جنگ تراشه‌ ها

همان‌طور که یکی از تحلیلگران اصلی شرکت تحقیقاتی فناوری لینلی در‌خصوص وضعیت پیش‌آمده گفته‌است که وضعیت فعلی بدترین حالتی است که در سه دهه زندگی حرفه‌ای خود تجربه کرده‌ام.

بررسی‌ها نشان می‌دهد اقتصاد جهانی با معضل کاهش تولید روبه‌رو شده و به‌رغم این‌که چندی پیش اعلام شد بحران تراشه‌ های الکترونیکی در حال حل شدن‌است اما شواهد نشان می‌دهد حداقل جهان تا دو سال دیگر با این مشکل روبه‌رو خواهد بود.

همچنین باید توجه داشت ایران به‌دنبال افزایش تولیدات خود به‌خصوص در بخش خودرو است که با مشکلات پیش رو در جهان شاید نتواند به برنامه‌ریزی خود در این زمینه دست یابد.

علت کمبود جهانی تراشه چیست؟

کمبود جهانی تراشه در پی همه‌گیری ویروس کرونا و افزایش تقاضا برای لوازم الکترونیکی رخ داد، تقاضا برای لپ‌تاپ‌ها و سایر ابزار دیجیتال از سوی کسب و کارها برای دورکاری کارمندان و سایر مصرف‌کنندگان، به‌خصوص کودکان و محصلان بالا رفت و در حالی که فروش تراشه در بازه زمانی ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ کاهش یافته بود در سال۲۰۲۰ با رشد 6.5 ‌درصدی مواجه شد و این رشد سریع در سال ۲۰۲۱ نیز ادامه داشت به‌طوری که طبق گزارش سازمان تجارت جهانی و انجمن صنایع نیمه هادی، فروش تراشه در ماه‌می‌‌۲۰۲۱ (اردیبهشت) نسبت به زمان مشابه سال گذشته ۲۶‌درصد رشد داشته‌است.

پاندمی کرونا زنجیره تامین تراشه جهانی را نیز مختل کرده است؛ زنجیره تامینی که اکثریت قریب به اتفاق تولید آن توسط دو شرکت TSMC تایوان و سامسونگ کره جنوبی انجام می‌شود. این اختلال در زنجیره تامین به‌ویژه در تراشه‌های پیشرفته مورد استفاده در دستگاه‌های تلفن‌همراه یا در صنایع نظامی به چشم می‌خورد.

جدای از همه‌گیری، عوامل دیگری نیز در شکل‌گیری بحران جهانی تراشه نقش داشته‌اند، در تایوان وقوع بی‌سابقه‌ترین خشکسالی در نیم قرن اخیر باعث شد TSMC و دیگر تولیدکنندگان برای به‌دست آوردن مقادیر کافی آب که در تولید تراشه بسیار مهم است، با مشکل مواجه شوند.

شین راو، تحلیلگر حوزه فناوری، در گفت‌وگویی با اینترنشنال دیتا کورپوریشن گفته‌است که رویدادهای دیگری مانند آتش‌سوزی در کارخانه‌ها، قطعی برق و انسداد حمل و نقل در کانال سوئز در مختل شدن عرضه جهانی تراشه نقش داشته‌اند.

از طرف دیگر یک سرمای عجیب در تگزاس در فوریه سال جاری میلادی به تعطیلی کارخانه‌های تولیدکننده تراشه منجر شد و تقریبا در همان زمان، خشکسالی در تایوان باعث خشک‌شدن منابع مورد نیاز برای تولید تراشه در این جزیره شد و سپس در ماه مارس آتش‌سوزی در کارخانه‌ای در ژاپن که یکی از تامین‌کننده‌های کلیدی تراشه در جهان است رخ داد.

به گفته کارشناسان یکی از حوادثی که نقش پررنگی در تشدید بحران جهانی تراشه داشته‌است انسداد کانال سوئز برای شش‌روز متوالی توسط کشتی بزرگ ۲۲۰ هزار تنی Ever Given بوده‌است. حدود ۱۲درصد تجارت جهانی از کانال سوئز می‌گذرد و برآوردها حاکی از آن است که بیش از ۹ میلیارد دلار کالا هر روز از این آبراه ۱۲۰ مایلی عبور می‌کند که معادل ۴۰۰میلیون دلار در ساعت است و تراشه‌ها نیز یکی از اصلی‌ترین کالاهای تجاری هستند که از این تنگه برای صادرات و واردات آنها استفاده می‌شود.

کدام صنایع تحت تاثیر کمبود جهانی تراشه هستند؟

کمبود تراشه بر طیف وسیعی از بخش‌های تجاری تأثیر گذاشته‌است، عرضه کنسول بازی جدید PS۵ سونی را به تأخیر انداخت و عرضه تلویزیون‌ها و دیگر نمایشگرهای OLED را محدود کرده‌است، صنعت خودرو یکی از صنایعی است که به‌شدت از کمبود جهانی تراشه آسیب دیده‌است به‌طوری که خطوط خودروسازی در سراسر جهان به‌دلیل کمبود قطعات مجبور به هفته‌ها تعطیلی شدند.

به نظر می‌رسد کمبود تراشه خودروسازان در حال بدتر شدن است چراکه فورد و جنرال موتورز تعطیلی کارخانه‌های خود را در سراسر آمریکای شمالی تمدید کردند. شرکت جنرال موتورز آمریکا اعلام کرده‌است که توقف تولید خود را در کارخانه مونتاژ اوریون در میشیگان که خودروی برقی شورولت بولت را می‌سازد، به مدت سه هفته دیگر تمدید کرده‌است.

این بحران همچنین به نصف شدن انتظارات فروش جگوار لندروور برای سال ۲۰۲۱ منجر شده‌است. بر اساس تحلیل گلوبال دیتا هزینه فرصت برای صنعت خودرو ناشی از کاهش تولید به دلیل کمبود جهانی تراشه به ۴۷میلیارد دلار رسیده‌است و همچنان در حال افزایش است.

صنعت خودروسازی نسبت به سایر صنایع ضربه شدیدتری از بحران جهانی تراشه خورده‌است، زیرا در ابتدای همه‌گیری با کاهش تقاضا برای وسایل نقلیه، سفارش‌ها در این صنعت کاهش یافت و زمانی که تقاضا برای خودرو دوباره بالا رفت، تولید خودرو تحت تاثیر بحران جهانی تراشه قرار گرفت.

صنعت خودرو سهم بزرگی از مصرف تراشه‌های جهانی را به خود اختصاص داده‌است؛ خودروهای مدرن دارای سیستم‌های ناوبری و حسگرهای هوشمند و پیچیده‌اند و یک خودروی مدرن می‌تواند بین ۵۰۰تا۱۵۰۰تراشه مختلف داشته باشد که عملکردهای مختلف آن را تضمین می‌کند.

طبق برآوردهای صورت گرفته روی هم رفته تولید یک میلیون و ۱۰۰هزار دستگاه خودرو در سال جاری در آمریکای شمالی به دلیل بحران تراشه به تعویق افتاده که شرکت‌های خودروسازی فورد، استلانتیس و جنرال موتورز با سهم ۸۵۵هزاردستگاه خودرو از این تعداد بیشترین آسیب را از بحران جهانی تراشه متحمل شده‌اند.

سایر شرکت‌های خودروسازی اما ضرر کمتری متحمل شده‌اند در بین شرکت‌های خودروساز ژاپنی تخمین زده می‌شود ۱۰۸هزار و ۵۴۹ دستگاه خودرو از شرکت‌های هوندا، نیسان و تویوتا با تاخیر وارد بازار شوند و در این بین فقط ۳۰۰۰دستگاه خودرو از شرکت‌های خودروسازی هیوندای و ولوو تحت تاثیر این بحران تراشه قرار گرفته‌اند.

مدیریت بحران چشم بادامی‌ها

اما همه خودروسازان به یک اندازه متضرر نشده‌اند. در حالی که خودروهای رقیب دچار مشکل شدند، تویوتا تا ماه می‌(اردیبهشت) تولید را تا حد زیادی در هدف خود نگه داشته‌است. این شرکت گفته‌است تعطیلی کارخانه‌ها به دلیل کمبود تراشه باعث کمبود ۲۰هزار خودرو در ژاپن می‌شود که کمتر از یک درصد تولید ژاپن در سال مالی۲۰۲۱ است. این بهره‌وری طولانی، شرکت را به یک پیروزی نادر سوق داده و در سه ماهه دوم، این شرکت خودروساز از نظر فروش در آمریکای شمالی در رتبه اول قرار داشته‌است.

شرکت‌های موبایل در تنگنای تولید

در میان بسیاری از صنایع یکی از صنایعی که به طور قابل توجهی تحت تأثیر بحران تراشه قرار گرفت صنعت موبایل بوده‌است. سال ۲۰۲۰ نه فقط زمانی بود که کرونا در سراسر جهان گسترش یافت بلکه کمبود تراشه در همان سال دلیل بسیاری از شرکت‌های تلفن همراه برای کاهش تولید بوده‌است. در حالی که در سه ماهه ابتدایی سال ۲۰۲۱ ثبت سفارش و تحویل آنها با موفقیت صورت گرفت اما فروشندگان شروع به شکایت از دریافت فقط۸۰ درصد سفارش‌های ثبت شده خود در سه ماهه دوم کردند و بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد فروشندگان فقط ۷۰درصد سفارش‌های خود را دریافت کرده‌اند. در حالی که اکثر گوشی‌های اندرویدی با مشکل جدی مواجهند، اپل به نسبت در وضعیت مساعدتری به سر می‌برد.

این شرکت دارای زنجیره تأمینی است که سفارش‌ها را از مدت‌ها قبل فهرست و دریافت می‌کند و از این رو ترس صنعت موبایل از کمبود قطعات و تراشه‌ها هنوز به غول فناوری اپل و طیف آیفون۱۳ ضربه سنگینی وارد نکرده و فقط شش میلیارد از درآمدهای پیش بینی شده این شرکت در سال ۲۰۲۱ محقق نشده‌است.

اگرچه اپل تاکنون ضررهای سنگینی را متحمل نشده‌ اما این شرکت بر این باور است که اگر اوضاع به همین روال پیش رود، به زودی ضررهای سنگینی را متحمل خواهدشد که در ابتدا تولید مک‌بوک و آیپد را مختل خواهد‌کرد. کارشناسان حوزه فناوری معتقدند صنعت موبایل در دو سال گذشته به شدت تحت تاثیر پاندمی کرونا قرار گرفته‌است و اگر اوضاع به همین منوال بماند، هم برای فروشندگان و هم برای مصرف‌کنندگان تلفن‌همراه خوب نخواهدبود.

انتظار می‌رفت عرضه نیمه هادی‌ها تا پایان سال۲۰۲۱ افزایش یابد اما کارشناسان نگرانند کمبود تراشه‌های جهانی تا سال آینده ادامه داشته‌باشد و حتی تا سال ۲۰۲۳ نیز این مشکل رفع نشود. مالکوم پن، مدیرعامل شرکت تحلیلگر صنعتی Future Horizons اخیرا گفته‌است که سرمایه‌گذاری‌های فعلی برای افزایش ظرفیت تولید تراشه تاثیر سریعی در بازار نخواهدگذاشت و حداقل یک سال طول می‌کشد تا سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها نتیجه بدهند.

این بین مدیرعامل شرکت سازنده تراشه (اس‌تی‌مایکروالکترونیکس) تخمین زده‌است که کمبود تراشه تا اوایل سال ۲۰۲۳ ادامه داشته‌باشد؛ پاتریک گلسینگر، مدیر عامل اینتل نیز اخیرا گفته کمبود تراشه ممکن است تا دو سال دیگر ادامه داشته‌باشد.

چشم‌انداز روشن از بحران تراشه

در این بین در حالی که تحلیلگران و سرمایه‌گذاران انتظار دارند کمبود تراشه تا سال ۲۰۲۳ ادامه یابد، جی‌پی مورگان چشم‌اندازی روشن‌تر ارائه می‌کند؛ رئیس تحقیقات فناوری این موسسه به خبرگزاری سی‌ان‌بی‌سی گفته‌است که انتظار نداریم سال ۲۰۲۳ با کمبود عرضه تراشه مواجه شویم.

وی ادامه می‌دهد: ممکن است اوضاع در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ بهبود یابد اما در شش ماه اول سال آینده میلادی همچنان ممکن است شاهد کمبودهایی در سراسر صنعت تراشه باشیم.

این تحلیلگر ارشد در ادامه با اشاره به این موضوع که غول‌های فناوری مانند اپل، آمازون، تسلا و متا در حال ایجاد بخش‌هایی برای تولید تراشه‌های اختصاصی خود هستند، توضیح می‌دهد: انتظار می‌رود در بازه زمانی سه تا پنج سال آینده تولید تراشه رشد ۱۵ تا ۲۰درصدی داشته‌باشد و ساختار تولید آن نیز تغییر کند.

بازار تراشه در دست کدام کشورهاست؟

همزمان با شدت‌گرفتن بحران جهانی کمبود تراشه، نقش بزرگ تایوان در تولید تراشه در کانون توجه قرار گرفته‌است کشورهایی از جمله ایالات متحده آمریکا و آلمان برای کمک به کاهش تنگناها در تولید تراشه به تایوان نزدیک شدند.

تایوان بر بازار تولید تراشه تسلط دارد؛ بر اساس داده‌های شرکت تحقیقاتی ترند فورس مستقر در تایپه، تولیدکنندگان آن با هم بیش از ۶۰ درصد کل درآمد جهانی تراشه را در سال گذشته به خود اختصاص داده‌اند.

بیشتر تسلط تایوان را می‌توان به شرکت TSMC نسبت داد، که بزرگ‌ترین کارخانه تولیدکننده تراشه در جهان است و شرکت‌های بزرگ فناوری مانند اپل، کوالکام و انویدیا از مشتریان آن هستند.

داده‌های ترند فورس همچنین حاکی است ۵۴ درصد درآمد جهانی از تولید تراشه در سال گذشته به این شرکت تایوانی تعلق داشته‌است. کره‌جنوبی کشوری است که با وجود تبحر در این حوزه سرمایه‌گذاری قابل توجهی را در توسعه زیرساخت‌های خود انجام داده‌است؛ زیرا شرکت‌های آن تلاش می‌کنند تقاضای فزاینده را برآورده کنند و با رقبای تایوانی خود همگام شوند.

به گفته کارشناسان، بسته ۴۵۱ میلیارد دلاری کره‌جنوبی، همراه با سایر سرمایه‌گذاری‌های برنامه‌ریزی شده در سراسر جهان، در نهایت می‌تواند منجر به مازاد ظرفیت تولید شود. در همین حال، دولت کره‌جنوبی می‌گوید معافیت‌های مالیاتی و مشوق‌هایی را برای کسب‌وکارهای تولیدکننده تراشه‌ ارائه می‌کند، آموزش ۳۶هزار کارمند جدید و تامین مالی آنها و تخصیص ۱.۳میلیارد دلار برای تحقیق و توسعه در این حوزه از جمله اقدامات دولت کره‌جنوبی است.

کره‌جنوبی به همراه تایوان، مسؤول تولید اکثریت قریب به اتفاق تراشه‌های پیشرفته موجود در گوشی‌های هوشمند و رایانه‌ها هستند؛ حتی با در نظر گرفتن تراشه‌های ارزان‌قیمتی که برای کاربردهای اساسی‌تر استفاده می‌شوند و معمولا در چین یا ژاپن تولید می‌شوند، این سه کشور ۶۱ درصد بازار تولید تراشه را در دست دارند.

اینتل، سامسونگ و TSMC طی چند سال گذشته به‌طور متوسط سالانه ۱۰ تا ۱۵میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده‌اند؛ در این میان کل مخارج سرمایه‌ای سامسونگ در سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۵میلیارد دلار بوده‌است.

گفتنی است شرکت‌های تولیدکننده تراشه نیز از بحران به وجود آمده بیشترین بهره‌برداری را کردند و به عنوان مثال شرکت TSMC قیمت تراشه‌های پیشرفته خود را ۱۰درصد و قیمت سایر تراشه‌های تولیدی خود را ۲۰ درصد افزایش داده‌است اما وضعیت تمام این شرکت‌ها در بازار سهام به یک‌شکل نیست و در حالی که شرکت‌هایی مانند TSMC ،MediaTek ،UMC و Renesas Electronics تاکنون بین ۱۶ تا ۴۵درصد افزایش ارزش سهام را تجربه کردند، سهام Samsung Electronics که یکی از بزرگ‌ترین سازنده تراشه‌ها در جهان از نظر درآمدی است و شرکت SK Hynix به ترتیب ۱۳ و ۶درصد کاهش یافته‌است.

کمبود تراشه، چالش جدی در صنعت خودرو

صنعت خودروی ایران طی سه سال اخیر به دلیل تحریم‌های بین‌المللی با کمبود قطعه دست و پنجه نرم می‌کرد و حالا نیز با مشکل جدید جهانی کمبود تراشه روبه‌رو شده است.

کمبود تراشه در دو بخش بر روند تولید خودروهای داخلی تاثیر گذاشته که بخش اول مربوط به ایجاد اختلال در روند تولید و دیگری به کاهش سرعت تکمیل خودروهای ناقص مربوط است که این دو، موجب مختل شدن برنامه تولید خودروسازان و انباشته شدن خودروهای ناقص در کف شده است.

در هر خودرو به طور معمول در ۳۶بخش آن بیش از ۱۰۰میکرو پردازشگر تراشه به کار می‌رود تا کنترل همه چیز از ایربگ، فرمان برقی و سیستم ضد قفل ترمز تا نمایشگرهای اطلاعات خودرو را فعال کند.

آسیب خودروسازان آمریکایی از کمبود تراشه

تفاوت مواجهه خودروسازان با بحران جهانی تراشه به منبع تأمین تراشه آنها برمی‌گردد. ایالات متحده آمریکا در تامین تراشه وابستگی شدیدی به کشورهایی نظیر چین، تایوان و کره جنوبی دارد و همین موضوع منجر شده‌است تا این کشور به دنبال راه‌حل‌هایی برای کاهش وابستگی خود در موضوع تامین تراشه باشد و سنا نیز اخیرا ۵۲میلیارد دلار یارانه برای تولید تراشه‌های محلی در این کشور در نظر گرفته اما فقط صنعت خودروسازی نیست که از بحران جهانی تراشه ضررهای سنگینی را متحمل شده، برآوردها حاکی از آن است که دو غول فناوری اپل و آمازون نیز ضررهای سنگینی از بحران جهانی تراشه متحمل شده‌اند.

در تازه‌ترین گزارش خود آورده‌است سود آن در سه ماهه اخیر نزدیک به 3.2 میلیارد دلار کاهش یافته،چراکه کمبود تراشه باعث افزایش هزینه‌های آن شده‌است. غول تجارت الکترونیک در گزارش خود آورده‌است فروش آن به 110.8 میلیارد دلار رسیده اما سود آن حدود نیمی از درآمد خالص آن نسبت به سه ماهه مشابه سال گذشته‌است.

طبق گزارش‌های اپل درآمد این شرکت نیز بر اثر بحران تراشه ۶ میلیارد دلار کاهش داشته‌است. بر اساس برآورد تیم کوک، تاخیرهای ایجاد شده در زمینه تولید تراشه در مجموع شش میلیارد دلار از درآمد پیش‌بینی شده اولیه برای این غول فناوری را کاهش داده‌است.

نگار علی - اقتصاد / روزنامه جام جم