تأمین زیرساخت‌ها؛ سدی در برابر مهاجرت روستاییان
موج خاموش مهاجرت از روستاها به شهرها، به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. روستاهایی که روزی مهد تولید و پایگاه امنیت غذایی کشور بودند، این روزها به‌دلیل فقدان امکانات اولیه، خالی از سکنه می‌شوند و حاشیه کلانشهرها را به کانونی از آسیب‌های اجتماعی بدل می‌سازند. کارشناسان تأکید دارند تنها راه جلوگیری از این روند ناپایدار، برنامه‌ریزی جامع برای تأمین زیرساخت‌های حیاتی روستاهاست.
آمارها از تخلیه تدریجی روستاها درسراسر کشور حکایت دارد. مهاجرت، پیامدهای ویرانگری به‌همراه دارد که اولین آن حاشیه‌نشینی گسترده است. ورود سریع و بدون برنامه‌ریزی مهاجران به شهرها، منجر به شکل‌گیری سکونتگاه‌های غیررسمی در اطراف کلانشهرها شده است؛ مناطقی که اغلب با فقر، بیکاری، ناامنی، اعتیاد و محرومیت از کمترین خدمات شهری دست به گریبانند. این حرکت بی‌برنامه به‌سمت شهرها بر زیرساخت‌های موجود فشار می‌آورد.
شبکه‌های حمل و نقل، آب، برق، درمان و آموزش در شهرهای بزرگ، ظرفیت پذیرش این حجم از جمعیت را ندارند و دچار فرسودگی شده‌اند. رهاسازی زمین‌های کشاورزی و تهدید امنیت غذایی از دیگر عواقب مهاجرت است. خالی‌شدن روستاها به‌معنای رها شدن زمین‌های حاصلخیز کشاورزی و کاهش تولیدات اساسی است. این امر در بلندمدت، وابستگی غذایی کشور را افزایش داده و آن را در معرض تهدید قرار می‌دهد؛ ضمن این‌که مهاجرت، پیوندهای عاطفی و اجتماعی اصیل روستایی را گسسته و غنای فرهنگ محلی را از بین می‌برد.
معضلی به نام اشتغال سنتی
دکتر تورج حاجی‌رحیمیان با اشاره به دلایل مهاجرت روستانشینان می‌گوید: فقدان امکانات اولیه بهداشتی و درمانی، نبود کلینیک‌های مجهز، پزشک و پرستار در بسیاری از روستاها که موجب می‌شود ساکنان برای درمان حتی بیماری‌های ساده به شهرها بروند، مشکل کمی‌نیست.
این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: محرومیت از فرصت‌های اقتصادی و شغلی، نبود صنایع کوچک و متوسط تبدیلی، کارگاه‌های تولیدی و کسب و کارهای نوین باعث شده اشتغال در روستاها منحصر به کشاورزی سنتی و کم‌بازده باشد که پاسخگوی نیاز نسل جوان نیست. همچنین ضعف شدید زیرساخت‌های رفاهی و ارتباطی، دسترسی نامناسب به اینترنت پرسرعت، نبود شبکه‌های حمل‌و‌نقل عمومی و امکانات آموزشی باکیفیت، روستاها را از قافله پیشرفت عقب نگه‌داشته است.
به گفته حاجی‌رحیمیان، نبود مدارس مناسب، کتابخانه، سالن‌های ورزشی و مراکز فرهنگی، محیط روستا را برای زندگی خانواده‌ها به‌ویژه جوانان کسالت‌بار و بدون چشم‌انداز کرده است.
وی معتقد است جلوگیری از مهاجرت، نه با منع مردم بلکه با جذاب‌سازی زندگی و کار در روستا محقق می‌شود. این امر نیازمند عزم ملی و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف است.
روستاها با هزاران جذابیت
برای تأمین نیاز روستاها و به‌خصوص مناطق کم‌برخوردار لازم نیست از همان ابتدا سرمایه‌گذاری‌های کلان صورت بگیرد. ارائه خدمات پزشکی از راه دور برای دسترسی روستاییان به متخصصان در شهرها، همچنین اعزام دوره‌ای پزشکان متخصص و دندانپزشک به مناطق محروم و پوشش کامل بیمه‌های درمانی برای روستاییان و عشایر از جمله اقداماتی است که در کمترین زمان ممکن قابل‌اجراست.
توسعه صنایع کوچک تبدیلی و تکمیلی کشاورزی مانند واحدهای بسته‌بندی عسل، خشکبار، فرآوری زیتون، سبزی و میوه برای ایجاد ارزش افزوده و اشتغال محلی و اعطای تسهیلات کم‌بهره و آموزش مهارت‌های فنی به روستاییان برای راه‌اندازی کسب و کارهای کوچک راه دیگری برای ایجاد دلبستگی و ماندگاری در‌روستاهاست.
از آنجا که تمام نقاط ایران، هرکدام به نوبه خود جذابیت‌های گردشگری منحصربه‌فردی دارند، توجه به این ظرفیت هم حائز اهمیت است.
توسعه گردشگری روستایی و بوم‌گردی با سرمایه‌گذاری در احداث و تجهیز اقامتگاه‌ها و معرفی جاذبه‌های محلی و توسعه کشاورزی نوین و گلخانه‌ای برای افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب، هر نوجوان و جوانی را برای ماندن در موطن پدری و کار در آنجا ترغیب می‌کند.
شبکه‌های حمل و نقل، آب، برق، درمان و آموزش در شهرهای بزرگ، ظرفیت پذیرش این حجم از جمعیت را ندارند و دچار فرسودگی شده‌اند. رهاسازی زمین‌های کشاورزی و تهدید امنیت غذایی از دیگر عواقب مهاجرت است. خالی‌شدن روستاها به‌معنای رها شدن زمین‌های حاصلخیز کشاورزی و کاهش تولیدات اساسی است. این امر در بلندمدت، وابستگی غذایی کشور را افزایش داده و آن را در معرض تهدید قرار می‌دهد؛ ضمن این‌که مهاجرت، پیوندهای عاطفی و اجتماعی اصیل روستایی را گسسته و غنای فرهنگ محلی را از بین می‌برد.
معضلی به نام اشتغال سنتی
دکتر تورج حاجی‌رحیمیان با اشاره به دلایل مهاجرت روستانشینان می‌گوید: فقدان امکانات اولیه بهداشتی و درمانی، نبود کلینیک‌های مجهز، پزشک و پرستار در بسیاری از روستاها که موجب می‌شود ساکنان برای درمان حتی بیماری‌های ساده به شهرها بروند، مشکل کمی‌نیست.
این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: محرومیت از فرصت‌های اقتصادی و شغلی، نبود صنایع کوچک و متوسط تبدیلی، کارگاه‌های تولیدی و کسب و کارهای نوین باعث شده اشتغال در روستاها منحصر به کشاورزی سنتی و کم‌بازده باشد که پاسخگوی نیاز نسل جوان نیست. همچنین ضعف شدید زیرساخت‌های رفاهی و ارتباطی، دسترسی نامناسب به اینترنت پرسرعت، نبود شبکه‌های حمل‌و‌نقل عمومی و امکانات آموزشی باکیفیت، روستاها را از قافله پیشرفت عقب نگه‌داشته است.
به گفته حاجی‌رحیمیان، نبود مدارس مناسب، کتابخانه، سالن‌های ورزشی و مراکز فرهنگی، محیط روستا را برای زندگی خانواده‌ها به‌ویژه جوانان کسالت‌بار و بدون چشم‌انداز کرده است.
وی معتقد است جلوگیری از مهاجرت، نه با منع مردم بلکه با جذاب‌سازی زندگی و کار در روستا محقق می‌شود. این امر نیازمند عزم ملی و سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف است.
روستاها با هزاران جذابیت
برای تأمین نیاز روستاها و به‌خصوص مناطق کم‌برخوردار لازم نیست از همان ابتدا سرمایه‌گذاری‌های کلان صورت بگیرد. ارائه خدمات پزشکی از راه دور برای دسترسی روستاییان به متخصصان در شهرها، همچنین اعزام دوره‌ای پزشکان متخصص و دندانپزشک به مناطق محروم و پوشش کامل بیمه‌های درمانی برای روستاییان و عشایر از جمله اقداماتی است که در کمترین زمان ممکن قابل‌اجراست.
توسعه صنایع کوچک تبدیلی و تکمیلی کشاورزی مانند واحدهای بسته‌بندی عسل، خشکبار، فرآوری زیتون، سبزی و میوه برای ایجاد ارزش افزوده و اشتغال محلی و اعطای تسهیلات کم‌بهره و آموزش مهارت‌های فنی به روستاییان برای راه‌اندازی کسب و کارهای کوچک راه دیگری برای ایجاد دلبستگی و ماندگاری در‌روستاهاست.
از آنجا که تمام نقاط ایران، هرکدام به نوبه خود جذابیت‌های گردشگری منحصربه‌فردی دارند، توجه به این ظرفیت هم حائز اهمیت است.
توسعه گردشگری روستایی و بوم‌گردی با سرمایه‌گذاری در احداث و تجهیز اقامتگاه‌ها و معرفی جاذبه‌های محلی و توسعه کشاورزی نوین و گلخانه‌ای برای افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب، هر نوجوان و جوانی را برای ماندن در موطن پدری و کار در آنجا ترغیب می‌کند.
