در آستانه روز جهانی آلزایمر به این بیماری پرداخته‌ایم
وقتی حافظه پَرمی‌کشد
در دنیای پرشتاب امروز که فناوری‌های نوین، بسیاری از مرزهای گذشته را پشت‌سر گذاشته‌اند، بیماری آلزایمر همچنان یکی از پیچیده‌ترین و دلخراش‌ترین چالش‌های سلامت بشری به‌شمار می‌رود. این بیماری تخریب‌کننده مغز، نه‌تنها زندگی فرد مبتلا را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد بلکه سایه‌ای سنگین بر دوش خانواده و اطرافیان بیمار می‌اندازد. البته آلزایمر صرفا یک بیماری فراموشی نیست بلکه گستره‌ای وسیع ازتغییرات شناختی،رفتاری وعملکردی محسوب می‌شودکه نیازمند رویکردهایی جامع و چندوجهی است.
بااین‌حال، چالش اصلی همچنان در یافتن درمانی قطعی و بازگرداندن توانایی‌های از دست رفته بیمار است؛ موضوعی که به گفته بیشتر متخصصان، بخش عظیمی از روند به نتیجه رسیدن آن، به تشخیص زودهنگام بیماری برمی‌گردد. فردا، یکشنبه تقویم عنوان روز جهانی آلزایمر را یدک می‌کشد؛ روزی که قرار است در آن بیش از روزهای دیگر به این بیماری و مشکلات افراد مبتلا به آن پرداخته شود.آلزایمر بیماری تازه‌ای نیست. سالیان سال است این بیماری که علت دقیق و واحدی برای بروز آن شناخته نشده، برخی افراد را در سنین سالمندی درگیر می‌کند اما دانشمندان معتقدند آلزایمر نتیجه یک ترکیب پیچیده از عوامل ژنتیکی، سبک زندگی و محیطی است که بر مغز در طول زمان تأثیر می‌گذارند. همین پیچیده بودن بیماری آلزایمر باعث شده که بسیاری از مردم تصورات اشتباهی راجع به این بیماری داشته باشند؛ موضوعی که دکتر سیدمحمد علی‌اکبریان، متخصص مغز و اعصاب و استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران هم آن را تایید می‌کند. ا‌و به جام‌جم می‌گوید: «یکی از باورهای نادرست راجع به آلزایمر، این است که هر نوع اختلال حواس، فراموشی و ضعف حافظه‌ای را به بیماری آلزایمر ربط می‌دهیم.»
همه فراموشی‌ها آلزایمر نیستند!
آن‌طور که این پزشک توضیح می‌دهد: فراموشی‌های گاه‌به‌گاه به معنای آلزایمر نیست. همه ما در طول زندگی، گاهی برخی مسائل را فراموش می‌کنیم ولی نباید خیلی سریع، برچسب آلزایمر را به پیشانی خودمان یا اطرافیان‌مان بچسبانیم چراکه این فراموشی‌های عادی با فراموشی‌های مداوم و پیش‌رونده آلزایمری که فعالیت‌های روزمره فرد را مختل می‌کند، تفاوت دارد. دکتر اکبریان، معتقد است بروز برخی بیماری‌ها در افراد، می‌تواند عارضه اختلال حواس و فراموشی برای فرد به همراه داشته باشد: «مبتلایان به بیماری‌های روحی و افسردگی و افرادی که اضطراب‌ها و استرس‌های شدید را تجربه می‌کنند، گاهی دچار اختلال حواس می‌شوند. تغذیه نامناسب و کمبود برخی مواد در بدن فرد هم می‌تواند عارضه اختلال تمرکز را به همراه داشته باشد.» استاد دانشگاه علوم پزشکی به برخی دیگر از بیماری‌هایی که ممکن است اختلال در حافظه را به همراه داشته باشند، اشاره می‌کند و می‌گوید: «بیماری که تیروئید کم‌کار دارد، ممکن است علائم آلزایمر داشته باشد. حتی کم‌خونی هم می‌تواند در وضعیت حافظه اختلال ایجاد کند. در نتیجه چه می‌شود؟ اگر اضطراب روحی، کمبود مواد غذایی، کم‌کاری تیروئید و کم‌خونی درمان شود، فراموشی و اختلالات حافظه هم رفع می‌شود.» برای همین است که نباید با دیدن کوچک‌ترین علائم، برچسب آلزایمر را به فرد بزنیم چراکه بعد از آن، دیگر همه حواس‌ها به آلزایمر جلب می‌شود و کسی به‌دنبال درمان دیگر بیماری‌های مشخص نمی‌رود: «آلزایمر معمولا فرم و شکلی مزمن دارد؛ یک تیرگی شعور و عقلی که در مدت‌زمان طولانی استمرار پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، بهتر است در مرحله اول، ریشه اختلال در حافظه‌ای را که پیش آمده ردیابی کنیم و بعد به دنبال درمان‌برویم.»
تشخیص دقیق؛ آغاز درمان
تشخیص آلزایمر نیازمند بررسی جامع توسط متخصص مغز و اعصاب یا متخصص سالمندی است؛ تشخیصی که اگر به موقع و دقیق باشد، به طور قابل‌توجهی، از پیشروی بیماری جلوگیری می‌کند. بررسی سابقه پزشکی کامل، داروهایی که فرد مصرف می‌کند، بیماری‌های زمینه‌ای، سابقه خانوادگی و سبک زندگی بخشی از روند این بیماری است: «معاینه فیزیکی و عصبی، معاینه فیزیکی مانند فشار خون و دیابت و معاینه عصبی از جمله بررسی تعادل، رفلکس‌ها، قدرت عضلانی، هماهنگی و حواس پنجگانه است که به پاسخ دقیقی برای بروز بیماری آلزایمر کمک می‌کند.» اینها را دکتر اکبریان، متخصص مغز و اعصاب می‌گوید و توضیح می‌دهد که تست‌های آزمایشگاهی از جمله آزمایش خون، برای بررسی کمبود ویتامین B۱۲، مشکلات تیروئید، قند خون، عفونت‌ها یا مشکلات کلیوی و کبدی که همگی می‌تواند روی عملکرد مغز تأثیر بگذارد هم در روند تشخیص بیماری، با اهمیت است: «البته که ام‌آر‌آی و انجام سی‌تی‌اسکن می‌تواند برای مشاهده ساختار مغز و بررسی سایر مشکلات مانند تومور مغزی، سکته مغزی و خونریزی کمک‌کننده باشد.»
روشن است که جست‌و‌جوها در فضای مجازی درباره درمان بیماری آلزایمر، خیلی نتیجه خوشایندی ندارد؛ موضوعی که دکتر اکبریان درباره آن می‌گوید: «چه بسیار بیمارانی که با تشخیص آلزایمر، تحت درمان‌های دارویی و حمایتی قرار می‌گیرند و علائم بهبودی‌شان طی یک سال خودش را نشان می‌دهد اما باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که در روند اثرگذاری پروسه درمان، تشخیص زودهنگام بسیار اهمیت دارد؛ هرچه زودتر تشخیص داده شود، امکان درمان به نسبت چشمگیری، افزایش می‌یابد.»
درواقع به عقیده متخصصان، هرچه سریع‌تر بیماری تشخیص داده شود، احتمال بیشتری برای درمان کامل وجود دارد و هرچه زمان تشخیص و درمان بیماری دیرتر و طولانی‌تر باشد، درمان به معنای کنترل بیماری و جلوگیری از پیشروی آن برای درگیر شدن بیشتر مغز خواهد بود. افزون بر این به نظر می‌رسد که استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی، می‌تواند به تشخیص سریع‌تر بیماری و درنتیجه درمان موثرتر کمک چشمگیری کند چراکه هوش مصنوعی می‌تواند الگوهای ظریف و غیرقابل مشاهده با چشم انسان را در تصاویر ام‌آر‌آی و سی‌تی‌اسکن مغز شناسایی کند؛ الگوهایی که می‌توانند نشانه‌های اولیه یا تغییرات ساختاری مغز را مورد هدف قرار داده و قبل از بروز علائم آشکار، خبر از شروع آلزایمر بدهند.
همه فراموشی‌ها آلزایمر نیستند!
آن‌طور که این پزشک توضیح می‌دهد: فراموشی‌های گاه‌به‌گاه به معنای آلزایمر نیست. همه ما در طول زندگی، گاهی برخی مسائل را فراموش می‌کنیم ولی نباید خیلی سریع، برچسب آلزایمر را به پیشانی خودمان یا اطرافیان‌مان بچسبانیم چراکه این فراموشی‌های عادی با فراموشی‌های مداوم و پیش‌رونده آلزایمری که فعالیت‌های روزمره فرد را مختل می‌کند، تفاوت دارد. دکتر اکبریان، معتقد است بروز برخی بیماری‌ها در افراد، می‌تواند عارضه اختلال حواس و فراموشی برای فرد به همراه داشته باشد: «مبتلایان به بیماری‌های روحی و افسردگی و افرادی که اضطراب‌ها و استرس‌های شدید را تجربه می‌کنند، گاهی دچار اختلال حواس می‌شوند. تغذیه نامناسب و کمبود برخی مواد در بدن فرد هم می‌تواند عارضه اختلال تمرکز را به همراه داشته باشد.» استاد دانشگاه علوم پزشکی به برخی دیگر از بیماری‌هایی که ممکن است اختلال در حافظه را به همراه داشته باشند، اشاره می‌کند و می‌گوید: «بیماری که تیروئید کم‌کار دارد، ممکن است علائم آلزایمر داشته باشد. حتی کم‌خونی هم می‌تواند در وضعیت حافظه اختلال ایجاد کند. در نتیجه چه می‌شود؟ اگر اضطراب روحی، کمبود مواد غذایی، کم‌کاری تیروئید و کم‌خونی درمان شود، فراموشی و اختلالات حافظه هم رفع می‌شود.» برای همین است که نباید با دیدن کوچک‌ترین علائم، برچسب آلزایمر را به فرد بزنیم چراکه بعد از آن، دیگر همه حواس‌ها به آلزایمر جلب می‌شود و کسی به‌دنبال درمان دیگر بیماری‌های مشخص نمی‌رود: «آلزایمر معمولا فرم و شکلی مزمن دارد؛ یک تیرگی شعور و عقلی که در مدت‌زمان طولانی استمرار پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، بهتر است در مرحله اول، ریشه اختلال در حافظه‌ای را که پیش آمده ردیابی کنیم و بعد به دنبال درمان‌برویم.»
تشخیص دقیق؛ آغاز درمان
تشخیص آلزایمر نیازمند بررسی جامع توسط متخصص مغز و اعصاب یا متخصص سالمندی است؛ تشخیصی که اگر به موقع و دقیق باشد، به طور قابل‌توجهی، از پیشروی بیماری جلوگیری می‌کند. بررسی سابقه پزشکی کامل، داروهایی که فرد مصرف می‌کند، بیماری‌های زمینه‌ای، سابقه خانوادگی و سبک زندگی بخشی از روند این بیماری است: «معاینه فیزیکی و عصبی، معاینه فیزیکی مانند فشار خون و دیابت و معاینه عصبی از جمله بررسی تعادل، رفلکس‌ها، قدرت عضلانی، هماهنگی و حواس پنجگانه است که به پاسخ دقیقی برای بروز بیماری آلزایمر کمک می‌کند.» اینها را دکتر اکبریان، متخصص مغز و اعصاب می‌گوید و توضیح می‌دهد که تست‌های آزمایشگاهی از جمله آزمایش خون، برای بررسی کمبود ویتامین B۱۲، مشکلات تیروئید، قند خون، عفونت‌ها یا مشکلات کلیوی و کبدی که همگی می‌تواند روی عملکرد مغز تأثیر بگذارد هم در روند تشخیص بیماری، با اهمیت است: «البته که ام‌آر‌آی و انجام سی‌تی‌اسکن می‌تواند برای مشاهده ساختار مغز و بررسی سایر مشکلات مانند تومور مغزی، سکته مغزی و خونریزی کمک‌کننده باشد.»
روشن است که جست‌و‌جوها در فضای مجازی درباره درمان بیماری آلزایمر، خیلی نتیجه خوشایندی ندارد؛ موضوعی که دکتر اکبریان درباره آن می‌گوید: «چه بسیار بیمارانی که با تشخیص آلزایمر، تحت درمان‌های دارویی و حمایتی قرار می‌گیرند و علائم بهبودی‌شان طی یک سال خودش را نشان می‌دهد اما باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که در روند اثرگذاری پروسه درمان، تشخیص زودهنگام بسیار اهمیت دارد؛ هرچه زودتر تشخیص داده شود، امکان درمان به نسبت چشمگیری، افزایش می‌یابد.»
درواقع به عقیده متخصصان، هرچه سریع‌تر بیماری تشخیص داده شود، احتمال بیشتری برای درمان کامل وجود دارد و هرچه زمان تشخیص و درمان بیماری دیرتر و طولانی‌تر باشد، درمان به معنای کنترل بیماری و جلوگیری از پیشروی آن برای درگیر شدن بیشتر مغز خواهد بود. افزون بر این به نظر می‌رسد که استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی، می‌تواند به تشخیص سریع‌تر بیماری و درنتیجه درمان موثرتر کمک چشمگیری کند چراکه هوش مصنوعی می‌تواند الگوهای ظریف و غیرقابل مشاهده با چشم انسان را در تصاویر ام‌آر‌آی و سی‌تی‌اسکن مغز شناسایی کند؛ الگوهایی که می‌توانند نشانه‌های اولیه یا تغییرات ساختاری مغز را مورد هدف قرار داده و قبل از بروز علائم آشکار، خبر از شروع آلزایمر بدهند.
