ماجرا از ۲۵ آگست یعنی دو روز پیش از افتتاحیه جشنواره شروع شد و بیانیهای پروپیمان با امضای صدها سینماگر و هنرمند بینالمللی خطاب به مدیریت و سازمان جشنواره ونیز انتشار یافت که از این جشنواره خواسته بودند «نسلکشی و پاکسازی قومی در غزه» را محکوم کند.
این فراخوان تحت عنوان «ونیز برای فلسطین» (Venice۴Palestine) خطاب به مدیریت این جشنواره، یعنی «بیناله دی ونیزیا» و همچنین دو بخش «روزهای ونیز» و «هفته بینالمللی منتقدان» ارسال شد.
فیلمسازان یادشده در نامه خود هشدار داده بودند که جشنواره نباید به «ویترینی غمگین و تهی» تبدیل شود و خواستار آن شدند که با اتخاذ موضعی «شفاف و بیابهام»، بار دیگر به «محل گفتوگو، مشارکت فعال و مقاومت» بدل گردد.
آنان همچنین خواستار پررنگترشدن روایتهای فلسطینی برای پرداختن به مسائلی، چون «پاکسازی قومی، آپارتاید، اشغال غیرقانونی سرزمینهای فلسطینی، استعمار و دیگر نمونههای جنایت علیه بشریت شدند که اسرائیل نهفقط پس از هفتم اکتبر بلکه طی دههها مرتکب شده است.»
امضاکنندگان این نامه طیفی گسترده از چهرههای شناختهشده سینمای جهان را شامل میشدند:
از تونی سرویلو، بازیگر برجسته ایتالیایی تا آلبا و آلیچه رورواکر، دو خواهر سینماگر ایتالیایی، سلین سیاما و اودری دیوان از فیلمسازان فرانسوی (دیوان در سال ۲۰۲۱ برای فیلم «اتفاق» برنده شیر طلایی شد) و نامهای مهم سینمای بریتانیا، چون کن لوچ (برنده شیر طلایی افتخاری ۱۹۹۴) و چارلز دنس، بازیگر سرشناس و درکنار آنها، نام عرب ناصر و طرزان ناصر، کارگردانان فلسطینی نیز بهچشم میخورد که امسال برای فیلم «روزیروزگاری در غزه» جایزه بهترین کارگردانی بخش «نگاه ویژه» جشنواره کن را دریافت کردند.
جشنواره را به نمایشگاهی پوچ و سطحی بدل نکنید
در بخشی از نامه فوق آمده بود:
«.. با روشنشدن چراغها بر جشنواره ونیز، خطر آن وجود دارد که بار دیگر شاهد رویدادی بزرگ باشیم که نسبت به این تراژدی انسانی، مدنی و سیاسی بیتفاوت باقی بماند. به ما میگویند نمایش باید ادامه یابد و از ما میخواهند روی برگردانیم، گویی دنیای سینما هیچ ارتباطی با دنیای واقعی ندارد... ما باید جریان بیتفاوتی را قطع کنیم و راهی برای آگاهی باز کنیم. هیچ سینمایی بدون انسانیت وجود ندارد...»
این نامه به شهادت نزدیک به ۲۵۰ روزنامهنگار و فعال رسانهای فلسطینی از آغاز جنگ اشاره کرده و تاکید داشت که نهادهای هنری مسئولیت دارند آگاهیبخشی و مقاومت را تقویت کنند.
در پایان نامه آمده بود:
«بیایید اطمینان حاصل کنیم که این دوره از جشنواره ارزشهای معناداری داشته باشد و بار دیگر به یک نمایشگاه پوچ و سطحی بدل نشود. بیایید این کار را همه با هم با شجاعت و صداقت انجام دهیم. فلسطین را آزاد کنید!»
در همین حال، گروه دیگری از هنرمندان ایتالیایی با نام شبکه Artisti NoBavaglio خواستار برگزاری تظاهرات عمومی با شعار «پایان نسلکشی» در ۳۰ آگست، همزمان با نخستین آخرهفته جشنواره شدند.
جشنواره ونیز در واکنش فوری به این نامه تاکید کرده بود که «همواره در طول تاریخ خود جایی برای گفتوگوی آزاد و حساسیت نسبت به مسائل فوری جامعه و جهان» داشته است.
این نهاد بهعنوان نمونه به فیلم کوثر بن هنیه، کارگردان تونسی با فیلم خود تحت عنوان «صدای هند رجب» اشاره کرد که در بخش مسابقه حضور داشت و به شهادت یک دختر پنجساله فلسطینی در خودرویی که هدف حمله نیروهای اسرائیلی در غزه در سال ۲۰۲۴ قرار گرفته بود، میپرداخت.
فیلمی که جشنواره را تکان داد
این فیلمی است که پیش از نمایش در جشنواره سروصدای بسیار برپا کرده بود؛ نام و تصاویر هند رجب بارها و بارها طی نوشتهها و تظاهراتی که در نقاط مختلف جهان برپا گردید، برده شد، یادبودها به یادش برگزار کردند، نامش را بر سالن اصلی دانشگاه کلمبیا در آمریکا گذاردند و صدایش در پستهای مختلف اینترنتی پخش شد.
از همین روی فیلمی که درباره هند رجب ساخته شد، بیشتر از معمول انتظارات را برانگیخت، خصوصا که در آستانه حضور در جشنواره ونیز، چند تن از سینماگران مشهور هالیوود مانند برد پیت و واکین فینیکس و جاناتان گلیزر و رونی مارا و آلفونسو کوارون، در تهیه کنندگی فیلم شریک شدند.
کوثر بن هنیه، کارگردان فیلم در بیانیهای درباره فیلم نوشت:
«در قلب این فیلم چیزی بسیار ساده و در عین حال تحملناپذیر وجود دارد. من نمیتوانم دنیایی را بپذیرم که در آن کودکی کمک میخواهد و هیچکس نمیآید. این درد و این شکست، متعلق به همه ماست. این داستان فقط درباره غزه نیست، بلکه از اندوهی جهانی سخن میگوید. من باور دارم که تخیل در سینما- بهویژه زمانی که براساس وقایع واقعی و دردناک ساخته شده باشد، قدرتمندترین ابزار است؛ قدرتمندتر از هیاهوی خبرهای فوری یا فراموشی ناشی از شبکههای اجتماعی. سینما میتواند حافظهای را زنده نگه دارد. سینما میتواند در برابر فراموشی مقاومت کند. باشد که صدای هند رجب شنیده شود.»
حتی هیات انتخاب تحت تأثیر قرار گرفت
در مقالهای که از سوی روزنامه فیگارو پیش از شروع جشنواره منتشر شد، آمده بود که آلبرتو باربرا، مدیر جشنواره وقتی این فیلم را معرفی میکرد بینهایت تحت تاثیر قرار گرفته و هنگام تماشای آن در کنار کمیته انتخاب، احساسات شدیدی بر او غلبه کرده بود.
فیلم «صدای هند رجب» روز ۴ سپتامبر در سالن اصلی جشنواره و با حضور صدها نفر در داخل و تعدادی در همین حدود در بیرون سالن (که نتوانسته بودند به داخل راه یابند) به نمایش درآمد. بسیاری از حاضران، مهمانان و روزنامهنگاران، بههمراه کارگردان و بازیگران فیلم لباس مشکی پوشیده بودند.
در طی نمایش فیلم، صدای اصلی کودک ۶ ساله شهید فلسطینی که پس از شهادت خانواده اش در خودرو و در محاصره نیروهای ارتش اسرائیل در حال مکالمه با امدادگر هلال احمر بود و از او کمک میخواست و امدادگر یادشده سعی داشت تا به وی دلداری دهد، حالوهوای سالن نمایش فیلم را دگرگون کرد و در میان سکوت عجیبی که بر سالن حکمفرما بود، صدای گریههای آرام بهگوش میرسید و از خلال نورهایی که از پرده به روی جمع تماشاگران میافتاد، رد اشکها بر گونهها هویدا بود.
کارگردان تونسی فیلم کوثر بن هنیه، بهخوبی صحنههای درون اتاق امداد و مکالمه با شهید هند رجب را بازسازی کرده و آن را با صداهای مستند از آن صحنهها، هماهنگ ساخته بود.
حماسه حمایت سینمای معتبر و متعهد جهانی از فلسطین و غزه، علیرغم اراده و خواست لابیهای صهیونیستی، پس از پایان فیلم و روشنشدن چراغهای سالن صورت گرفت.
طولانیترین تشویق تاریخ جشنواره
همه جمعیت برخاست و ایستاده و یکپارچه و با شدت شروع به دستزدن کردند، نه ۵ و ۷ و در نهایت ۱۰ دقیقه که بیشترین تشویق فیلمها در جشنواره ونیز بوده بلکه حدود ۲۴ دقیقه در همان حالت ایستاده برای فیلم «صدای هند رجب» و دختربچه شهید فلسطینی دست زدند، گویی کسی توان توقف آن را نداشت تا آنکه صدای هقهقها و گریهها بهتدریج موجب کمشدن و سپس تمامشدن تشویق شد.
فردای آنروز، تقریبا تمامی نشریات منتشرشده در جشنواره و وبسایتهای ارزشگذاری، فیلم «صدای هند رجب» را ستارهباران کرده و بیشترین ستارهها را به این فیلم دادند. از جمله از ۱۰ منتقد جدول موسوم به «جنگ ستارگان» که در آن منتقدین معتبر بینالمللی حضور دارند، ۶ منتقد بیشترین ارزشگذاری (۵ ستاره) را برای فیلم قائل شدند و ۳ منتقد ۴ ستاره و یک منتقد ۳ ستاره به فیلم دادند که در مجموع بهترین فیلم از نگاه منتقدین لقب گرفت. همچنین در جدول ارزشگذاری منتقدین ایتالیایی بهطور جداگانه این فیلم بالاترین امتیاز که ۱/۴ از پنج ستاره بود را بهخود اختصاص داد.
کوین ماهر در نشریه تایمز درباره فیلم «صدای هند رجب» نوشت:
«پس از تماشای یک هفته فیلمهای هالیوودی خبرساز و پرسروصدا، اما اغلب سبک و احمقانه، مصالحهناپذیرترین و از نظر سیاسی مهمترین فیلم جشنواره ونیز از راه رسید؛ اثر جدید بنهنیه که هیچ تماشاگری را ناامید نمیکند.»
شری لیندن هم در «هالیوود ریپورتر» نوشت: «دیگر بهسختی میشود حرفی برای گفتن پیدا کرد، اما امیدوارم خیلیها این فیلم را ببینند.»
در نشریه معتبر «ورایتی» بهقلم گای لاج چنین آمد: «فیلم صدای هند رجب واقعا ویرانگر است. صدای آرشیوی حقیقی استفادهشده در فیلم، در هر بستری به یک تاثیر احساسی بیرحمانه منجر میشد؛ با وجود این، چنین میخکوبکردن تماشاگران سینمایی بهطوری که نتوانند از فیلم دست بکشند یا رو برگردانند یا حتی وقفهای در دیدن آن ایجاد کنند، ارزشی دوچندان بهشمار میرود.»
شب اختتامیه؛ انتظاراتی که برآورده نشد
در شب اختتامیه تقریبا اغلب حاضران و منتقدان و تماشاگران انتظار داشتند که جایزه اول جشنواره به فیلم «صدای هند رجب» برسد؛ از همین روی بیشترین سؤالات در کنفرانس مطبوعاتی هیأت داوران هم درباره همین موضوع بود.
اما وقتی قبل از اعلام برنده جایزه شیر طلایی، برای جایزه بزرگ هیاتداوران، نام کوثر بنهنیه و فیلم «صدای هند رجب» خوانده شد، انگار آه و افسوسی عمیق از نهاد سالن برخاست، چون مشخص شد که برنده جایزه اول، فیلم دیگری است.
اگرچه اغلب ناظران آگاه جشنوارهها میدانند معمولا در جشنوارههای معتبر جهانی، جایزه اول در واقع جایزه رسمی مدیریت و سازمان جشنواره بوده و جایزه اصلی هنری همان جایزه ویژه یا بزرگ هیات داوران است. یعنی درواقع جایزه اصلی هیات داوران به فیلم «صدای هند رجب» رسید.
اما شیر طلایی هشتادودومین جشنواره فیلم ونیز به فیلم جیم جارموش بهنام «پدر، مادر، خواهر، برادر» تعلق گرفت که پیش از این با فیلمهایی مانند «عجیبتر از بهشت»، «مرد مرده»، «قطار اسرارآمیز»، «شب روی زمین»، «قهوه و سیگار» و «گوست داگ» او را میشناختیم.
الکساندر پین، رئیس هیاتداوران هم در کنفرانس مطبوعاتی پایانی جشنواره در پاسخ به این سؤال که چرا بهجای اثر جیم جارموش، فیلم «صدای هند رجب» که از فیلمهای محبوب منتقدان در جشنواره بود، جایزه شیر طلایی را نبرد، گفت: «.. این ناعادلانهترین بخش حضور در یک جشنواره است، اینکه بگوییم این فیلم از آن فیلم بهتر است. اینطور نیست. بهعنوان هیاتداوران، ما هر دو فیلم را به یکاندازه گرامی میداریم؛ هریک بهدلیل خاص خود و برای هر دو فیلم آرزوی عمری طولانی داریم و امیدواریم جوایزی که امشب اهدا کردهایم، به هریک به روش خود، کمک کند.»
در روز آخر جشنواره هم این خبر از هیات داوران منتشر شد که یکی از اعضای آن، یعنی فرناندا تورس، بهدلیل اینکه رئیس هیات داوران یعنی الکساندر پین از اعطای جایزه اول جشنواره به فیلم «صدای هند رجب» خودداری نموده، قصد ترک هیات داوری را داشته است.
بههرحال بهنظر میرسد جشنواره ونیز که از سوی کمپانیهای آمریکایی و صهیونی حمایت میشود، بیشتر از این نمیتوانسته پای یک فیلم فلسطینی درباره غزه و یکی از شهدای آن بایستد و همین هم ممکن است برایش هزینههای بسیاری در برداشته و احتمالا در سال و دوره بعد، حمایت بسیاری از کمپانیهای یادشده را از دست داده و حتی برگزاری آن بهخطر بیفتد؛ اگرچه ممکن است «صدای هند رجب» هم همه واقعیات و آرمانهای فلسطین و بیش از ۶۰ هزار شهید غزه را بازتاب نداده باشد.
مراسم اختتامیه هشتاد و دومین جشنواره فیلم ونیز با گستراندن پرچم بزرگ فلسطین بر پلههای کاخ جشنواره به پایان رسید.