خرمای بوشهر به بازار نمی‌رسد
استان بوشهر به‌عنوان یکی از قطب‌های اصلی تولید خرما در ایران شناخته می‌شود که با دارا بودن بیش از پنج‌میلیون اصله نخل، سالانه حجم قابل‌توجهی از محصولات مرغوب و باکیفیت تولید می‌کند. در سال‌های اخیر، این استان رکورد تولید خرما را شکسته و به‌عنوان یکی از پیشتازان این صنعت در کشور مطرح شده است.
بااین‌حال، نخلداران بوشهری با مشکلات متعددی ازجمله نبود صنایع تبدیلی، موانع صادراتی و رقابت با کشورهای منطقه دست‌وپنجه نرم می‌کنند و هر سال بخش زیادی از تولیدات‌شان به‌صورت فله‌ای و با کمترین قیمت ممکن توسط دلالان خریداری شده یا حتی در انبارها از بین می‌رود.
براساس آمارهای رسمی،استان بوشهر سالانه بیش از ۱۵۰هزار تن خرما تولید می‌کند و در سال گذشته با تولید ۲۰۰هزار تن رکورد زد؛ محصولی که بخشی از آن به مصرف داخلی می‌رسد و بخش دیگر به کشورهای مختلف صادر می‌شود. برخی ارقام معروف خرما در بوشهر عبارتند از خرمای کبکاب که پرمصرف‌ترین و صادراتی‌ترین نوع است، خرمای مرداسنگ با طعم و بافت متمایز و خرمای خاصویی و زاهدی.
در سال‌های اخیر، با اجرای طرح‌های نوسازی نخلستان‌ها و آموزش نخلداران، بازدهی تولید افزایش یافته و در برخی سال‌ها رشد بیش از ۲۰درصدی ثبت شده است.با وجود رکوردهای تولید، نخلداران هرسال با چالش‌های جدی مواجه هستند و با این‌که بارها خواسته‌های‌شان را اعلام و دردها را مطرح کرده‌اند اما هنوز اتفاق خاصی در جهت رفع و درمان آنها رخ نداده است.
به گفته یکی از نخلداران بوشهری، کاهش منابع آبی و خشکسالی‌های پی‌درپی، آبیاری نخلستان‌ها را با مشکل مواجه کرده است و شوری آب در برخی مناطق مانند دشتستان و دشتی، کیفیت خرما را تحت تأثیر قرار داده است.
صدیف ابراهیمی ادامه می‌دهد: «نبود صنایع تبدیلی و بسته‌بندی موجب شده تا کشاورز نتواند به سود واقعی برسد و خرما یا روی درخت یا به‌صورت فله فروخته می‌شود.»
آمارها نشان می‌دهند بیش از ۷۰درصد نخلداران، خرما را به‌صورت فله و بدون فرآوری به بازار عرضه می‌کنند. کمبود واحدهای بسته‌بندی مدرن باعث کاهش ارزش‌افزوده و رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی شده است.
رئیس جهادکشاورزی استان بوشهر با اشاره به قیمت‌گذاری نامناسب و دلالی در بازار خرما می‌گوید: «نبود نظام قیمت‌گذاری شفاف باعث شده سود اصلی عاید دلالان شود و سهم نخلداران به‌شدت کاهش یابد. برخی نخلداران به‌دلیل نبود بازار مطمئن، مجبور به فروش محصول با قیمت نازل هستند که این کار فقط برای آنها زحمت دارد و دیگر هیچ.»
مرتضی بحرانی ادامه می‌دهد:«آفت سوسک سرخرطومی حنایی که مهم‌ترین آفت نخل است نیز خسارات سنگینی به نخلستان‌ها وارد می‌کند. این درحالی‌است که نبودسموم مؤثر وآموزش‌های لازم برای مقابله باآفات،مشکل راتشدید می‌کند.»
نیازمند بندر تخصصی صادرات خرما
ایران با تولید بیش از ۱.۳میلیون تن خرما در سال، یکی از سه تولیدکننده بزرگ جهان به شمار می‌رود، اما سهم آن از بازارهای جهانی کمتر از ۱۵درصد است. این درحالی‌است که کشورهایی مانند امارات، عربستان و تونس با برنامه‌ریزی بهتر، سهم بیشتری از بازار را در اختیار دارند. دکتر سهراب جمیلیان، کارشناس کشاورزی معتقد است که مشکلات لجستیکی و حمل‌ونقل ضربه بزرگی به صنعت تولید خرما وارد کرده است. او می‌گوید: «نبود زیرساخت‌های مناسب برای صادرات از بوشهر، مانند بندر تخصصی صادرات خرما و همچنین هزینه بالای حمل‌ونقل و طولانی‌بودن فرآیند گمرکی، راه توسعه را بسته است.»
این کارشناس حوزه کشاورزی با بیان این‌که بسیاری از نخلداران نمی‌توانند استانداردهای بین‌المللی را دریافت کنند، تصریح می‌کند: «باقیمانده سموم و آلاینده‌ها در برخی نمونه‌ها، باعث ریجکت‌شدن خرما در بازار اروپا شده است.»
چمبره رقبا بر بازارهای جهانی
درحال‌حاضر کشورهای امارات و عربستان با برندسازی قوی و بسته‌بندی‌های لوکس، سهم بیشتری از بازار اروپا و آسیا را در اختیار دارند. برخی کشورهامانند پاکستان و عراق نیز با قیمت‌های پایین‌تر،بازارهای منطقه‌ای را از ایران گرفته‌اند.
ناگفته نماند محدودیت در نقل و انتقال ارز و مسدود شدن درآمدهای صادراتی دست بوشهری‌ها را برای ارسال محصولات‌شان به دیگر کشورهای جهان بسته است.ایران سالانه حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰هزار تن خرما صادر می‌کند که عمدتا به کشورهای هند، پاکستان، مالزی و روسیه صادر می‌شود. سهم ایران از بازار اروپا کمتر از ۵درصد است، درحالی‌که امارات بیش از ۳۰درصد این بازار را در اختیار دارد. ضمن این‌که بوشهری‌ها با بهترین خرماهای‌شان در بازارهای جدید مانند چین و کانادا، حضور کمرنگی دارند.درحالی‌که برای سه استان شمالی کشور، سازمان چای بنا شده که در مدیریت این محصول اثرگذار است اما با وجود حضور ۱۵ استان خرماخیز، نبود سازمانی تحت عنوان خرما، مشکلات فراوانی ازجمله تعیین قیمت، خرید تضمینی توسط دولت و عدم صادرات این محصول را به دنبال داشته است.
در کنار نبود سازمان خرما، این صنعت پردرآمد و ارزآور همچنان با روش سنتی توسط نخلداران اداره می‌شود. به‌دلیل کمبود شدید منابع مالی و تسهیلات گردش برای نوسازی صنایع وابسته به زنجیره غذایی خرما، فضای رقابت در بازارهای جهانی برای صادرکنندگان ایرانی با چالش‌های گسترده‌ای روبه‌روست.استان بوشهر با پتانسیل بالای تولید خرما، در صورت رفع موانع صادراتی و حمایت جدی دولت، می‌تواند سهم خود را در بازار جهانی افزایش دهد. اما اگر مشکلات آبی، آفات و نبود بسته‌بندی مدرن ادامه یابد، رقبای منطقه‌ای مانند عربستان و امارات، بازارهای جهانی را بیش از پیش در اختیار خواهند گرفت.
براساس آمارهای رسمی،استان بوشهر سالانه بیش از ۱۵۰هزار تن خرما تولید می‌کند و در سال گذشته با تولید ۲۰۰هزار تن رکورد زد؛ محصولی که بخشی از آن به مصرف داخلی می‌رسد و بخش دیگر به کشورهای مختلف صادر می‌شود. برخی ارقام معروف خرما در بوشهر عبارتند از خرمای کبکاب که پرمصرف‌ترین و صادراتی‌ترین نوع است، خرمای مرداسنگ با طعم و بافت متمایز و خرمای خاصویی و زاهدی.
در سال‌های اخیر، با اجرای طرح‌های نوسازی نخلستان‌ها و آموزش نخلداران، بازدهی تولید افزایش یافته و در برخی سال‌ها رشد بیش از ۲۰درصدی ثبت شده است.با وجود رکوردهای تولید، نخلداران هرسال با چالش‌های جدی مواجه هستند و با این‌که بارها خواسته‌های‌شان را اعلام و دردها را مطرح کرده‌اند اما هنوز اتفاق خاصی در جهت رفع و درمان آنها رخ نداده است.
به گفته یکی از نخلداران بوشهری، کاهش منابع آبی و خشکسالی‌های پی‌درپی، آبیاری نخلستان‌ها را با مشکل مواجه کرده است و شوری آب در برخی مناطق مانند دشتستان و دشتی، کیفیت خرما را تحت تأثیر قرار داده است.
صدیف ابراهیمی ادامه می‌دهد: «نبود صنایع تبدیلی و بسته‌بندی موجب شده تا کشاورز نتواند به سود واقعی برسد و خرما یا روی درخت یا به‌صورت فله فروخته می‌شود.»
آمارها نشان می‌دهند بیش از ۷۰درصد نخلداران، خرما را به‌صورت فله و بدون فرآوری به بازار عرضه می‌کنند. کمبود واحدهای بسته‌بندی مدرن باعث کاهش ارزش‌افزوده و رقابت‌پذیری در بازارهای جهانی شده است.
رئیس جهادکشاورزی استان بوشهر با اشاره به قیمت‌گذاری نامناسب و دلالی در بازار خرما می‌گوید: «نبود نظام قیمت‌گذاری شفاف باعث شده سود اصلی عاید دلالان شود و سهم نخلداران به‌شدت کاهش یابد. برخی نخلداران به‌دلیل نبود بازار مطمئن، مجبور به فروش محصول با قیمت نازل هستند که این کار فقط برای آنها زحمت دارد و دیگر هیچ.»
مرتضی بحرانی ادامه می‌دهد:«آفت سوسک سرخرطومی حنایی که مهم‌ترین آفت نخل است نیز خسارات سنگینی به نخلستان‌ها وارد می‌کند. این درحالی‌است که نبودسموم مؤثر وآموزش‌های لازم برای مقابله باآفات،مشکل راتشدید می‌کند.»
نیازمند بندر تخصصی صادرات خرما
ایران با تولید بیش از ۱.۳میلیون تن خرما در سال، یکی از سه تولیدکننده بزرگ جهان به شمار می‌رود، اما سهم آن از بازارهای جهانی کمتر از ۱۵درصد است. این درحالی‌است که کشورهایی مانند امارات، عربستان و تونس با برنامه‌ریزی بهتر، سهم بیشتری از بازار را در اختیار دارند. دکتر سهراب جمیلیان، کارشناس کشاورزی معتقد است که مشکلات لجستیکی و حمل‌ونقل ضربه بزرگی به صنعت تولید خرما وارد کرده است. او می‌گوید: «نبود زیرساخت‌های مناسب برای صادرات از بوشهر، مانند بندر تخصصی صادرات خرما و همچنین هزینه بالای حمل‌ونقل و طولانی‌بودن فرآیند گمرکی، راه توسعه را بسته است.»
این کارشناس حوزه کشاورزی با بیان این‌که بسیاری از نخلداران نمی‌توانند استانداردهای بین‌المللی را دریافت کنند، تصریح می‌کند: «باقیمانده سموم و آلاینده‌ها در برخی نمونه‌ها، باعث ریجکت‌شدن خرما در بازار اروپا شده است.»
چمبره رقبا بر بازارهای جهانی
درحال‌حاضر کشورهای امارات و عربستان با برندسازی قوی و بسته‌بندی‌های لوکس، سهم بیشتری از بازار اروپا و آسیا را در اختیار دارند. برخی کشورهامانند پاکستان و عراق نیز با قیمت‌های پایین‌تر،بازارهای منطقه‌ای را از ایران گرفته‌اند.
ناگفته نماند محدودیت در نقل و انتقال ارز و مسدود شدن درآمدهای صادراتی دست بوشهری‌ها را برای ارسال محصولات‌شان به دیگر کشورهای جهان بسته است.ایران سالانه حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰هزار تن خرما صادر می‌کند که عمدتا به کشورهای هند، پاکستان، مالزی و روسیه صادر می‌شود. سهم ایران از بازار اروپا کمتر از ۵درصد است، درحالی‌که امارات بیش از ۳۰درصد این بازار را در اختیار دارد. ضمن این‌که بوشهری‌ها با بهترین خرماهای‌شان در بازارهای جدید مانند چین و کانادا، حضور کمرنگی دارند.درحالی‌که برای سه استان شمالی کشور، سازمان چای بنا شده که در مدیریت این محصول اثرگذار است اما با وجود حضور ۱۵ استان خرماخیز، نبود سازمانی تحت عنوان خرما، مشکلات فراوانی ازجمله تعیین قیمت، خرید تضمینی توسط دولت و عدم صادرات این محصول را به دنبال داشته است.
در کنار نبود سازمان خرما، این صنعت پردرآمد و ارزآور همچنان با روش سنتی توسط نخلداران اداره می‌شود. به‌دلیل کمبود شدید منابع مالی و تسهیلات گردش برای نوسازی صنایع وابسته به زنجیره غذایی خرما، فضای رقابت در بازارهای جهانی برای صادرکنندگان ایرانی با چالش‌های گسترده‌ای روبه‌روست.استان بوشهر با پتانسیل بالای تولید خرما، در صورت رفع موانع صادراتی و حمایت جدی دولت، می‌تواند سهم خود را در بازار جهانی افزایش دهد. اما اگر مشکلات آبی، آفات و نبود بسته‌بندی مدرن ادامه یابد، رقبای منطقه‌ای مانند عربستان و امارات، بازارهای جهانی را بیش از پیش در اختیار خواهند گرفت.
