رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «جام‌جم» مطرح کرد
بهداشت محیط، بستر سلامت
در عصری که چالش‌های زیست‌محیطی مانند تغییرات آب و هوایی، آلودگی و از دست دادن تنوع زیستی بیش از هر‌زمان دیگری آشکار شده، مفهوم بهداشت محیط هم اهمیتی بیشتر پیدا کرده است؛ مجموعه‌ای از اقدامات و مقرراتی که با شناسایی، ارزیابی و کنترل عوامل زیست‌محیطی مؤثر بر سلامت انسان، به پیشگیری از بروز بیماری و آسیب‌دیدن تک‌تک افراد جامعه کمک می‌کند. اما قرار گرفتن در آستانه چهارم مهر و روز جهانی بهداشت محیط، فرصت مناسبی است برای افزایش آگاهی درباره نقش حیاتی بهداشت محیط.
برخلاف آنچه به نظر می‌رسد، روز جهانی بهداشت محیط، صرفا یک روز نمادین و تشریفاتی در تقویم نیست؛ بلکه این روز به دولت‌ها، سازمان‌ها و افراد یادآوری می‌کند که سرمایه‌گذاری در بهداشت محیط، یعنی سرمایه‌گذاری در سلامت آینده. به همین دلیل است که دغدغه‌های محیطی در بسیاری از کشورها شبیه به هم می‌شود؛ اتفاقی که به گفته دکتر محسن فرهادی، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، امسال رخ داده است. اودر این‌باره به جام‌جم می‌گوید: «هرساله فدراسیون بین‌المللی بهداشت محیط، باتوجه به مسائلی که در کره زمین و محیط کشورها وجود دارد، شعاری را برای روز جهانی بهداشت محیط انتخاب می‌کند. جالب است بدانید شعار امسال فدراسیون بین‌المللی، «هوای پاک، مردم سالم» است؛ موضوعی که با شرایط کشور ما و فعالیت‌های وزارت بهداشت نیز هم‌راستا و هم‌سو است.»
آب شرب استاندارد
مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یکی از ارکان اصلی در حوزه بهداشت محیط و حرفه‌ای کشور محسوب می‌شود و وظایف نظارتی و کنترلی گسترده‌ای در این زمینه برعهده دارد. نظارت بر کیفیت آب آشامیدنی، بهداشت مواد غذایی، بهداشت اماکن عمومی، مدیریت پسماندها و ... از جمله حوزه‌های نیازمند کنترل و نظارت در این زمینه است اما نمونه یکی از این نظارت‌ها و کنترل بهداشت، این روزها خودش را در مسأله کیفیت آب نشان می‌دهد؛ چراکه پدیده خشکسالی که در سال‌های اخیر با آن مواجه شده‌ایم، نه‌تنها بر کیفیت هوا تاثیرگذار است بلکه می‌تواند کمیت و کیفیت آب مصرفی را هم تحت‌تاثیر قرار بدهد. موضوعی که دکتر فرهادی هم آن را تایید می‌کند و از روند چگونگی نظارت بر آب مصرفی جامعه می‌گوید: «قطع و وصل شدن آب، می‌تواند باعث رسیدن باکتری‌های درون لوله‌ها به آب مصرفی یا شکستگی لوله شود، اتفاقاتی که می‌تواند بر کدورت آب تاثیر بگذارد. خوشبختانه ما با کمک وزارت نیرو، تمام تلاش‌مان را کرده‌ایم که باوجود همه این اتفاقات، آب شرب را همچنان با همان استانداردهای اصولی، به مردم برسانیم.»
البته که در تامین آب سالم و پاکیزه، نه‌تنها وزارت بهداشت بلکه خود مردم هم باید نقشی جدی داشته باشند؛ به این صورت که از ریختن فاضلاب، روغن، مواد شیمیایی، داروها و پسماندهای جامد به داخل چاه‌ها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و فاضلاب شهری پرهیز کنند؛ اتفاقی که به‌راحتی باعث آلودگی منابع آب آشامیدنی می‌شود.
اولویت، بهداشت مدارس
بهداشت محیط مفهومی بسیار گسترده را است و تنها به جنبه‌های کلان زیست‌محیطی مانند هوا و آب محدود نمی‌شود. درواقع، بهداشت محیط شامل ابعاد مختلفی ازجمله بهداشت غذا، بهداشت اماکن، مدیریت پسماند،بهداشت پرتوو...می‌شود: «عوامل محیطی متعددی در بروز بیماری‌ها نقش دارند که مواجهه با هرکدام از این عوامل می‌تواند افراد را بیمار کند. بنابراین، کنترل دقیق این عوامل محیطی، هم از جانب فرد هم از سوی متخصصان بهداشت محیط، از اهمیت بالایی برخوردار است و باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.» اما موضوع دیگری که رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، بر آن تاکید دارد، توجه به بهداشت محیط مدارس است که این روزها در صدر اولویت‌ها قرار گرفته است: «با آغاز فعالیت مدارس نظارت، کنترل و رسیدگی به بهداشت محیط مدرسه، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. در همین راستا، برای ارتقای سطح بهداشت در مدارس، تشدید نظارت‌ها و بازرسی‌های دوره‌ای از مدارس صورت گرفته است. ضمن این‌که بر این باور هستیم تقویت همکاری مؤثر با مسئولان آموزش و پرورش و مدیران مدارس جهت اجرای بهتر برنامه‌های بهداشت محیط، می‌تواند محیط مدارس را به سمت و سوی بهتری هدایت کند.»
محسن فرهادی با اشاره به رفع نواقص بهداشتی مدارس ادامه می‌دهد: «باتوجه به این‌که بوفه‌ها یکی از اصلی‌ترین مراکز تجمع و مصرف مواد غذایی در مدارس است، نظارت دقیق بر سلامت و بهداشت مواد غذایی عرضه‌شده در آنها حیاتی است. از طرف دیگر، اطمینان از جریان هوای مناسب و تهویه کافی در کلاس‌های درس برای جلوگیری از تجمع آلاینده‌ها و حفظ سلامت تنفس دانش‌آموزان هم از دیگر مسائلی است که بازرسان ما آن تاکید دارند.» تأمین آب آشامیدنی سالم و بهداشتی برای دانش‌آموزان و کارکنان مدرسه مهم است. علاوه‌بر این، فرآیندهای مربوط به جمع‌آوری، نگهداری و دفع انواع پسماندها و فاضلاب مدارس نیز باید به‌درستی انجام شود تا از انتشار آلودگی پیشگیری شود.
چالش جهانی هوای آلوده
مسأله دیگری که این روزها مورد توجه کارشناسان بهداشت محیط قرار گرفته، بحث آلودگی هواست. آن‌‌طور که فرهادی توضیح می‌دهد، کشور ما تحت‌تاثیر تغییرات اقلیمی و پدیده‌های گرد و غبار از منابع خارجی و داخلی قرار دارد که بخش قابل‌توجهی از بهداشت محیط کشور را درگیر کرده است: «گرد‌و‌غبار به عنوان یک چالش جهانی، بهداشت محیط را به خطر انداخته و به طور مستقیم، کیفیت هوا را کاهش داده و سلامت، محیط زیست و ... را دچار آسیب می‌کند.» در این بین فارغ از مسائل فردی، ژنتیکی و سبک زندگی برخی کارشناسان معتقدند بخش مهمی از بیماری‌ها در انسان، به مسائل محیطی و محل زندگی ارتباط دارد؛ مسأله‌ای که اهمیت بهداشت محیط را دوچندان می‌کند. به این ترتیب این پرسش مطرح می‌شود که در چنین شرایطی چگونه می‌توان به ارتقای کیفیت بهداشت محیط کمک کرد؛ فرهادی دراین‌باره به ما می‌گوید: «وقتی هوای اطراف‌مان پر از ذرات ریز و آلاینده‌های مضر می‌شود، بدن ما در معرض چالش قرار می‌گیرد. برای همین است که کاهش مواجهه با این آلاینده‌ها، ابتدایی‌ترین راهکاری است که می‌تواند ما را از آسیب‌های احتمالی این محیط ناسالم نجات بدهد. پس چه بهتر که همیشه از وضعیت آلودگی هوا در منطقه آگاه باشید و در روزهایی که آلودگی هوا جدی است، از فعالیت‌های سنگین و طولانی‌مدت در فضای باز خودداری کنید.»
آب شرب استاندارد
مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی یکی از ارکان اصلی در حوزه بهداشت محیط و حرفه‌ای کشور محسوب می‌شود و وظایف نظارتی و کنترلی گسترده‌ای در این زمینه برعهده دارد. نظارت بر کیفیت آب آشامیدنی، بهداشت مواد غذایی، بهداشت اماکن عمومی، مدیریت پسماندها و ... از جمله حوزه‌های نیازمند کنترل و نظارت در این زمینه است اما نمونه یکی از این نظارت‌ها و کنترل بهداشت، این روزها خودش را در مسأله کیفیت آب نشان می‌دهد؛ چراکه پدیده خشکسالی که در سال‌های اخیر با آن مواجه شده‌ایم، نه‌تنها بر کیفیت هوا تاثیرگذار است بلکه می‌تواند کمیت و کیفیت آب مصرفی را هم تحت‌تاثیر قرار بدهد. موضوعی که دکتر فرهادی هم آن را تایید می‌کند و از روند چگونگی نظارت بر آب مصرفی جامعه می‌گوید: «قطع و وصل شدن آب، می‌تواند باعث رسیدن باکتری‌های درون لوله‌ها به آب مصرفی یا شکستگی لوله شود، اتفاقاتی که می‌تواند بر کدورت آب تاثیر بگذارد. خوشبختانه ما با کمک وزارت نیرو، تمام تلاش‌مان را کرده‌ایم که باوجود همه این اتفاقات، آب شرب را همچنان با همان استانداردهای اصولی، به مردم برسانیم.»
البته که در تامین آب سالم و پاکیزه، نه‌تنها وزارت بهداشت بلکه خود مردم هم باید نقشی جدی داشته باشند؛ به این صورت که از ریختن فاضلاب، روغن، مواد شیمیایی، داروها و پسماندهای جامد به داخل چاه‌ها، رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و فاضلاب شهری پرهیز کنند؛ اتفاقی که به‌راحتی باعث آلودگی منابع آب آشامیدنی می‌شود.
اولویت، بهداشت مدارس
بهداشت محیط مفهومی بسیار گسترده را است و تنها به جنبه‌های کلان زیست‌محیطی مانند هوا و آب محدود نمی‌شود. درواقع، بهداشت محیط شامل ابعاد مختلفی ازجمله بهداشت غذا، بهداشت اماکن، مدیریت پسماند،بهداشت پرتوو...می‌شود: «عوامل محیطی متعددی در بروز بیماری‌ها نقش دارند که مواجهه با هرکدام از این عوامل می‌تواند افراد را بیمار کند. بنابراین، کنترل دقیق این عوامل محیطی، هم از جانب فرد هم از سوی متخصصان بهداشت محیط، از اهمیت بالایی برخوردار است و باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.» اما موضوع دیگری که رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت، بر آن تاکید دارد، توجه به بهداشت محیط مدارس است که این روزها در صدر اولویت‌ها قرار گرفته است: «با آغاز فعالیت مدارس نظارت، کنترل و رسیدگی به بهداشت محیط مدرسه، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. در همین راستا، برای ارتقای سطح بهداشت در مدارس، تشدید نظارت‌ها و بازرسی‌های دوره‌ای از مدارس صورت گرفته است. ضمن این‌که بر این باور هستیم تقویت همکاری مؤثر با مسئولان آموزش و پرورش و مدیران مدارس جهت اجرای بهتر برنامه‌های بهداشت محیط، می‌تواند محیط مدارس را به سمت و سوی بهتری هدایت کند.»
محسن فرهادی با اشاره به رفع نواقص بهداشتی مدارس ادامه می‌دهد: «باتوجه به این‌که بوفه‌ها یکی از اصلی‌ترین مراکز تجمع و مصرف مواد غذایی در مدارس است، نظارت دقیق بر سلامت و بهداشت مواد غذایی عرضه‌شده در آنها حیاتی است. از طرف دیگر، اطمینان از جریان هوای مناسب و تهویه کافی در کلاس‌های درس برای جلوگیری از تجمع آلاینده‌ها و حفظ سلامت تنفس دانش‌آموزان هم از دیگر مسائلی است که بازرسان ما آن تاکید دارند.» تأمین آب آشامیدنی سالم و بهداشتی برای دانش‌آموزان و کارکنان مدرسه مهم است. علاوه‌بر این، فرآیندهای مربوط به جمع‌آوری، نگهداری و دفع انواع پسماندها و فاضلاب مدارس نیز باید به‌درستی انجام شود تا از انتشار آلودگی پیشگیری شود.
چالش جهانی هوای آلوده
مسأله دیگری که این روزها مورد توجه کارشناسان بهداشت محیط قرار گرفته، بحث آلودگی هواست. آن‌‌طور که فرهادی توضیح می‌دهد، کشور ما تحت‌تاثیر تغییرات اقلیمی و پدیده‌های گرد و غبار از منابع خارجی و داخلی قرار دارد که بخش قابل‌توجهی از بهداشت محیط کشور را درگیر کرده است: «گرد‌و‌غبار به عنوان یک چالش جهانی، بهداشت محیط را به خطر انداخته و به طور مستقیم، کیفیت هوا را کاهش داده و سلامت، محیط زیست و ... را دچار آسیب می‌کند.» در این بین فارغ از مسائل فردی، ژنتیکی و سبک زندگی برخی کارشناسان معتقدند بخش مهمی از بیماری‌ها در انسان، به مسائل محیطی و محل زندگی ارتباط دارد؛ مسأله‌ای که اهمیت بهداشت محیط را دوچندان می‌کند. به این ترتیب این پرسش مطرح می‌شود که در چنین شرایطی چگونه می‌توان به ارتقای کیفیت بهداشت محیط کمک کرد؛ فرهادی دراین‌باره به ما می‌گوید: «وقتی هوای اطراف‌مان پر از ذرات ریز و آلاینده‌های مضر می‌شود، بدن ما در معرض چالش قرار می‌گیرد. برای همین است که کاهش مواجهه با این آلاینده‌ها، ابتدایی‌ترین راهکاری است که می‌تواند ما را از آسیب‌های احتمالی این محیط ناسالم نجات بدهد. پس چه بهتر که همیشه از وضعیت آلودگی هوا در منطقه آگاه باشید و در روزهایی که آلودگی هوا جدی است، از فعالیت‌های سنگین و طولانی‌مدت در فضای باز خودداری کنید.»
