳۶ میلیون تن محصول است که معادل غذای موردنیاز ۱۵ تا ۲۰میلیون نفر در سال است. این حجم از ضایعات، ایران را در رتبه‌های بالای جهانی در زمینه ضایعات کشاورزی، به‌ویژه در محصولات میوه و تره‌بار، قرار داده است.
یک‌سوم انگورها حتی به سفره نمی‌رسند!
محصولاتی مانند انگور با۳۴ درصد، نارنگی با ۳۱ درصد، پرتقال، هلو و گیلاس هر یک با ۳۰ درصد بالاترین نرخ ضایعات را دارند، در حالی که محصولاتی مانند شلتوک با ۵ درصد کمترین میزان ضایعات را در این جدول از آن خود کرده‌اند. این ضایعات نه‌تنها به معنای هدررفت مواد غذایی است بلکه منابع ارزشمندی مانند آب، خاک، انرژی و نیروی انسانی را نیز به هدر می‌دهد. به عنوان مثال، تخمین زده می‌شود که ضایعات کشاورزی در ایران معادل ۹.۳میلیارد مترمکعب آب را هدر می‌دهد، که در کشوری با بحران آب، این رقم بسیار نگران‌کننده است.
چرا محصولات هدر می‌رود؟
دلایل بسیاری برای این هدررفت تلخ وجود دارد. استفاده ازروش‌های قدیمی و غیرمکانیزه در مراحل کاشت، داشت و برداشت، یکی از عوامل اصلی ضایعات است.به عنوان مثال، برداشت دستی میوه‌ها می‌تواند به آسیب فیزیکی محصولات منجر شود. از سوی دیگر کمبود ماشین‌آلات مدرن و فرسودگی تجهیزات موجود، مانند کمباین‌های قدیمی، باعث افزایش ضایعات در مرحله برداشت می‌شود. نبود برنامه‌ریزی مدون برای الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی و منابع آبی هم منجر به تولید بیش از حد برخی محصولات و در نتیجه ضایعات می‌شود. اما بخشی از این محصولات در فرآیند پس از برداشت از بین می‌روند. به عنوان مثال استفاده ازوسایل نقلیه بدون سردخانه یانامناسب برای حمل محصولات، به‌ویژه درفصول گرم،باعث فساد محصولات می‌شود. عدم توسعه کافی صنایع تبدیلی، مانند تولید کنسرو، آبمیوه یا کمپوست، باعث می‌شود محصولات مازاد یا آسیب‌دیده به ضایعات تبدیل شوند.
ضایعات به اندازه ۱۰ کشور اروپایی!
در کل ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا، مجموع ضایعات غذایی حدود ۹۰ میلیون تن در سال است. باتوجه به این که ایران به‌تنهایی ۳۵ میلیون تن ضایعات تولید می‌کند، این رقم معادل ۳۸ درصد کل ضایعات غذایی اتحادیه اروپاست. به عبارت دیگر، ضایعات ایران به اندازه ضایعات حدود ۱۰ کشور اروپایی است. برای مثال، فرانسه با پنج میلیون تن ضایعات، تنها یک‌هفتم ایران ضایعات غذایی تولید می‌کند. در کشورهای درحال توسعه، ضایعات کشاورزی معمولا بین ۲۰ تا ۳۰ درصد است. هند با چالش‌هایی مشابه ایران، مانند روش‌های سنتی کشاورزی و کمبود زیرساخت‌های انبارداری، نرخ ضایعات بالایی دارد اما برنامه‌های اخیر این کشور برای بهبود زیرساخت‌ها و صنایع تبدیلی، ضایعات را تا حدی کاهش داده است. برزیل نیز با سرمایه‌گذاری در فناوری‌های کشاورزی، ضایعات را به حدود ۲۰ درصد کاهش داده است.
چه باید کرد؟
ضایعات کشاورزی در ایران نه‌تنها یک چالش اقتصادی بلکه یک تهدید جدی برای امنیت غذایی و محیط‌زیست است. باتوجه به بحران آب و محدودیت منابع طبیعی در ایران، کاهش ضایعات باید به‌عنوان یک اولویت ملی مورد توجه قرار گیرد. اجرای راهکارهای ذکرشده، از مدرن‌سازی کشاورزی گرفته تا توسعه صنایع تبدیلی و بهبود سیاست‌گذاری‌ها، می‌تواند به کاهش قابل‌توجه ضایعات، افزایش بهره‌وری منابع و بهبود امنیت غذایی منجر شود. این امر نیازمند همکاری بین دولت، بخش خصوصی، محققان و کشاورزان است تا با استفاده از فناوری و مدیریت بهینه، این چالش به یک فرصت اقتصادی تبدیل شود.
