حمله به سرطان از جبهه تازه

ایمنی درمانی یکی از تحولات مهم علمی سال 1392/ 2013 در درمان سرطان بوده که روشی نوین محسوب شده و تاثیر چشمگیری در درمان تومورهایی دارد که به دوز بالای شیمی درمانی مقاوم هستند. هدف ایمنی درمانی، تقویت سیستم ایمنی و به عبارتی سلول‌های T (نوعی از گلبول‌های سفید) برای مقابله با سلول سرطانی است. سلول‌هایT مهم‌ترین سلاح بدن برای مبارزه با عفونت و سرطانی شدن سلول‌ها به شمار می‌روند.

مهار سیستم ایمنی بدن

هنگامی که تک‌سلولی‌های بیگانه مثل انواع ویروس‌ها و باکتری‌ها بدن را آلوده می‌کنند، سیستم ایمنی بسرعت وارد عمل می‌شود. سیستم ایمنی آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که پروتئین‌هایی به نام آنتی‌ژن را به سمت سلول‌های مهاجم می‌فرستد و گرفتار کردن آنها را جهت می‌دهد. مشکل زمانی به وجود می‌آید که سلول‌های سرطانی نیز آنتی‌ژن تولید می‌کنند. اما این سلول‌ها طبیعی نبود و بسرعت تکثیر می‌شوند. سیستم ایمنی بدن و آنتی‌بادی‌ها هیچ‌وقت به سلول‌های سرطانی حمله نمی‌کنند، زیرا با وجود آنتی‌ژن‌ها آنها را بیگانه تشخیص نمی‌دهند. همزمان با این مرحله، سلول‌های سرطانی سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کنند و به بافت‌ها و اعضای بدن هجوم می‌آورند.

دکتر محمود جدی تهرانی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن سینا جهاد‌دانشگاهی، درباره کمک گرفتن از سیستم ایمنی برای مقابله با سلول‌های سرطانی به جام‌جم می‌گوید: درمان‌های متفاوتی برای درمان سرطان در نظر گرفته می‌شود که این درمان‌ها مکمل یکدیگر هستند، بنابراین نمی‌توان گفت ورود یک روش درمانی جدید، ما را از درمان‌های دیگر بی‌نیاز می‌کند. ایمنی‌درمانی نیز از همین نوع درمان‌هاست که در کنار درمان‌های دیگر استفاده می‌شود. ایمنی درمانی استفاده از سیستم دفاعی بدن برای درمان یک بیماری است. در مورد بیماری سرطان، سلول‌های بدن دچار تغییراتی می‌شوند و این تغییرات باعث می‌شود سلول‌ها کنترل رشد را از دست داده و تکثیر پیدا کنند. هنگامی که شرایط نامساعد می‌شود، سلول‌ها از محل خود جابه‌جا می‌شوند و در نقاط دیگر بدن لانه‌گزینی می‌کنند و به این ترتیب سرطان پخش می‌شود.

وی با ذکر مثالی ادامه می‌دهد: برای مثال سلول‌های سرطانی که داخل ریه تکثیر می‌شوند، بعد از مدتی چسبندگی خود را از دست می‌دهند و با جریان خون به نقاط دیگر منتقل می‌شوند. به‌این‌ترتیب بر فرض سلول‌های بافت ریه در کبد شروع به رشد می‌کند و در این حالت سرطان به اصطلاح ریشه دوانده و در اصطلاح پزشکی متاستاز داده است.

دکتر جدی تهرانی درباره عوارض روش‌های درمانی برای مقابله با سلول‌های سرطانی می‌افزاید: چون سلول سرطانی از نوع سلول‌های بدن است، با آغاز روند درمانی ممکن است صدماتی به بدن وارد شود. برای مثال در پرتودرمانی مقداری از بافت طبیعی بدن هم در اطراف نقطه‌ای که اشعه می‌تابد، صدمه می‌بیند. در شیمی درمانی نیز به همین شکل سلول‌های طبیعی بدن تاثیر می‌پذیرند. در رابطه با ایمنی درمانی هنگام استفاده از سیستم ایمنی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی، باید نحوه هدف‌گیری بدرستی انتخاب شود تا مولکول‌هایی روی سلول سرطانی اثر بگذارند که تا جای ممکن برای سلول‌های سرطانی اختصاصی باشند و به طور طبیعی در بدن دیده نشوند. دراین‌حالت سیستم دفاعی این مولکول‌ها را شناسایی و به سلول سرطانی حمله می‌کند. این پژوهشگر حوزه تحقیقات پزشکی تصریح می‌کند: اگر مولکول هدف (آنتی‌ژن) کاملا اختصاصی سلول سرطانی نبود و روی سلول‌های طبیعی بدن هم وجود داشته باشد، امکان دارد به سلول‌های طبیعی صدمه وارد شود. به همین دلیل هرچه مولکول هدف، برای سلول سرطانی اختصاصی‌تر باشد، درمان موفق‌تر و بدون عوارض خواهد بود.

استفاده از فرآورده‌های سیستم دفاعی بدن

روش ایمنی درمانی به طور خلاصه به سیستم ایمنی بدن آموزش می‌دهد آنتی بادی‌هایی برای مقابله با سلول‌های سرطانی تولید کند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه ابن سینا جهاد دانشگاهی، درباره این روش درمانی می‌گوید: درمان به این روش اکنون در علم اتفاق افتاده و داروهایی هم ساخته شده و در حال آزمایش است و تعداد محدودی هم وارد بازار شده است. عملکرد این داروها به این شکل است که به دم یک آنتی‌بادی، سم یا ماده رادیواکتیو وصل می‌کنند. وقتی آنتی‌بادی اختصاصی به سلول سرطانی چسبید، سم باعث مرگ سلول می‌شود و ماده رادیواکتیو شروع به اشعه دادن به سلول سرطانی در همان موضع می‌کند و سلول را از بین می‌برد. این موارد استفاده از فرآورده‌های سیستم دفاعی برای درمان سرطان است که بخشی از ایمنی درمانی است. تاکنون به تعداد محدود مولکول‌هایی پیدا شده است که می‌توان از آنها به عنوان مولکول اختصاصی روی سلول سرطانی استفاده کرد و در واقع سیستم ایمنی به آن سمت هدایت شود که آنها را از بین ببرد. در حال حاضر تعداد آنتی‌بادی‌ها محدود است و تعداد محدودی هم در حال پشت سر گذاشتن آزمایش‌های کلینیکی هستند و به مرور سالانه حدود چهار نوع وارد بازار جهانی می‌شود.

دکتر جدی تهرانی می‌افزاید: در کشور ما نیز یکی از راه‌هایی که اکنون آغاز شده است و حتی تولیداتی داخل کشور دارد، استفاده از آنتی‌بادی‌های درمانی است. اگر خودمان آنتی بادی علیه یک مولکول اختصاصی روی یک سلول سرطانی تولید کنیم، این آنتی‌بادی داخل بدن روی سلول‌های سرطانی می‌نشیند و پلی بین سلول‌های ایمنی و سلول‌های سرطانی می‌شود. سپس سلول‌های قاتل سیستم ایمنی که عوامل غریبه را از بین می‌برند، جذب تومور می‌شوند. آن هنگام چون سلول سرطانی نزدیک سلول تومور قرار دارد، شناسایی تومور راحت‌تر می‌شود و می‌تواند آن را از بین ببرد.

وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر در ایران در درمان سرطان پستان از این روش استفاده می‌شود که داروهای آن هم تولید داخل و هم وارداتی است. برای بیماری‌های خودایمن که در آنها سیستم دفاعی بدن به خود بدن صدمه می‌زند، دارویی تولید شده که می‌تواند سلول‌های ایمنی خطاکار را سرکوب کند تا نتوانند به بدن صدمه بزنند. اولین داروی آنتی‌بادی درمانی که در ایران تولید شده نیز داروی ریتوکسیماپ است که علیه یک نوع سرطان خون از نوع لنفوم (سلول‌های لنفوسیتی که از سلول‌های ایمنی سرطانی هستند) اقدام می‌کند. امروز در دنیا حدود 47 نوع از این داروها وجود دارد و در ایران هم شرکت‌هایی که فرآورده‌های زیست فناوری را تولید می‌کنند شروع به ساخت این آنتی بادی‌ها کرده‌اند تا ما هرچه بیشتر بتوانیم در درمان سرطان از ایمنی درمانی استفاده کنیم. با وجود همه این موارد در نهایت هیچ‌یک از درمان‌ها را نمی‌توانیم با ورود آنتی‌بادی‌ها به سیستم درمانی حذف کنیم و همه این روش‌ها باید در کنار هم استفاده شود.

ویرایش و به‌روزرسانی سلول‌های مدافع

یکی از عوامل رشد تومور در بدن، مخفی ماندن سلول‌های سرطانی از دید رادارهای سیستم ایمنی است. سلول‌های Tسوابق ویروس‌ها و باکتری‌ها را ذخیره کرده و با رشد دوباره آنها پادتن‌های لازم را برای مهار عامل بیگانه ترشح می‌کنند. اما چون سلول‌های سرطانی از جنس سلول‌های طبیعی بدن هستند، از چشم سلول‌های T دور می‌مانند. در ایمنی درمانی، در سطح سلول‌هایT بیمار، گیرنده‌ای تعبیه می‌شود که گیرنده آنتی‌ژن مصنوعی نامیده می‌شود. این کار مثل تعریف قابلیت جدیدی روی نرم‌افزار یا برنامه‌های رایانه‌ای است. محققان این سلول‌ها را از خون فرد خارج می‌کنند و بعد از ویرایش به بدن بیمار بازمی‌گردانند تا در برابر سرطان بجنگند. به این ترتیب سلول‌هایT مجهز شده پروتئین خاص سلول‌های سرطانی را ردیابی و به آنها حمله می‌کنند. تاکنون ایمنی درمانی بیشتر در درمان سرطان‌های خون و لنف به کار گرفته شده است و تحقیقات و آزمایش برای استفاده از این روش در سرطان‌های دیگر همچنان ادامه دارد.

یکی از راه‌ها در این روش، استفاده از دارو برای کمک به سیستم ایمنی بدن در تشخیص و از بین بردن سلول‌های سرطانی و روش دیگر آموزش به سیستم ایمنی به کمک واکسنی است که به بدن تزریق می‌شود. محققان امیدوارند با کمک این سلاح جدید، در نهایت سرطان شکست داده شود و یکی از بیماری‌های عجیب دنیای امروز به‌طور قطع درمان شود.

سپیده شعرباف