آشوب برای تحریم

سال 1388 و در میانه فشارهای سیاسی و اقتصادی غرب، برگزاری انتخابات پرشور ریاست‌جمهوری و حضور بالای 80 درصدی مردم در این انتخابات اتفاقی ناخوشایند و غیرمنتظره برای غربی‌هایی بود که می‌کوشیدند با طرح ادعای تقابل میان مردم و نظام جمهوری اسلامی، تحریم‌های غیرانسانی خود علیه ایران را توجیه کنند و گسترش دهند.

در این شرایط، وقایع ناخوشایند بعد از انتخابات، زمینه افزایش فشارها به ایران برای آمریکا و اروپا را فراهم کرد. در این دوران مجموعه تحریم‌های موسوم به «پسافتنه»علیه ایران وضع شد که از لحاظ شدت و گستردگی، تا آن زمان علیه هیچ کشور دیگری وضع نشده بود.

در این شرایط بود که آمریکایی‌ها از اصطلاح تحریم‌های فلج‌کننده استفاده کردند.در همین دوران بود که آمریکا در قانون جامع تحریم های ایران در تیرماه سال 89، برای اولین‌بار تحریم های ثانویه بانکی علیه سیستم مالی ایران را وضع و تمام بانک های دنیا را ملزم به رعایت آن کرد؛ اتفاقی که آثار منفی آن همچنان بر اقتصاد کشور سنگینی می‌کند و به یکی از مهم‌ترین چالش‌های بازیابی اقتصادی ایران، حتی در دوران پسابرجام تبدیل شده است.

در مقدمه این قانون، وقایع بعد از انتخابات سال 88 ایران به عنوان یکی از زمینه‌سازهای وضع تحریم‌های مذکور ذکر شده بود.

کمتر از ده سال بعد از آن تحریم‌ها و با وجود توافق هسته‌ای، شاهد تلاش‌های مستمر واشنگتن برای وضع تحریم‌های جدید علیه ایران هستیم. آمریکا بر خلاف تعهدش در برجام، از احتمال وضع تحریم‌های جدیدتر علیه جمهوری اسلامی سخن می‌گوید.

در این میان اما تعهدات حقوقی آمریکا و اروپا در برجام و حسن اجرای این توافق از سوی جمهوری اسلامی، سرعت وضع تحریم‌های جدید علیه کشورمان را کند، و کار اروپایی‌ها برای همراهی با آمریکا را نیز دشوار کرده است.

گرچه بسیاری از رسانه‌های غربی و داخلی می‌کوشند رئیس‌جمهور جدید آمریکا را فردی فاقد راهبرد مشخص و متفاوت از حاکمیت متعارف آمریکایی معرفی کنند، اما بررسی تحرکات حقوقی و سیاسی دولت ترامپ در ماه‌های گذشته حاکی از آن است که ترامپ نیز راهبردی مشابه با اوباما را برای فشار به ایران دنبال می‌کند.آمریکا بعد از برجام و حل و فصل مسئله هسته‌ای ایران به دنبال بهانه‌های تازه‌ای برای تحریم جمهوری اسلامی است.

موضوع حقوق بشر و ماهیت سیال آن، از جمله بهانه‌هایی است که غرب به راحتی توانسته برای تحت فشار گذشتن کشورهای مورد هدفش از آن بهره بگیرد.

همان‌طور که پیشتر اشاره شد، بخشی از تحریم‌های شدید بعد از سال 88 نیز با ادعای نقض حقوق بشر در آشوب‌های خیابانی بعد از انتخابات توجیه شد. یک هفته قبل از آغاز آشوب‌های خیابانی اخیر در برخی شهرهای ایران نیز رئیس‌جمهور آمریکا فرمان اجرایی موسوم به «تحریم ناقضان حقوق بشر در سراسر دنیا» را امضا کرد.

قانون پر سر و صدای «کاتسا» که در سال جاری به تصویب کنگره آمریکا رسید و ایران نیز اجرای آن را نقض برجام خواند، شامل مفاد مختلفی است که بهانه‌های حقوقی برای اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران را به چند گروه مختلف از جمله نقش ایران در خاورمیانه، برنامه موشکی ایران و همچنین مسئله نقض حقوق بشر تقسیم می‌کند.

نقش موثر ایران در شکست داعش در منطقه تلاش‌های آمریکا برای اثبات مخرب بودن حضور ایران در خاورمیانه را بی‌اثر کرده است. تطابق کامل برنامه موشکی ایران با قوانین بین‌المللی موجب شده تا آمریکا نتواند شرکای خود را برای برخورد موثر با این برنامه راضی کند.

در این میان به نظر می‌رسد آشوب‌های اخیر در شهرهای کشورمان، تلاشی خشن برای متهم‌سازی ایران به نقض حقوق بشر و وجود تقابل میان مردم و نظام و در نتیجه فراهم شدن بستر لازم برای اعمال تحریم‌های یکجانبه و چندجانبه جدید علیه ایران باشد.

نگاه به گذشته ثابت می‌کند که بروز آشوب‌های خیابانی در کشورهای غربی با واکنش شدید نیروهای امنیتی این کشورها مواجه شده است.

شورش‌های سال 2005 فرانسه، شورش سراسری سال 2011 انگلیس و اعتراضات خیابانی متعدد در آمریکا همچون شورش‌های سال 2017 ویرجینیا و جنبش سراسری 99 درصدی‌ها در سال 2011 با واکنش شدید و خشن نیروهای امنیتی این کشورها مواجه شدند و کشورهای غربی نه تنها این وقایع را نقض حقوق بشر ندانستند، بلکه آن را حق حاکمیت برای برقراری امنیت و مقابله با آشوب توصیف کردند.

با این حال، همان‌طور که در وقایع سال 88 شاهد بودیم، برخورد پلیس و نیروهای امنیتی ایران با آشوبگران خیابانی بهانه‌ای برای متهم کردن ایران به نقض حقوق بشر و در نتیجه تشدید تحریم‌ها قرار گرفت.

اکنون نیز آمریکا بسترهای حقوقی لازم برای اعمال تحریم علیه ایران به بهانه‌های حقوق بشری را آماده کرده است؛ ادبیات به کار رفته در کاتسا نیز مشابه ادبیات تبلیغاتی رسانه‌های غربی علیه ایران است. در این قانون تصریح شده افرادی که «مانع شنیده شدن صدای مردم شوند»و یا «با تجمعات مردمی برخورد کنند» مورد تحریم‌های حقوق بشری قرار خواهند گرفت.

اتحادیه اروپا نیز آماده است. این اتحادیه چند ماه پیش از این، قانون اقدامات محدودیت‌زا علیه ایران بر مبنای نقض حقوق بشر را تا آوریل 2018، یعنی تنها چند ماه دیگر، تمدید کرد. امری که وقایع اخیر می‌تواند وجاهت قانونی اجرای تحریم‌های اروپا علیه ایران را نیز فراهم کند.

قوانین پیشین این اتحادیه نیز بستر مناسب برای اعمال تحریم‌های جدید به بهانه اغتشاشات اخیر را فراهم می‌کنند. آن‌طور که منابع آگاه به جام‌جم خبر می‌دهند، مقام‌های اروپایی نیز در روزهای گذشته سیگنال‌هایی مبنی بر آمادگی آنها برای اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران به بهانه نقض حقوق بشر ارسال کرده‌اند و آن را مغایر با تعهداتشان تحت برجام نمی‌دانند.

بر این اساس احتمال می‌رود در روزهای آینده شاهد تحرکات جدید اروپایی‌ها همگام با آمریکا باشیم که انتظار می‌رود دستگاه دیپلماسی کشورمان واکنش مقتضی به این مسئله نشان دهد.

سید مجتبی موسوی - روزنامه‌نگار