عشایر، چشمان بیدار مرزها
ایلام بهدلیل موقعیت مرزی و جغرافیای کوهستانی، از دیرباز مأمن و موطن عشایر بزرگ و شجاع ایران بوده و قبل از هرچیز باید آنها رانگهبانان صبور و سختکوش مرزهای غربی کشور در نظر داشت. عشایر با تولیدات دامی و صنایع‌دستی بی‌نظیر خود، سهم بزرگی در اقتصاد و فرهنگ ایران دارند. بااین‌حال، آنها با چالش‌های عصر مدرن ازجمله خشکسالی،کمبود زیرساخت‌هاومشکلات آموزشی دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
بر همین اساس توجه جدی به زیرساخت‌ها، توسعه بیمه‌های اجتماعی، ایجاد بازارهای فروش مطمئن برای محصولات و بهبود کیفیت آموزش، می‌تواند به حفظ این شیوه زندگی کهن و ارزشمند کمک کند.عشایر استان ایلام عموما از ایل بزرگ کرد و از شاخه ایل کرد فیلی هستند که به دو دسته اصلی شوهان و ملکشاهی تقسیم می‌شوند. با این‌حال طوایف عشایری مختلفی در این استان ساکن هستند که دست در دست یکدیگر برای ساختن ایرانی آباد فعالیت می‌کنند.این طوایف عموما به شیوه ییلاق - قشلاق زندگی می‌کنند. ییلاق آنها در ارتفاعات شرقی استان مانند کوهستان‌های شیروان چرداول و ایوان و قشلاق هم در دشت‌های غربی و جنوب‌غربی مثل دشت‌های مهران و دهلران است.
۳۵۰۰ شهید، هدیه به انقلاب
برای بررسی فعالیت‌ها و وضعیت عشایر، قبل از هر چیز باید به نقش آنها در دفاع از کشور و مرزها و آمار شهدای‌شان اشاره کرد. عشایر ایلام بهدلیل سکونت در مناطق مرزی و آشنایی کامل با جغرافیای پیچیده منطقه، همواره به‌عنوان دید‌بانان و سربازان همیشه بیدار مرزها عمل کرده‌اند.
فرمانده سپاه حضرت‌امیرالمؤمنین(ع) استان ایلام با بیان این‌که در طول هشت سال دفاع‌مقدس، عشایر ایلام پیشقراولان دفاع ازمیهن بودند، به جام‌جم می‌گوید: «آنها به‌عنوان راهنماهای عملیات برای نیروهای نظامی عمل می‌کردند و حتی خانواده‌ها و نیروهای جوان‌تر، پشتیبانی لجستیکی و تأمین مواد غذایی، اسب و قاطر برای حمل‌ونقل در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور را بر عهده داشتند.»
سردار سیدصادق حسینی با تاکید بر این‌که عشایر بهدلیل تبحری که در تیراندازی دارند، به‌عنوان تک‌تیراندازان و بسیجیان محلی در برابر متجاوزان می‌جنگیدند، ادامه می‌دهد: «نباید فراموش کنیم که بسیاری از آنها بهدلیل مجاورت با مرز، اولین قربانیان تهاجم دشمن بودند و در راه دفاع از خانه و کاشانه خود جان‌شان را فدا کردند.»
بر اساس آمار بنیاد شهید و امور ایثارگران استان ایلام، بیش از ۳۵۰۰ نفر از عشایر استان در دوران دفاع‌مقدس به شهادت رسیده‌اند. این عدد قابل‌توجه نشان‌دهنده نقش بی‌بدیل و فداکاری بزرگ این قشر در حفظ تمامیت ارضی کشور است. امروز هم عشایر بهدلیل حضور در مناطق مرزی، همچنان «چشمان بیدار» مرزها هستند و در شناسایی و گزارش فعالیت‌های مشکوک نقش کلیدی ایفا می‌کنند.
نقش عشایر در اقتصاد کشور
یکی از نقش‌های برجسته عشایر در اقتصاد کشور، تولیدات آنها در حوزه دامداری و دامپروری است که بخش قابل‌توجهی از پروتئین مورد نیاز هموطنان را تأمین می‌کنند.
دامداری، اصلی‌ترین منبع درآمد و معیشت عشایر ایلام است که سالانه بیش از ۳۵هزار تن گوشت‌قرمز تولید می‌کنند. این مقدار، سهم عمده‌ای در تأمین نیاز استان و صادرات به سایر مناطق کشور دارد.
همچنین تولید انواع فرآورده‌های لبنی به شیوه سنتی مانند پنیر، ماست، کره‌محلی، روغن حیوانی و دوغ که علاوه بر مصرف خودشان، به بازار شهرهای دیگر هم می‌رود.
در زمینه صنایع‌دستی هم زنان عشایری در تولید گلیم، به‌ویژه گلیم‌هایی با طرح و رنگ خاص ایلامی، جاجیم، قالی و چوقا که پوششی برای مردان عشایر است، مهارت دارند.
مهین محمدیان، کارشناس حوزه صنایع‌دستی با بیان این‌که صنایع‌دستی عشایر ایلام بازتابی از فرهنگ، هنر و نیازهای زندگی کوچ‌نشینی آنهاست، به جام‌جم می‌گوید: «گلیم‌بافی، مهم‌ترین و شاخص‌ترین صنعت دست عشایر این استان به شمار می‌آید. گلیم‌های ایلامی معمولا با نقش‌های محرقی، هندسی و شکسته و با رنگ‌های طبیعی و گیاهی بافته می‌شوند.»
او با اشاره به جاجیم‌بافی که به‌عنوان زیرانداز، روانداز و همچنین بسته‌بندی رختخواب در کوچ مورد استفاده قرار می‌گیرد، ادامه می‌دهد: «قالی‌بافی اگرچه کمتر از گلیم رایج است اما در برخی طوایف بافته می‌شود. همچنین نمدمالی برای تولید زیرانداز، کلاه‌نمدی و پوشش چادرها کاربرد دارد.» به گفته این کارشناس صنایع‌دستی، سیاه‌چادربافی هنری اصیل و بسیار مهم است که عشایر از موی بز، چادرهای مورد استفاده برای سکونت را می‌بافند.
نیازهایی که باید دیده شود
با این‌که زندگی، کار، فعالیت و حرکت عشایر مملو از ثمرات و برکات زیادی است اما این قشر از جامعه با مشکلاتی نیز روبه‌رو هستند که باید نیازهای‌شان دیده شده و برای آن راهکارهایی ارائه شود.
کاهش نزولات آسمانی و خشکسالی‌های پی‌درپی، مراتع را تخریب کرده و فشار زیادی بر منابع طبیعی و معیشت عشایر وارد کرده است؛ ضمن این‌که نداشتن راه‌های مناسب و عدم دسترسی به بسیاری از مناطق ییلاق و قشلاق کوچ‌ها را دچار مشکل کرده و هنوز هم بسیاری از تردد‌ها در جاده‌های خاکی و نامناسب صورت می‌گیرد که رفت‌وآمد را برای ایلات سخت و بعضا غیرممکن می‌کند. عدم دسترسی به برق، آب‌شرب سالم واینترنت ازدیگر چالش‌های زندگی عشایری است که بسیاری از خانواده‌های عشایری ازاین نعمات بی‌بهره هستند؛ ضمن این‌که دسترسی به مراکز درمانی و پزشک در مناطق دورافتاده هم بسیار محدود است.آن‌طور که کارشناسان اقتصادی عنوان می‌کنند، نوسان قیمت دام و نهاده‌های دامی و افزایش هزینه‌های نگهداری دام که هیچ‌وقت با قیمت فروش تناسب نداشته، از دیگر معضلات عشایر است.
دکتر مجتبی پورابراهیمی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه معتقد است نداشتن بیمه و عدم حمایت‌های اجتماعی کافی از عشایری که از ستون‌های اصلی کشور به حساب می‌آیند، به‌هیچ‌عنوان قابل قبول نیست.
او به چالش‌های فرهنگی و اجتماعی نیز گریزی زده و ادامه می‌دهد: «تعارض بین زندگی عشایری و زندگی مدرن می‌تواند عاملی باشد تا نسل جوان، تمایلی به ادامه زندگی در شرایط سخت کوچ‌نشینی نداشته باشد. این موضوع وقتی تشدیدمی‌شود که نسل جدید عشایر می‌بیند مراتع تخریب و تقسیم می‌شوند. تصرف وتغییر کاربری مراتع برای پروژه‌های عمرانی، زندگی کوچ‌نشینی را با مشکلات بیشتری مواجه کرده و به‌همین‌خاطر هرتغییر و واکنشی از طرف جوانان دور از انتظار نیست.»
البته محمدجواد خانزادی، مدیرکل امورعشایری استان ایلام ازهزینه‌کرد بیش از۲۰۰میلیارد تومان اعتبار استانی وملی در یک سال‌گذشته برای توسعه وبهبودزیرساخت‌های زندگی‌عشایراستان خبرداده وگفته:«این اعتبارات صرف اجرای پروژه‌هایی نظیر بهسازی و مرمت راه‌های عشایری وچشمه‌ها، حفر چاه آب و آبرسانی سیار به نقاط عشایری سراسر استان شده است.»
۳۵۰۰ شهید، هدیه به انقلاب
برای بررسی فعالیت‌ها و وضعیت عشایر، قبل از هر چیز باید به نقش آنها در دفاع از کشور و مرزها و آمار شهدای‌شان اشاره کرد. عشایر ایلام بهدلیل سکونت در مناطق مرزی و آشنایی کامل با جغرافیای پیچیده منطقه، همواره به‌عنوان دید‌بانان و سربازان همیشه بیدار مرزها عمل کرده‌اند.
فرمانده سپاه حضرت‌امیرالمؤمنین(ع) استان ایلام با بیان این‌که در طول هشت سال دفاع‌مقدس، عشایر ایلام پیشقراولان دفاع ازمیهن بودند، به جام‌جم می‌گوید: «آنها به‌عنوان راهنماهای عملیات برای نیروهای نظامی عمل می‌کردند و حتی خانواده‌ها و نیروهای جوان‌تر، پشتیبانی لجستیکی و تأمین مواد غذایی، اسب و قاطر برای حمل‌ونقل در مناطق کوهستانی و صعب‌العبور را بر عهده داشتند.»
سردار سیدصادق حسینی با تاکید بر این‌که عشایر بهدلیل تبحری که در تیراندازی دارند، به‌عنوان تک‌تیراندازان و بسیجیان محلی در برابر متجاوزان می‌جنگیدند، ادامه می‌دهد: «نباید فراموش کنیم که بسیاری از آنها بهدلیل مجاورت با مرز، اولین قربانیان تهاجم دشمن بودند و در راه دفاع از خانه و کاشانه خود جان‌شان را فدا کردند.»
بر اساس آمار بنیاد شهید و امور ایثارگران استان ایلام، بیش از ۳۵۰۰ نفر از عشایر استان در دوران دفاع‌مقدس به شهادت رسیده‌اند. این عدد قابل‌توجه نشان‌دهنده نقش بی‌بدیل و فداکاری بزرگ این قشر در حفظ تمامیت ارضی کشور است. امروز هم عشایر بهدلیل حضور در مناطق مرزی، همچنان «چشمان بیدار» مرزها هستند و در شناسایی و گزارش فعالیت‌های مشکوک نقش کلیدی ایفا می‌کنند.
نقش عشایر در اقتصاد کشور
یکی از نقش‌های برجسته عشایر در اقتصاد کشور، تولیدات آنها در حوزه دامداری و دامپروری است که بخش قابل‌توجهی از پروتئین مورد نیاز هموطنان را تأمین می‌کنند.
دامداری، اصلی‌ترین منبع درآمد و معیشت عشایر ایلام است که سالانه بیش از ۳۵هزار تن گوشت‌قرمز تولید می‌کنند. این مقدار، سهم عمده‌ای در تأمین نیاز استان و صادرات به سایر مناطق کشور دارد.
همچنین تولید انواع فرآورده‌های لبنی به شیوه سنتی مانند پنیر، ماست، کره‌محلی، روغن حیوانی و دوغ که علاوه بر مصرف خودشان، به بازار شهرهای دیگر هم می‌رود.
در زمینه صنایع‌دستی هم زنان عشایری در تولید گلیم، به‌ویژه گلیم‌هایی با طرح و رنگ خاص ایلامی، جاجیم، قالی و چوقا که پوششی برای مردان عشایر است، مهارت دارند.
مهین محمدیان، کارشناس حوزه صنایع‌دستی با بیان این‌که صنایع‌دستی عشایر ایلام بازتابی از فرهنگ، هنر و نیازهای زندگی کوچ‌نشینی آنهاست، به جام‌جم می‌گوید: «گلیم‌بافی، مهم‌ترین و شاخص‌ترین صنعت دست عشایر این استان به شمار می‌آید. گلیم‌های ایلامی معمولا با نقش‌های محرقی، هندسی و شکسته و با رنگ‌های طبیعی و گیاهی بافته می‌شوند.»
او با اشاره به جاجیم‌بافی که به‌عنوان زیرانداز، روانداز و همچنین بسته‌بندی رختخواب در کوچ مورد استفاده قرار می‌گیرد، ادامه می‌دهد: «قالی‌بافی اگرچه کمتر از گلیم رایج است اما در برخی طوایف بافته می‌شود. همچنین نمدمالی برای تولید زیرانداز، کلاه‌نمدی و پوشش چادرها کاربرد دارد.» به گفته این کارشناس صنایع‌دستی، سیاه‌چادربافی هنری اصیل و بسیار مهم است که عشایر از موی بز، چادرهای مورد استفاده برای سکونت را می‌بافند.
نیازهایی که باید دیده شود
با این‌که زندگی، کار، فعالیت و حرکت عشایر مملو از ثمرات و برکات زیادی است اما این قشر از جامعه با مشکلاتی نیز روبه‌رو هستند که باید نیازهای‌شان دیده شده و برای آن راهکارهایی ارائه شود.
کاهش نزولات آسمانی و خشکسالی‌های پی‌درپی، مراتع را تخریب کرده و فشار زیادی بر منابع طبیعی و معیشت عشایر وارد کرده است؛ ضمن این‌که نداشتن راه‌های مناسب و عدم دسترسی به بسیاری از مناطق ییلاق و قشلاق کوچ‌ها را دچار مشکل کرده و هنوز هم بسیاری از تردد‌ها در جاده‌های خاکی و نامناسب صورت می‌گیرد که رفت‌وآمد را برای ایلات سخت و بعضا غیرممکن می‌کند. عدم دسترسی به برق، آب‌شرب سالم واینترنت ازدیگر چالش‌های زندگی عشایری است که بسیاری از خانواده‌های عشایری ازاین نعمات بی‌بهره هستند؛ ضمن این‌که دسترسی به مراکز درمانی و پزشک در مناطق دورافتاده هم بسیار محدود است.آن‌طور که کارشناسان اقتصادی عنوان می‌کنند، نوسان قیمت دام و نهاده‌های دامی و افزایش هزینه‌های نگهداری دام که هیچ‌وقت با قیمت فروش تناسب نداشته، از دیگر معضلات عشایر است.
دکتر مجتبی پورابراهیمی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه معتقد است نداشتن بیمه و عدم حمایت‌های اجتماعی کافی از عشایری که از ستون‌های اصلی کشور به حساب می‌آیند، به‌هیچ‌عنوان قابل قبول نیست.
او به چالش‌های فرهنگی و اجتماعی نیز گریزی زده و ادامه می‌دهد: «تعارض بین زندگی عشایری و زندگی مدرن می‌تواند عاملی باشد تا نسل جوان، تمایلی به ادامه زندگی در شرایط سخت کوچ‌نشینی نداشته باشد. این موضوع وقتی تشدیدمی‌شود که نسل جدید عشایر می‌بیند مراتع تخریب و تقسیم می‌شوند. تصرف وتغییر کاربری مراتع برای پروژه‌های عمرانی، زندگی کوچ‌نشینی را با مشکلات بیشتری مواجه کرده و به‌همین‌خاطر هرتغییر و واکنشی از طرف جوانان دور از انتظار نیست.»
البته محمدجواد خانزادی، مدیرکل امورعشایری استان ایلام ازهزینه‌کرد بیش از۲۰۰میلیارد تومان اعتبار استانی وملی در یک سال‌گذشته برای توسعه وبهبودزیرساخت‌های زندگی‌عشایراستان خبرداده وگفته:«این اعتبارات صرف اجرای پروژه‌هایی نظیر بهسازی و مرمت راه‌های عشایری وچشمه‌ها، حفر چاه آب و آبرسانی سیار به نقاط عشایری سراسر استان شده است.»
