تیشه معدن بر معدن حیات

بر اساس اعلام رئیس جمهور و مسؤولان وزارت صنعت، معدن و تجارت 270 هزار کیلومتر مربع از عرصه‌های طبیعی 25 استان کشور، تحت پوشش عملیات اکتشافی معادن قرار گرفته‌اند که بنا به گفته علی اصغرزاده، معاون اکتشاف سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) از این وسعت حدود 73 هزار هکتار برای انجام فعالیت اکتشاف در اختیار بخش معدن قرار داده خواهد شد. این یعنی بخش دیگری از زیستگاه‌های حیات‌وحش در اختیار فعالیت‌های مخرب انسانی قرار می‌گیرد و به‌طور حتم این فعالیت‌ها بر محیط زندگی حیات‌وحش اثرات منفی خود را خواهد داشت.

معدن‌کاوی بی‌ضابطه نه فقط بر زندگی حیات‌وحش بلکه بر کیفیت زندگی انسان هم اثرات مخرب زیادی دارد. اما گویا روند معدن‌کاوی در ایران تمامی ندارد. صدور مجوز اکتشافات در معدن D19 اردکان در حاشیه پناهگاه حیات‌وحش دره‌انجیر یزد به عنوان یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی، بتازگی خبر‌ساز شده است. محیط‌زیست به این معدن مجوز فعالیت داده و فعالان محیط‌زیست از این موافقت بشدت نگران هستند. اعتراضات برای توسعه فعالیت معدن شاهوار همچنان ادامه دارد، اما این معدن روباز که اثرات مخربی بر محیط‌زیست دارد، تا ارتفاع 4000 متری، کوه‌های شاهوار را زیر چرخ لودرها برده است. عملیات معدن‌کاوی صرفا به این محدوده‌ها ختم نمی‌شود. آن‌طور که مسؤولان کشور اعلام کرده‌اند، 270 هزار کیلومتر مربع معادل 27میلیون هکتار از عرصه‌های 25 استان کشور تحت عملیات اکتشافی برای معدن قرار گرفته‌اند. با توجه به وسعت 8/164 میلیون کیلومتر مربع ایران، یک‌ششم مساحت ایران تحت پوشش عملیات اکتشافی معدن قرار گرفته است تا 73 هزار هکتار از این وسعت به عنوان نقاط امید بخش در اختیار معدن‌کاوان قرار گیرد. این یعنی باز هم زیستگاه محدود حیات‌وحش محدودتر می‌شود و انفجار معادن در سراسر کشور، آرامش و امنیت را از محل زندگی حیوانات سلب خواهد کرد و بیماری‌های صعب‌العلاج را به خانه مردم محلی اطراف معادن خواهد برد.

معدن‌کاوی بدون نظر محیط‌زیست

افزایش سطح مناطق تحت پوشش عملیات معدن‌کاوی، فعالان محیط‌زیست را نگران کرده است. رضا اقتدار، معاون دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با جام‌جم عنوان می‌کند: وسعت مناطقی را که تحت پوشش عملیات معدن‌کاوی قرار می‌گیرند در اختیار نداریم، زیرا بر اساس قوانینی که اخیرا مجلس تصویب کرده است، اصولا برای استخراج معادن دیگر از سازمان حفاظت محیط‌زیست استعلامی توسط معدن‌کاوان گرفته نمی‌شود و با مجوز منابع طبیعی این گروه فعالیت خود را آغاز می‌کنند.

او ادامه می‌دهد: معادنی که در مناطق چهارگانه محیط‌زیست قرار دارند، دارای سابقه هستند واگر منطقه‌ای حفاظت شده اعلام شود، از تاریخ آگهی در روزنامه رسمی، مجوز معدن جدید داده نمی‌شود. در زمان صدور مجوز تمدید فعالیت برای معادن قدیمی هم اگر صاحبان معادن استانداردهای لازم را مورد توجه قرار ندهند، مجوز فعالیت آنها تمدید نخواهدشد.

به گفته اقتدار، اثرات یک معدن تراورتن در یک منطقه حساس مثل منطقه موته را با استخراج همین نوع معدن در زیستگاه دیگری نمی‌توان مقایسه کرد. برای صدور مجوز برداشت معدن به شرایط زیستگاه توجه می‌شود. ضمن آن‌که اگر معدن‌داران در محدوده خود کار نکنند، اثرات مخربی روی زیستگاه می‌گذارند که از نظر سازمان محیط‌زیست دور نمی‌ماند.

آن‌طور که او می‌گوید، معادن روباز با توجه به این‌که ماهیت اکوسیستم را دچار تغییر و تحول می‌کنند، اثرات غیر قابل جبرانی بر اکوسیستم می‌گذارند که عملا این اثرات قابل بازگشت نیست. این معادن تنوع زیستی را در مناطقی که واقع شده‌اند، نابود می‌کنند. معادن روباز در دامنه گسترده‌ای فعالیت انجام می‌دهند و اثرات مخرب آنها به صدای انفجار و... محدود نمی‌شود.

معاون دفتر زیستگاه‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست بیان می‌کند: ترددهایی که برای استخراج این معادن صورت می‌گیرد، واحدهای فرآوری وابسته به معدن که در مجاورت آن مستقر می‌شوند، جابه‌جایی خاک و تغییر اکوسیستم، سبب می‌شود منطقه قابلیت خود را به عنوان زیستگاه از دست بدهد.

تداوم فعالیت معدن روباز شاهوار

معدن بوکسیت شاهوار شاهرود از آن دست معادن روبازی است که همچنان فعالان محیط‌زیست استان سمنان نسبت به فعالیت‌های آن معترضند، اما راه به جایی نمی‌برند. حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز دراین باره می‌گوید: بهره‌برداری از معدن بوکسیت شاهوار در شهرستان شاهرود بدون هماهنگی با سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام شده و فاقد مطالعات مدیریت محیط‌زیستی است. آن‌طور که او توضیح می‌دهد با اصلاح قانون معادن در مجلس، تنها درباره معادنی از سازمان حفاظت محیط‌زیست استعلام و تقاضای مجوز می‌شود که در محدوده مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارند.

ظهرابی ادامه می‌دهد: ما در زمان تصویب اصلاحیه قانون معادن در مجلس نیز اعتراض کردیم، اما متاسفانه نمایندگان به این موضوع توجهی نشان ندادند.

او با فعالیت معدن شاهوار به شکل فعلی مخالف است و مرجع صادرکننده مجوز فعالیت این معدن را وزارت صمت می‌داند. این در حالی است که فعالان محیط‌زیست این استان بر این باورند که منابع طبیعی با فعالیت معدن‌کاوی در کوه شاهوار موافقت کرده و غرامتی هم برای درختان ارس قطع شده در مسیر این معدن از سوی معدن‌داران گرفته است. آنها بر این باورند که معدن بوکیست شاهوار، منابع آب منطقه را آلوده خواهد کرد.

دریافت آمار از وزارت صنعت

فعالان محیط‌زیست بشدت نگران اصلاح قوانین مربوط به معادن، ساده‌تر شدن مسیر دریافت مجوز برای معدن‌داران و تخریب ناشی از معادن در زیستگاه‌های کشور هستند، اما گویا هر روز قدرت نظارت مسؤولان حفاظت از عرصه‌های طبیعی بر فعالیت‌های مخرب معدنی با تصویب قوانین متعدد، کاهش می‌یابد. همچنین فعالان محیط‌زیست نگران افزایش میزان فعالیت‌های اکتشافی برای استخراج معادن بیشتر هستند، اما مسعود منصور، معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با جام‌جم درباره سطحی که هر سال در اختیار فعالیت‌های معدن‌کاوی قرار می‌گیرد، اظهار بی‌اطلاعی می‌کند. او می‌گوید: باید این آمارها را از وزارت صنعت، معدن و تجارت دریافت کنید.

به گفته منصور، مساحتی که در اختیار فعالیت معدن‌کاوان برای بهره‌برداری قرار می‌گیرد، در طول یک‌سال به بهره‌برداری نمی‌رسد و ممکن است یک محدوده پنج هکتاری در ده سال بهره‌برداری شود.

لیلا مرگن