الماس معدنی ایران، تنهاست
خراسان‌جنوبی استان ثروتمندی است که روی دریای بی‌آبی خوابیده.با این‌که این منطقه هزاران ظرفیت عظیم و توانمندی‌های بیشماری دارد اما کم‌آبی‌هایش بیش ازهمه چیز به چشم می‌آید و گذر ازچالش‌های آن، به‌ویژه بحران آب، عزمی ملی، مدیریتی هوشمند و سرمایه‌گذاری هدفمند می‌طلبد.
وسعه همزمان و متوازن سه ظرفیت اصلی معادن، اکوتوریسم و کشاورزی ارزشمند، می‌تواند خراسان‌جنوبی را از حاشیه به کانون توسعه شرق کشور تبدیل کند و الگویی برای دیگر مناطق خشک ایران باشد.
خراسان‌جنوبی به مرکزیت بیرجند، در شرق ایران واقع شده و به‌رغم محرومیت‌های نسبی، یکی از غنی‌ترین استان‌های کشور از نظر ذخایر معدنی، پتانسیل‌های اکوتوریسمی و کشاورزی منحصر‌به‌فرد است.
این استان را به‌واسطه ظرفیت‌های معدنی و ثروتی که در زیر خاک و دل کوه‌هایش دارد، الماس صنعتی ایران می‌نامند. از ظرفیت‌های خراسان‌جنوبی همین بس که میزبان تنها معدن فعال قلع ایران در شهرستان بشرویه است؛ معدنی که علاوه بر تامین نیاز داخلی، پتانسیل صادرات به کشورهای منطقه را دارد. ویژگی بارز این معدن وجود فلزات کمیابی مانند ایندیم، تنگستن و مولیبدن است که بر ارزش اقتصادی آن افزوده است.
به گفته مهران ابراهیمیان، کارشناس اقتصادی، سهم قابل‌توجهی از تولیدات معدنی کشور به‌ویژه در بخش کرومیت و قلع در دل خراسان‌جنوبی نهفته است.
او توضیح می‌دهد: «وجود بیش از ۳۰۰معدن فعال و در‌حال بهره‌برداری در این منطقه و ذخایر غنی دیگر از‌جمله بوکسیت، مس، منیزیت، بنتونیت، گرانیت و زغال‌سنگ، خراسان‌جنوبی را به یکی از ثروتمندترین مناطق ایران تبدیل کرده است.»
ابراهیمیان با اشاره به مشکلات موجود تصریح می‌کند: «کمبود آب برای فرآوری مواد معدنی، نبود صنایع پایین‌دستی و تبدیلی قدرتمند در استان، مشکلات حمل‌و‌نقل و فاصله از مراکز اصلی مصرف و همچنین نیامدن سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی موجب شده تا خراسان‌جنوبی با برچسب «استان محروم» نتواند به جایگاه اصلی‌اش برسد.»
اکوتوریسمی بی‌نظیر
اگر قرار باشد به ظرفیت‌های گردشگری خراسان‌جنوبی اشاره شود، بی‌شک اکوتوریسم و کویر و شگفتی‌های بیابان‌های این استان در صدر قرار دارند.
بخشی از دشت لوت به‌عنوان اولین اثر طبیعی ثبت شده ایران در یونسکو، در این منطقه قرار دارد. در کنار آن کلوت‌های شهداد از بزرگ‌ترین شهرهای کلوخی جهان، با مناظری فرازمینی و تماشایی و همچنین بزرگ‌ترین نبکاها یا همان گلدان‌های صحرایی جهان در منطقه «پیرآور»، از منحصربه‌فردترین آثار برای جذب گردشگر است.
در همین راستا، مینو صبحیان، کارشناس گردشگری، با بیان این‌که شهرستان درمیان، بهشت زمین‌شناسان است، به جام‌جم می‌گوید: «غار خونیک از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های بشر، کال‌جنی، دره‌ای عمیق و اسرارآمیز با دیواره‌های بلند و آبشارهای چرمه و سایر پدیده‌های کم‌نظیر زمین‌شناسی، آثاری هستند که نمونه آنها را هیچ کجای دنیا نمی‌توانید بیابید.»
او ادامه می‌دهد: «تالاب کجی نمکزار نهبندان ثابت می‌کند زندگی در همه‌جا جاری است حتی در دل کویر. این تالاب که به صورت فصلی پدیدار می‌شود، در پاییز و زمستان میزبان هزاران پرنده مهاجر از‌جمله فلامینگو، پلیکان، انواع کاکایی و مرغابی است. بسیاری از گردشگران معتقدند این تالاب یک سایت بی‌نظیر برای پرنده‌نگری محسوب می‌شود.»
شاید اکثر ایرانیان به‌ندرت خراسان‌جنوبی را به‌عنوان مقصد مسافرت یا گردش‌های خود در تعطیلات انتخاب کنند، با این‌حال و براساس آمارهای اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری وصنایع‌دستی خراسان‌جنوبی، درسال۱۴۰۲تعدادگردشگران ورودی به این استان حدود ۱.۲میلیون نفر بوده که از این میان، گردشگران خارجی سهمی کمتر از۲ درصدیعنی حدود۲۰ تا ۲۵ هزار نفر را به خود اختصاص داده‌اند.اکثر گردشگران خارجی را علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی و جوامع محلی تشکیل می‌دهند اما در مقایسه تعداد آنها با پتانسیل‌های طبیعی و دیگر ظرفیت‌های خارق‌العاده باید گفت این آمار عدد بسیار ناچیزی است که نیازمند بررسی و رفع کاستی‌هاست.
صبحیان، کارشناس گردشگری تاکید می‌کند: «آنهایی که یک‌بار به خراسان‌جنوبی رفته‌اند، می‌دانند ناشناخته بودن جاذبه‌های این منطقه برای ایرانیان و در سطح بین‌المللی، اولین علت حضور گردشگران است ولی دشواری دسترسی به برخی نقاط به‌دلیل جاده‌های خاکی که نیاز به خودروهای مجهز دارد،علت عدم‌بازگشت و انتخاب دوباره این استان برای مسافران است.»
او تصریح می‌کند که نبود زیرساخت‌های اقامتی و پذیرایی استاندارد در نزدیکی جاذبه‌های طبیعی و اماکن تاریخی هم مدت ماندگاری مسافران را کم کرده است.
طلای سرخ و مدیریت سنتی
با این‌که خراسان‌جنوبی به‌عنوان یکی از استان‌های خشک ایران شناخته می‌شود اما قطب تولید زعفران بوده؛ محصولی که نگاه جهانیان را به سمت خود خیره کرده است.رابطه کشاورزی و آب در خراسان‌جنوبی، رابطه طلای سرخ و مدیریت سنتی است. دراین منطقه و به‌صورت خاص در شهرستان‌های قائنات، بیرجند وفردوس،مرغوب‌ترین زعفران جهان کشت می‌شود؛ محصولی که دارای بیشترین ارزش افزوده در بخش کشاورزی است. در حال حاضر، بخش عمده‌ای از زعفران تولیدی ایران به‌صورت خام یا بسته‌بندی معمولی به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، اروپا و شرق آسیا صادر می‌شود. با این‌حال، مشکل قاچاق و همچنین بسته‌بندی غیراستاندارد از چالش‌های اصلی برای افزایش سودآوری است.با توجه به این‌که ایران سرزمینی گرم و خشک است، قنات‌ها گواهی برمیراث کهن مدیریت آب و بهره‌وری درست در دوران کم‌آبی در این سرزمین هستند. بر همین اساس، خراسان‌جنوبی دارای قنات‌های تاریخی و عمیقی است که برخی از آنها مانند قنات بلده فردوس در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند. این قنات‌ها نماد نبوغ ایرانی در مدیریت و توزیع آب در اقلیم خشک هستند.
این قنات‌ها هم مانند قنات‌های قابل‌بازدید در یزد، به‌عنوان یک جاذبه مهندسی و تاریخی، پتانسیل بالایی برای جذب گردشگران خاص دارد. آن‌طور که کارشناسان می‌گویند، دانش سنتی قنات‌ها در تلفیق با فناوری‌های نوین مانند آبیاری تحت فشار و کشت گلخانه‌ای می‌تواند الگویی برای مدیریت بحران آب باشد. این سیستم قادر است با کمترین تبخیر، آب را از دامنه کوه‌ها به مزارع برساند. در شرایط کنونی و درحالی‌که تغییر اقلیم، دست در دست سوء‌مدیریت‌ها، ایران را درگیر خشکسالی و بحران آبی کرده، محرومیت شدید آب، اصلی‌ترین مانع توسعه در همه بخش‌های مختلف خراسان‌جنوبی به‌شمار می‌آید. همچنین نبود زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل مناسب و فقدان خطوط ریلی، محدودیت فرودگاهی و جای خالی وسایل نقلیه پیشرفته در خراسان‌جنوبی، موجب شده تا به‌دلیل نبود فرصت‌های شغلی مناسب و مهاجرت جوانان تحصیلکرده‌اش، این استان با کمبود نیروی انسانی متخصص روبه‌رو شود.
خراسان‌جنوبی به مرکزیت بیرجند، در شرق ایران واقع شده و به‌رغم محرومیت‌های نسبی، یکی از غنی‌ترین استان‌های کشور از نظر ذخایر معدنی، پتانسیل‌های اکوتوریسمی و کشاورزی منحصر‌به‌فرد است.
این استان را به‌واسطه ظرفیت‌های معدنی و ثروتی که در زیر خاک و دل کوه‌هایش دارد، الماس صنعتی ایران می‌نامند. از ظرفیت‌های خراسان‌جنوبی همین بس که میزبان تنها معدن فعال قلع ایران در شهرستان بشرویه است؛ معدنی که علاوه بر تامین نیاز داخلی، پتانسیل صادرات به کشورهای منطقه را دارد. ویژگی بارز این معدن وجود فلزات کمیابی مانند ایندیم، تنگستن و مولیبدن است که بر ارزش اقتصادی آن افزوده است.
به گفته مهران ابراهیمیان، کارشناس اقتصادی، سهم قابل‌توجهی از تولیدات معدنی کشور به‌ویژه در بخش کرومیت و قلع در دل خراسان‌جنوبی نهفته است.
او توضیح می‌دهد: «وجود بیش از ۳۰۰معدن فعال و در‌حال بهره‌برداری در این منطقه و ذخایر غنی دیگر از‌جمله بوکسیت، مس، منیزیت، بنتونیت، گرانیت و زغال‌سنگ، خراسان‌جنوبی را به یکی از ثروتمندترین مناطق ایران تبدیل کرده است.»
ابراهیمیان با اشاره به مشکلات موجود تصریح می‌کند: «کمبود آب برای فرآوری مواد معدنی، نبود صنایع پایین‌دستی و تبدیلی قدرتمند در استان، مشکلات حمل‌و‌نقل و فاصله از مراکز اصلی مصرف و همچنین نیامدن سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی موجب شده تا خراسان‌جنوبی با برچسب «استان محروم» نتواند به جایگاه اصلی‌اش برسد.»
اکوتوریسمی بی‌نظیر
اگر قرار باشد به ظرفیت‌های گردشگری خراسان‌جنوبی اشاره شود، بی‌شک اکوتوریسم و کویر و شگفتی‌های بیابان‌های این استان در صدر قرار دارند.
بخشی از دشت لوت به‌عنوان اولین اثر طبیعی ثبت شده ایران در یونسکو، در این منطقه قرار دارد. در کنار آن کلوت‌های شهداد از بزرگ‌ترین شهرهای کلوخی جهان، با مناظری فرازمینی و تماشایی و همچنین بزرگ‌ترین نبکاها یا همان گلدان‌های صحرایی جهان در منطقه «پیرآور»، از منحصربه‌فردترین آثار برای جذب گردشگر است.
در همین راستا، مینو صبحیان، کارشناس گردشگری، با بیان این‌که شهرستان درمیان، بهشت زمین‌شناسان است، به جام‌جم می‌گوید: «غار خونیک از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های بشر، کال‌جنی، دره‌ای عمیق و اسرارآمیز با دیواره‌های بلند و آبشارهای چرمه و سایر پدیده‌های کم‌نظیر زمین‌شناسی، آثاری هستند که نمونه آنها را هیچ کجای دنیا نمی‌توانید بیابید.»
او ادامه می‌دهد: «تالاب کجی نمکزار نهبندان ثابت می‌کند زندگی در همه‌جا جاری است حتی در دل کویر. این تالاب که به صورت فصلی پدیدار می‌شود، در پاییز و زمستان میزبان هزاران پرنده مهاجر از‌جمله فلامینگو، پلیکان، انواع کاکایی و مرغابی است. بسیاری از گردشگران معتقدند این تالاب یک سایت بی‌نظیر برای پرنده‌نگری محسوب می‌شود.»
شاید اکثر ایرانیان به‌ندرت خراسان‌جنوبی را به‌عنوان مقصد مسافرت یا گردش‌های خود در تعطیلات انتخاب کنند، با این‌حال و براساس آمارهای اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری وصنایع‌دستی خراسان‌جنوبی، درسال۱۴۰۲تعدادگردشگران ورودی به این استان حدود ۱.۲میلیون نفر بوده که از این میان، گردشگران خارجی سهمی کمتر از۲ درصدیعنی حدود۲۰ تا ۲۵ هزار نفر را به خود اختصاص داده‌اند.اکثر گردشگران خارجی را علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی و جوامع محلی تشکیل می‌دهند اما در مقایسه تعداد آنها با پتانسیل‌های طبیعی و دیگر ظرفیت‌های خارق‌العاده باید گفت این آمار عدد بسیار ناچیزی است که نیازمند بررسی و رفع کاستی‌هاست.
صبحیان، کارشناس گردشگری تاکید می‌کند: «آنهایی که یک‌بار به خراسان‌جنوبی رفته‌اند، می‌دانند ناشناخته بودن جاذبه‌های این منطقه برای ایرانیان و در سطح بین‌المللی، اولین علت حضور گردشگران است ولی دشواری دسترسی به برخی نقاط به‌دلیل جاده‌های خاکی که نیاز به خودروهای مجهز دارد،علت عدم‌بازگشت و انتخاب دوباره این استان برای مسافران است.»
او تصریح می‌کند که نبود زیرساخت‌های اقامتی و پذیرایی استاندارد در نزدیکی جاذبه‌های طبیعی و اماکن تاریخی هم مدت ماندگاری مسافران را کم کرده است.
طلای سرخ و مدیریت سنتی
با این‌که خراسان‌جنوبی به‌عنوان یکی از استان‌های خشک ایران شناخته می‌شود اما قطب تولید زعفران بوده؛ محصولی که نگاه جهانیان را به سمت خود خیره کرده است.رابطه کشاورزی و آب در خراسان‌جنوبی، رابطه طلای سرخ و مدیریت سنتی است. دراین منطقه و به‌صورت خاص در شهرستان‌های قائنات، بیرجند وفردوس،مرغوب‌ترین زعفران جهان کشت می‌شود؛ محصولی که دارای بیشترین ارزش افزوده در بخش کشاورزی است. در حال حاضر، بخش عمده‌ای از زعفران تولیدی ایران به‌صورت خام یا بسته‌بندی معمولی به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، اروپا و شرق آسیا صادر می‌شود. با این‌حال، مشکل قاچاق و همچنین بسته‌بندی غیراستاندارد از چالش‌های اصلی برای افزایش سودآوری است.با توجه به این‌که ایران سرزمینی گرم و خشک است، قنات‌ها گواهی برمیراث کهن مدیریت آب و بهره‌وری درست در دوران کم‌آبی در این سرزمین هستند. بر همین اساس، خراسان‌جنوبی دارای قنات‌های تاریخی و عمیقی است که برخی از آنها مانند قنات بلده فردوس در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند. این قنات‌ها نماد نبوغ ایرانی در مدیریت و توزیع آب در اقلیم خشک هستند.
این قنات‌ها هم مانند قنات‌های قابل‌بازدید در یزد، به‌عنوان یک جاذبه مهندسی و تاریخی، پتانسیل بالایی برای جذب گردشگران خاص دارد. آن‌طور که کارشناسان می‌گویند، دانش سنتی قنات‌ها در تلفیق با فناوری‌های نوین مانند آبیاری تحت فشار و کشت گلخانه‌ای می‌تواند الگویی برای مدیریت بحران آب باشد. این سیستم قادر است با کمترین تبخیر، آب را از دامنه کوه‌ها به مزارع برساند. در شرایط کنونی و درحالی‌که تغییر اقلیم، دست در دست سوء‌مدیریت‌ها، ایران را درگیر خشکسالی و بحران آبی کرده، محرومیت شدید آب، اصلی‌ترین مانع توسعه در همه بخش‌های مختلف خراسان‌جنوبی به‌شمار می‌آید. همچنین نبود زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل مناسب و فقدان خطوط ریلی، محدودیت فرودگاهی و جای خالی وسایل نقلیه پیشرفته در خراسان‌جنوبی، موجب شده تا به‌دلیل نبود فرصت‌های شغلی مناسب و مهاجرت جوانان تحصیلکرده‌اش، این استان با کمبود نیروی انسانی متخصص روبه‌رو شود.
