این تغییرات، با افزایش حدود ۲۰۰۰صندلی، بهویژه در رشتههای پزشکی و دندانپزشکی با ۲۰درصد افزایش تلاشی برای پاسخ به تقاضای بالای داوطلبان و نیازهای نظام سلامت کشور است. حالا بهدنبال این تغییرات، مهلت انتخاب رشته تا ۱۸شهریور تمدید شده تا داوطلبان با اطلاعات بهروز تصمیمگیری کنند.
اصلاحیه دفترچه انتخاب رشته امسال شامل سه بخش اصلی: رشتهمحلهای جدید، حذف برخی رشتهمحلها و تغییرات ظرفیت است.
در این میان همچنان داوطلبان میتوانند تا ۱۵۰ اولویت را انتخاب کنند. کل ظرفیت پذیرش سراسری حدود ۴۸۵هزار نفر تخمین زده میشود که افزایش جزئی ۱ تا ۲درصدی نسبت به ۱۴۰۳ را نشان میدهد.
افزودن سهمیه برای داوطلبان مناطق بلایای طبیعی مانند سیلزدگان با هدف حمایت از اقشار آسیبپذیر و تمرکز بر بومیگزینی مخصوص داوطلبان بومی نیز از دیگر تغییرات دفترچه است. هرچند از منظر اجتماعی، این اصلاحات میتواند عدالت آموزشی را تقویت کند اما چالشهایی مانند نابرابریهای منطقهای، جنسیتی و کیفیت آموزشی همچنان پابرجاست.
پزشکی در صدر اصلاحات
اصلاحات دفترچه نشان میدهد بیشترین تغییرات مربوط به گروه علوم تجربی است.اصلاحیه دراین گروه شامل ۹۷رشتهمحل جدید برای پزشکی و دندانپزشکی مربوط به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی باظرفیت کل حدود ۲۷۶۵صندلی اضافی است که ۲۰درصد افزایش نسبت به ۱۴۰۳ داشته و همین موضوع شانس قبولی را ۱۵ تا ۲۰درصد بهویژه در مناطق محروم افزایش میدهد.همچنین ظرفیت رشتههای پزشکی و دندانپزشکی در برخی استانهای کمبرخوردار افزایش یافته و کدرشتههای جدیدی با شرایط خاص معرفی شدهاند. این شرایط شامل تعهد خدمت یکونیم برابر مدت تحصیل، فاقد خوابگاه بودن، عدم امکان انتقال یا مهمانی و حتی پذیرش بهصورت بورسیه نهادهای خاص است. به گفته علی جعفریان، قائممقام وزیر بهداشت، ظرفیت پذیرش رشته پزشکی در سال گذشته حدود ۱۲هزار و ۸۰۰نفر بود که امسال این ظرفیت به ۱۳هزار و ۴۰ نفر رسیده و با احتساب ضریب شکست حدود ۷درصد تقریبا ۱۴هزار نفر در ۷۹دانشگاه پذیرفته خواهند شد. در این میان دندانپزشکی نیز رشد داشته و تعداد پذیرش به ۲۵۰۱نفر رسیده است.
خطر افزایش ظرفیت بدون زیرساخت
افزایش ظرفیت رشتههای علوم پزشکی در سال تحصیلی جدید، اعتراض بسیاری از داوطلبان کنکور را بههمراه داشته است. دلیل اصلی این اعتراضها، رشد چشمگیر سهمیههای بومی در برخی استانها بهویژه سیستان و بلوچستان و هرمزگان بود؛ رشدی که به گفته منتقدان، هم بیسابقه بوده و هم با نیاز واقعی این مناطق همخوانی ندارد.علی امرایی، عضو دیدهبان شفافیت و عدالت در گفتوگو با جامجم با اشاره به ورود کمیسیون اصل ۹۰ و تعدادی از نمایندگان مجلس به این موضوع تأکید میکند: آنچه قانون است باید اجرا شود. ما مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره افزایش ظرفیت رشتههای علوم پزشکی را داریم و وزارت بهداشت حق ندارد خلاف مصوبه عمل کند.امرایی در توضیح این مصوبه میافزاید: افزایش ظرفیت سالی ۲۰درصد رشتههای پزشکی که امسال آخرین مرحله آن بود بهعنوان یک مصوبه تصویب شده و وزارت بهداشت موظف به اجرای آن است اما این وزارتخانه باید درعینحال بگوید برای عملیاتیکردن آن به چه زیرساختهایی نیاز دارد چراکه افزایش ظرفیت بدون ایجاد زیرساخت خطرناک است. به گفته او، تصمیم درست این است که ظرفیتها بهتدریج بالا برود بهگونهای که هم کمبود پزشک جبران شود و هم زیرساختهای لازم به موازات آن توسعه یابد.
سهمیه بومی به شرط حساب و کتاب
کارشناسان معتقدند در کنار افزایش ظرفیت، یک موضوع کلیدی دیگر وجود دارد و آن هم توزیع مناسب پزشکان در سراسر کشور است. قائممقام وزیر بهداشت درخصوص جابهجایی ظرفیتها در اصلاحیه دفترچه راهنمای انتخاب رشته کنکور با بیان اینکه جابهجایی قابل توجهی در این اصلاحیه صورت گرفته، توضیح داد: در تصمیمگیری اولیه برای استانهایی که سرانه پزشکی پایینی داشتند، ظرفیت بهطور ویژه افزایش یافته بود که در بازنگری جدید دفترچه راهنما، استانهایی که محرومیت بیشتری داشتند حدود سه برابر سال گذشته ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی گرفتند اما ظرفیت پذیرش بومی در سایر استانها همچنان حفظ شد. اگرچه امرایی معتقد است سهمیه بومی یک نکته مثبت است چون اولویت را به داوطلبان بومی همان استان میدهد و احتمال ماندگاری آنها در محل بیشتر است اما هشدار میدهد اگر تعداد سهمیهها بیش از نیاز واقعی باشد یا افراد با نمرات علمی پایین فقط بهخاطر سهمیه پذیرفته شوند، کیفیت آموزشی و علمی آسیب میبیند. بهعنوان نمونه، برای سیستان و بلوچستان یا هرمزگان باید براساس نیاز واقعی ظرفیت تعیین شود، نه اینکه صرفا بهدلیل محرومیت، تعداد بسیار زیادی سهمیه داده شود. پس اصل سهمیه بومی و مناطق محروم قابل دفاع است اما باید با عدد و تناسب درست اجرا شود. اگر مثلا در شهری به سه پزشک نیاز است، باید همان تعداد تخصیص یابد و پذیرفتهشدگان هم متعهد باشند پس از فراغت از تحصیل سالها در همان شهر طبابت کنند.
تغییرات در سایر گروههای آزمایشی
در اصلاحیه دفترچه انتخاب رشته ۱۴۰۴، تغییرات در گروه ریاضی نسبت به گروه تجربی محدودتر بوده و شامل افزودن حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ظرفیت جدید است. این افزایش عمدتا در رشتههای مهندسی مانند مهندسی کامپیوتر، برق و شیمی و علوم پایه مانند علوم مهندسی و شیمی کاربردی متمرکز است. رشتهمحلهای جدید در دانشگاههایی مانند دانشگاه تهران، جامع امام حسین(ع)، صنعتی بیرجند، حکیم سبزواری و گناباد ایجاد شدهاند. در سال ۱۴۰۳ ظرفیت کل پذیرش گروه ریاضی حدود ۵۰هزار نفر بود که با افزودن حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ صندلی در برخی دانشگاهها جدید ظرفیت کل به حدود ۵۱هزار نفر رسیده و رشد ۲ تا ۳درصدی را نشان میدهد. در گروه علوم انسانی حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ظرفیت جدید به رشتههای گروه علوم انسانی اضافه شده است. این افزایش عمدتا در رشتههای مرتبط با علوم اجتماعی مانند روانشناسی، جامعهشناسی و معارف اسلامی متمرکز است. در سال ۱۴۰۳، ظرفیت کل پذیرش گروه علوم انسانی حدود ۱۲۰هزار نفر بود که با افزودن حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰صندلی جدید در برخی دانشگاهها در سال ۱۴۰۴، ظرفیت کل به حدود ۱۲۲هزار نفر رسیده و امسال تقریبا یک درصد رشد است. در گروه هنر، کل ظرفیت پذیرش در سال ۱۴۰۳ حدود ۵۰۰۰نفر بود که با افزودن حدود ۵۰ تا ۱۰۰صندلی جدید در برخی دانشگاهها در سال ۱۴۰۴، ظرفیت کل به حدود ۵۲۰۰نفر رسیده است. این افزایش، معادل حدود ۴ درصد رشد نسبت به سال قبل است. در گروه زبان نیز، حدود ۵۰ظرفیت جدید به رشتههای مرتبط با زبان انگلیسی و مترجمی در دانشگاههای مختلف اضافه شده است. این ظرفیتهای جدید در دانشگاههایی مانند بجنورد، بوئینزهرا و استهبان توزیع شدهاند که تعداد کل صندلیهای گروه زبان از حدود ۴۰۰۰ در سال۱۴۰۳ به حدود۴۲۰۰ در سال ۱۴۰۴ رسانده است. از دیگر تغییرات کلی نیز میتوان به افزودن کدرشتههای تازهای در دانشگاههای منطقهای، پیامنور و غیردولتی و برخی مسیرهای خاص همچون ارشد پیوسته یا بورسیه سازمانی با شروط مصاحبه و گزینش اشاره کرد. این تغییرات امکان تنظیم سبد انتخابهای امنتر برای داوطلبان رتبههای میانی را فراهم میکند اماهمراه باالزامات تعهدی است که نیازمند تصمیمگیری دقیق خواهد بود. در این خصوص مهدیه رحمانیان، مدیرکل برنامهریزی آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام نور از بازگشت رشتهمحلهای این دانشگاه در ۳۱استان کشور به فهرست انتخاب رشته آزمون سراسری سال ۱۴۰۴ دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی کشور خبر داد و گفت: براساس اصلاحیه جدید دفترچه انتخاب رشته آزمون سراسری و با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، رشتهمحلهای دانشگاه پیام نور که در دفترچه اولیه حذف شده بودند، دوباره به فهرست بازگشتند و اکنون در دسترس داوطلبان قرار دارند. او این تغییر رافرصتی مهم برای متقاضیان آزمون سراسری و پذیرش بدون آزمون دانستوتأکیدکرد:افزایش رشتهمحلها بهویژهدرگروههای علوم انسانی،فنی مهندسی وعلوم پایه،امکان انتخابهای گستردهتر و ادامه تحصیل در نزدیکترین مرکز یا واحد دانشگاهی به محل زندگی و اشتغال داوطلبان را فراهم میکند.
پیامد تغییرات برای داوطلبان
باتوجه به این اصلاحات،داوطلبان بایدبیش ازهرزماندیگریدرانتخاب رشته دقت کنند.برای متقاضیان پزشکی و دندانپزشکی، پذیرش در کدرشتههای جدید میتواند شانس قبولی را افزایش دهد اما در عین حال، باید تبعاتی چون تعهد خدمت طولانی، نبود خوابگاه و محدودیت جابهجایی را بپذیرند. در گروههای دیگر نیز انتخاب مسیرهای بورسیه یا ارشد پیوسته تنها در صورتی منطقی است که فرد آمادگی لازم برای مصاحبه و پذیرش تعهدات بعدی را داشته باشد. درهرحال، اصلاحات دفترچه ۱۴۰۴ نشان میدهد که سیاستگذاران آموزش عالی در تلاشند با افزایش ظرفیت در استانهای محروم و تقویت بومیگزینی، بخشی از مشکل توزیع نامتوازن نیروی متخصص را برطرف کنند. با این حال، اجرای چنین سیاستهایی در عمل نیازمند پشتیبانیهای جدی از جمله تأمین خوابگاه، امکانات آموزشی و تسهیلات مالی است. در غیر این صورت خطر آن وجود دارد که این اصلاحات صرفا به شکلگیری محدودیتهای جدید برای داوطلبان تبدیل شود.