کشت سبز با شور پسندها
با توجه به اقلیم ایران که سرزمینی گرم و خشک است، حالا چندین دهه است که این کشور با چالش جدی کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند. این بحران که ناشی از عوامل متعددی ازجمله کاهش نزولات جوی، مدیریت ناکارآمد منابع آب، سدسازی‌های بی‌رویه و کشاورزی سنتی با راندمان پایین است، اکنون به مرحله حساس و خطرناکی رسیده است.
براساس گزارش مراکز پژوهشی، بیش از ۸۵درصد مساحت ایران درگیر خشکسالی بلندمدت شده و سطح آب‌های زیرزمینی در بسیاری از دشت‌ها به‌طور بی‌سابقه‌ای پایین رفته است. بحران آب در ایران یک تهدید جدی است، اما می‌تواند به یک فرصت برای تحول در بخش کشاورزی تبدیل شود. حرکت به سمت کشت گیاهان شورپسند تنها یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای حفظ امنیت غذایی و معیشت کشاورزان است.
با این‌که آب شرب، مهم‌ترین نیاز انسان است اما تأثیر کمبود آب بر کشاورزی می‌تواند زنگ خطری برای امنیت غذایی باشد. بر همین اساس، کشاورزی، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد و امنیت غذایی ایران، بزرگ‌ترین قربانی این بحران است. با کم شدن سطح آب‌ها، سطح زیر کشت هم کاهش می‌یابد. درحال‌حاضر بسیاری از زمین‌های کشاورزی، به‌ویژه در استان‌هایی مانند اصفهان، کرمان، یزد و فارس، به‌دلیل نبود آب کافی، رها یا به‌کلی از چرخه تولید خارج شده‌اند. همچنین برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی برای آبیاری به پدیده فاجعه‌بار فرونشست زمین در دشت‌های مهمی مانند دشت رفسنجان، دشت کبودرآهنگ همدان و دشت مرغوب اصفهان منجر شده است. با کم‌شدن آب، خاک کم‌کم شور می‌شود. با کاهش منابع آب شیرین، کشاورزان ناگزیر به استفاده از آب‌های شور و لب‌شور زیرزمینی و پساب‌ها روی‌می‌آورند. این امر باعث تجمع نمک در خاک‌های زراعی و شور شدن ثانویه خاک و کاهش شدید حاصلخیزی آن می‌شود که درحال‌حاضر بخش‌هایی از سرزمین ایران درگیر آن است.
رضا نقیلو، کارشناس حوزه کشاورزی با بیان این‌که شوری خاک، کاهش شدید محصول و ورشکستگی کشاورزان را به همراه دارد، به جام‌جم می‌گوید: «محصولات سنتی و حساس به شوری مانند گندم، جو، خیار، گوجه‌فرنگی و درختان میوه در چنین شرایطی با کاهش کمیت و کیفیت مواجه شده و معیشت میلیون‌ها کشاورز را تهدید می‌کند.»
وی با تاکید بر این‌که گذر به سمت کشاورزی با گیاهان شورپسند ازجمله راهکارها برای مدیریت چنین شرایطی است، ادامه می‌دهد: «در مواجهه با این چالش عظیم، جامعه علمی و کشاورزی ایران باید دنبال یک تغییر سبک باشد. یعنی به‌جای جنگ برای شیرین‌کردن آب و خاک، باید با طبیعت همراه شد و گیاهانی را کشت کرد که با شرایط شوری سازگار هستند. این گیاهان که «شورپسند» نامیده می‌شوند، قادرند در آب و خاک با شوری بالا رشد و محصول اقتصادی مناسبی تولید کنند.» به گفته این کارشناس کشاورزی، این یک شکست نیست، بلکه یک تطبیق هوشمندانه با اقلیم جدید است.
استان‌های مستعد برای شورپسندها
تقریبا تمامی استان‌های ایران که با مشکل شوری آب و خاک مواجه هستند، پتانسیل کشت گیاهان مقاوم رادارند. استان‌های مرکزی و شرقی مانند یزد، کرمان، اصفهان، سمنان، خراسان رضوی و جنوبی به‌دلیل قرارگیری در کمربند خشک ایران، با بحران آب و شوری شدید خاک دست به گریبانند و اولویت اصلی برای توسعه کشت شورپسندها محسوب می‌شوند. استان‌های حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان، یعنی هرمزگان، بوشهر و سیستان‌وبلوچستان، به‌دلیل وجود آب دریا و خاک‌های شور ساحلی نیز باید به‌عنوان کاندیداهای ایده‌آل برای کشت گیاهان شورپسند در نظر گرفته شوند. اما در شمال ایران و استان‌های حاشیه دریاچه ارومیه هم آذربایجان‌های شرقی و غربی قرار دارند که پسابخش شدن این دریاچه، زمین‌های اطراف آن را شور کرده که می‌تواند برای کشت این گیاهان مورد استفاده قرار گیرد. در ایران، استان‌هایی وجود دارد که به‌صورت طبیعی دارای خاک شور هستند؛ مناطقی مانند گلستان، قم، البرز و دشت ورامین در تهران که وجود کوه‌های نمک و خاک‌های شور طبیعی در این نقاط، آنها را برای این نوع کشت مناسب می‌کند.
شورپسندهای امیدبخش
کشت گیاهان شورپسند نویدبخش یک انقلاب سبز جدید است؛ انقلابی که نه بر پایه آب شیرین، بلکه بر پایه سازگاری با طبیعت و استفاده خردمندانه از منابع موجود استوار خواهد بود. آینده کشاورزی ایران ممکن است نه در مزارع گندم و برنج سنتی، بلکه در مزارع سبز کینوا و سالیکورنیا در دل زمین‌های شور رقم بخورد. به گفته کارشناس حوزه کشاورزی باید لیستی از گیاهان مقاوم به شوری تهیه شود و به نسبت میزان استقبال بازار از آنها که برای کشاورزان سود و آورده داشته باشند، اقدام به کشت کنیم.
نقیلو توضیح می‌دهد که کینوا یک دانه بسیار عالی و غله کامل، بسیار مغذی و با منبع پروتئینی است که آرد آن مصارف خوراکی دارد. یا اسفناج باغی، جو دوسر وحشی، کتان وحشی، انواع گیاهان دارویی مانند اسطوخودوس، مریم‌گلی و زوفا هم مقاوم هستند و برخی از آنها می‌توانند به‌صورت اسانس یا درصنایع دارویی، عطر و ادکلن و آروماتراپی (رایحه درمانی) مورد استفاده قرار بگیرند.
بوشهر، پیشقدم در کشت شورپسندها
بوشهر ازجمله استان‌هایی است که توسعه کشت گیاهان مقاوم به شوری را در دستورکار قرار داده. به گفته مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی استان، با توجه به ضرورت استفاده از گیاهان پوششی در‌راستای اصلاح تناوب به‌عنوان یکی از اصول مهم کشاورزی حفاظتی و حفاظت از خاک، کشت گیاه گوار در سطح ۳۰هکتار ازسایت‌های کشاورزی حفاظتی استان در دستورکار قرار گرفته است. رضا حسین‌پور با بیان این‌که در سال گذشته امکان‌سنجی کشت این گیاه در شهرستان دشتستان با هماهنگی مجری طرح کشاورزی حفاظتی وزارت جهادکشاورزی انجام شد،ادامه می‌دهد:«گوار(لوبیای خوشه‌ای) یک گیاه زراعی مهم از خانواده بقولات است. این گیاه علاوه بر مقاوم بودن به خشکی و شوری، مناسب مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری همچون بوشهر است. کشت این گیاه موجب بهبود حاصلخیزی خاک و افزایش بهره‌وری تولید محصولات اساسی در تناوب با آن می‌شود.»
با این‌که آب شرب، مهم‌ترین نیاز انسان است اما تأثیر کمبود آب بر کشاورزی می‌تواند زنگ خطری برای امنیت غذایی باشد. بر همین اساس، کشاورزی، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد و امنیت غذایی ایران، بزرگ‌ترین قربانی این بحران است. با کم شدن سطح آب‌ها، سطح زیر کشت هم کاهش می‌یابد. درحال‌حاضر بسیاری از زمین‌های کشاورزی، به‌ویژه در استان‌هایی مانند اصفهان، کرمان، یزد و فارس، به‌دلیل نبود آب کافی، رها یا به‌کلی از چرخه تولید خارج شده‌اند. همچنین برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی برای آبیاری به پدیده فاجعه‌بار فرونشست زمین در دشت‌های مهمی مانند دشت رفسنجان، دشت کبودرآهنگ همدان و دشت مرغوب اصفهان منجر شده است. با کم‌شدن آب، خاک کم‌کم شور می‌شود. با کاهش منابع آب شیرین، کشاورزان ناگزیر به استفاده از آب‌های شور و لب‌شور زیرزمینی و پساب‌ها روی‌می‌آورند. این امر باعث تجمع نمک در خاک‌های زراعی و شور شدن ثانویه خاک و کاهش شدید حاصلخیزی آن می‌شود که درحال‌حاضر بخش‌هایی از سرزمین ایران درگیر آن است.
رضا نقیلو، کارشناس حوزه کشاورزی با بیان این‌که شوری خاک، کاهش شدید محصول و ورشکستگی کشاورزان را به همراه دارد، به جام‌جم می‌گوید: «محصولات سنتی و حساس به شوری مانند گندم، جو، خیار، گوجه‌فرنگی و درختان میوه در چنین شرایطی با کاهش کمیت و کیفیت مواجه شده و معیشت میلیون‌ها کشاورز را تهدید می‌کند.»
وی با تاکید بر این‌که گذر به سمت کشاورزی با گیاهان شورپسند ازجمله راهکارها برای مدیریت چنین شرایطی است، ادامه می‌دهد: «در مواجهه با این چالش عظیم، جامعه علمی و کشاورزی ایران باید دنبال یک تغییر سبک باشد. یعنی به‌جای جنگ برای شیرین‌کردن آب و خاک، باید با طبیعت همراه شد و گیاهانی را کشت کرد که با شرایط شوری سازگار هستند. این گیاهان که «شورپسند» نامیده می‌شوند، قادرند در آب و خاک با شوری بالا رشد و محصول اقتصادی مناسبی تولید کنند.» به گفته این کارشناس کشاورزی، این یک شکست نیست، بلکه یک تطبیق هوشمندانه با اقلیم جدید است.
استان‌های مستعد برای شورپسندها
تقریبا تمامی استان‌های ایران که با مشکل شوری آب و خاک مواجه هستند، پتانسیل کشت گیاهان مقاوم رادارند. استان‌های مرکزی و شرقی مانند یزد، کرمان، اصفهان، سمنان، خراسان رضوی و جنوبی به‌دلیل قرارگیری در کمربند خشک ایران، با بحران آب و شوری شدید خاک دست به گریبانند و اولویت اصلی برای توسعه کشت شورپسندها محسوب می‌شوند. استان‌های حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان، یعنی هرمزگان، بوشهر و سیستان‌وبلوچستان، به‌دلیل وجود آب دریا و خاک‌های شور ساحلی نیز باید به‌عنوان کاندیداهای ایده‌آل برای کشت گیاهان شورپسند در نظر گرفته شوند. اما در شمال ایران و استان‌های حاشیه دریاچه ارومیه هم آذربایجان‌های شرقی و غربی قرار دارند که پسابخش شدن این دریاچه، زمین‌های اطراف آن را شور کرده که می‌تواند برای کشت این گیاهان مورد استفاده قرار گیرد. در ایران، استان‌هایی وجود دارد که به‌صورت طبیعی دارای خاک شور هستند؛ مناطقی مانند گلستان، قم، البرز و دشت ورامین در تهران که وجود کوه‌های نمک و خاک‌های شور طبیعی در این نقاط، آنها را برای این نوع کشت مناسب می‌کند.
شورپسندهای امیدبخش
کشت گیاهان شورپسند نویدبخش یک انقلاب سبز جدید است؛ انقلابی که نه بر پایه آب شیرین، بلکه بر پایه سازگاری با طبیعت و استفاده خردمندانه از منابع موجود استوار خواهد بود. آینده کشاورزی ایران ممکن است نه در مزارع گندم و برنج سنتی، بلکه در مزارع سبز کینوا و سالیکورنیا در دل زمین‌های شور رقم بخورد. به گفته کارشناس حوزه کشاورزی باید لیستی از گیاهان مقاوم به شوری تهیه شود و به نسبت میزان استقبال بازار از آنها که برای کشاورزان سود و آورده داشته باشند، اقدام به کشت کنیم.
نقیلو توضیح می‌دهد که کینوا یک دانه بسیار عالی و غله کامل، بسیار مغذی و با منبع پروتئینی است که آرد آن مصارف خوراکی دارد. یا اسفناج باغی، جو دوسر وحشی، کتان وحشی، انواع گیاهان دارویی مانند اسطوخودوس، مریم‌گلی و زوفا هم مقاوم هستند و برخی از آنها می‌توانند به‌صورت اسانس یا درصنایع دارویی، عطر و ادکلن و آروماتراپی (رایحه درمانی) مورد استفاده قرار بگیرند.
بوشهر، پیشقدم در کشت شورپسندها
بوشهر ازجمله استان‌هایی است که توسعه کشت گیاهان مقاوم به شوری را در دستورکار قرار داده. به گفته مدیر زراعت سازمان جهادکشاورزی استان، با توجه به ضرورت استفاده از گیاهان پوششی در‌راستای اصلاح تناوب به‌عنوان یکی از اصول مهم کشاورزی حفاظتی و حفاظت از خاک، کشت گیاه گوار در سطح ۳۰هکتار ازسایت‌های کشاورزی حفاظتی استان در دستورکار قرار گرفته است. رضا حسین‌پور با بیان این‌که در سال گذشته امکان‌سنجی کشت این گیاه در شهرستان دشتستان با هماهنگی مجری طرح کشاورزی حفاظتی وزارت جهادکشاورزی انجام شد،ادامه می‌دهد:«گوار(لوبیای خوشه‌ای) یک گیاه زراعی مهم از خانواده بقولات است. این گیاه علاوه بر مقاوم بودن به خشکی و شوری، مناسب مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری همچون بوشهر است. کشت این گیاه موجب بهبود حاصلخیزی خاک و افزایش بهره‌وری تولید محصولات اساسی در تناوب با آن می‌شود.»
