با کناره‌گیری حسام‌الدین آشنا نگاهی به مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست‌جمهوری انداخته‌ایم

پشت پرده‌های استراتژیک پاستور

بعد از افشای فایل صوتی مصاحبه جنجال‌برانگیز وزیر خارجه و واکنش‌های فراوانی که صورت گرفت استعفا یا به تعبیری برکناری حسام‌الدین آشنا از ریاست مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، اولین پیامد چنین اتفاقی بود. مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری همان نهادی است که مصاحبه با ظریف را در قالب پروژه تاریخ شفاهی انجام داده و پس از درز پیدا کردن مصاحبه ظریف به رسانه سعودی ایران اینترنشنال، در کنار انتقاداتی که نسبت به مطالب مطرح شده از سوی وزیر خارجه مطرح است حسام‌الدین آشنا نیز به‌دلیل عملکرد نامناسب مجموعه تحت مدیریتش در حفاظت از این فایل‌های صوتی تحت انتقادات شدیدی قرار گرفته است.

کد خبر: ۱۳۱۳۳۶۴

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم، اما گذشته از عملکرد چهره‌هایی چون ظریف و آشنا در این ماجرا، انتشار خبرهایی در روزهای گذشته درباره هشدارهایی که در گذشته نسبت به حضور برخی افراد در پروژه‌هایی نظیر تاریخ شفاهی مرکز بررسی‌های استراتژیک داده شده بیش از گذشته این مرکز را زیر ذره‌بین قرار داده‌است.

برابر با آنچه که در سایت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری آمده است این مرکز مسؤول انجام مطالعات و پژوهش‌ها و ارائه طرح‌ها و پیشنهادهای جامع مرتبط با استراتژی ملی در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، نظامی و سیاست خارجی با رعایت سیاست‌های کلی نظام است.

تاسیس این مرکز به دوره ریاست‌جمهوری هاشمی رفسنجانی برمی‌گردد و البته آن زمان، نام آن «مرکز تحقیقات استراتژیک» بود و موسوی خوئینی‌ها از سال 68 تا 71 ریاست این مرکز را به‌عهده داشت. مرحوم هاشمی در اولین دوره ریاست‌جمهوری سعی می‌کرد به هر کدام از افراد منتسب به جریان‌های راست و چپ، مسؤولیت‌هایی در گوشه و کنار دولتش بدهد. منتها آن موقع براساس این سهمیه‌بندی، عمده مسؤولیت‌های اجرایی در دولت به چهره‌های وابسته به کارگزاران و فعالان جناح راست رسید و سهم چپ‌ها در آن مقطع، تجمع و تمرکز در مرکز تحقیقات استراتژیک بود تا به کارهای علمی و پژوهشی بپردازند.

طبعا بر همگان معلوم بود چپ‌ها که عمدتا شامل طیف‌هایی مثل مجمع روحانیون مبارز و نویسندگان روزنامه سلام و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی می‌شدند به لحاظ سیاسی و اقتصادی کاملا با افکار هاشمی رفسنجانی در تضاد بودند و البته به نظر می‌رسید هاشمی با این توجیه که این مرکز بیشتر نهادی پژوهشی است سعی می‌کرد سر رقبای سیاسی خود را با پرداختن به موضوعات علمی و دانشگاهی گرم کند. آن موقع چهره‌هایی مثل سعید حجاریان، عباس عبدی و محسن کدیور که روابط نزدیکی با موسوی‌خوئینی‌ها داشتند به این مرکز پیوستند.

حجاریان به‌عنوان یک چهره امنیتی آن موقع معاون سیاسی خوئینی‌ها بود و روی پروژه توسعه سیاسی و جامعه مدنی کار می‌کرد و چهره‌هایی مثل عباس عبدی، علیرضا علوی‌تبار و مجید محمدی همکاران او بودند. در کنار آن مصطفی تاج‌زاده، محسن امین‌زاده، هاشم آقاجری، بهزاد نبوی، محسن سازگارا و محسن آرمین هم همکاری‌هایی با این مجموعه داشتند.

سال 71 مدیریت این مجموعه تغییر کرد و حسن روحانی جایگزین خوئینی‌ها شد. طبعا روحانی قرابت و نزدیکی بیشتری با افکار رئیس‌جمهوری وقت داشت اما این مساله باعث شد هاشمی رفسنجانی که خود را بیش از هر شخص دیگری کارشناس مسائل سیاسی می‌دانست به ایده‌ها و پژوهش‌های مرکزی که خود ایجاد کرده بود توجه نشان ندهد.

به‌گفته علوی‌تبار که آن موقع معاون فرهنگی مرکز بود، روحانی که مسؤولیت گرفت قرار بود براساس نامه‌ای که هاشمی به او داده بود همه اعضای مرکز را «بیرون بریزد» اما ظاهرا با مجموعه زیردست خود از سر لطف برخورد و با آنها مدارا کرد. این ملایمت اما باعث نشد که برخی از طرح‌های مرکز مثل «پروژه فقر و نابرابری» حذف نشود. این مرکز تا سا ل76 یکی از مؤسسات تابعه نهاد ریاست جمهوری بود اما در این سال براساس مصوبه شورای عالی اداری از نهاد ریاست جمهوری جدا شد و به‌عنوان مرکز تحقیقاتی به مجمع تشخیص مصلحت نظام پیوست. پس از این اتفاق، مرکزی با حفظ اهداف همان نهاد قبلی (ارائه راهبرد به دولت) تأسیس شد که «مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری» نام گرفت.

پیوند حلقه‌های کیان و آیین

سیدمحمدخاتمی که از وزارت ارشاد کناره‌گیری کرد، مجوز نشریه‌ای به نام آیین را گرفت تا به این واسطه افکار خود و همفکرانش را در آن درج کند. آن موقع حلقه نشریه کیان که جزو نشریات روشفنکری بود و عمدتا شامل همفکران خاتمی محسوب می‌شد به او قول همکاری دادند.

نشریه البته تا سال 82 منتشر نشد اما رفت‌وآمدهایی که به منظور هماهنگی برای انتشار آیین صورت می‌گرفت، زمینه را برای شکل‌گیری جلسات‌هفتگی منظم میان خاتمی با چهره‌هایی مثل هادی خانیکی، سعید حجاریان، مصطفی تاج‌زاده، محسن امین‌زاده، عباس عبدی، محسن کدیور و محمدرضا خاتمی فراهم آورد. خاتمی که رئیس‌جمهور شد مرکز بررسی‌های استراتژی ریاست‌جمهوری، فعالیت خود را آغاز کرد.

این مجموعه البته در همسویی کامل با رئیس‌جمهوری وقت بود و بیشترین سطوح تعامل را با سید محمدخاتمی برقرار کرد. ریاست مجموعه در این زمان به عهده محمدرضا تاجیک بود. توسعه‌سیاسی، جامعه مدنی، مردم‌سالاری، حقوق‌بشر، رابطه دین و دموکراسی، اسلام تسامح، پلورالیسم دینی، رنسانس اسلامی و... از جمله موضوعاتی بود که بحث و بررسی پیرامون آن در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری از عیار تام و تمامی برخوردار بود.

همچنین برخی بر این باورند که بعضی پروژه‌ها و طرح‌ها مثل لوایح دو قلو، فتح سنگر به سنگر، فشار از پایین چانه‌زنی از بالا، تحصن مجلس ششم و... در این مجموعه کلید خورد.

دوره سکوت و سکون

محمود احمدی‌نژاد که روی کار آمد، مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری دستخوش تغییر و تحول فراوان شد. دیگر این مرکز جایی برای حضور جریان دوم خرداد و اصلاح‌طلبان و چپ‌های قدیم نبود چون کشتیبان را سیاست دیگر آمد و البته اکثر اخراجی‌ها به مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع‌تشخیص‌مصلحت‌نظام منتقل شدند.

نیروهای جدیدی که پایشان به مرکز بررسی‌ها باز شده‌بود البته چهره‌های سرشناسی نبودند و عمدتا دانش‌آموختگانی بودند که چندان کاری به مسائل سیاسی نداشتند و شاید مهم‌ترین چهره این مجموعه محمد ذاکر اصفهانی بود که ریاست مجموعه را برعهده داشت.

این دوره از فعالیت مرکز به تعبیر برخی، سکوی پرشی برای عده‌ای از مسؤولان آن به شمار می‌رفت و به عنوان نمونه به ذاکر اصفهانی می‌توان اشاره کرد که بعد از مدیریت مرکز، به عنوان استاندار اصفهان انتخاب شد. به تعبیری در این دوره، مرکز برای دومین‌بار به صورت محلی برای تجمع تبعیدی‌ها درآمد. انتخاب پرویز داوودی، معاول اول رئیس‌جمهوری در دولت نهم نمونه‌ای از این انتصاب‌هاست. انتقاد دیگری که به مرکز در دوره احمدی‌نژاد وارد می‌کنند این بود چهره‌هایی که در مرکز مشغول به کار می‌شدند چندان اهل پژوهش نبودند.

شیوه مدیریتی ذاکر اصفهانی رئیس مرکز هم چندان به مذاق برخی پژوهشگران علوم‌سیاسی خوش نمی‌آمد و همین مساله یکی از دلایل کناره‌گیری موسی نجفی مورخ و پژوهشگر علوم سیاسی از این مرکز بود. از دیگر اقدامات صورت گرفته در این مجموعه در دوره احمدی‌نژاد لغو انتشار برخی نشریات تخصصی و پژوهشی مثل راهبرد بود. تنها دستاورد این دوره را برگزاری جلسات مشورتی با وبلاگ‌نویسان حامی دولت می‌دانند که حد مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری را تا جایگاه برگزاری گعدهای کم‌رمق سیاسی تنزل داد.

ریل‌گذاری جدید با نگاه امنیتی

حسن روحانی با توجه به این‌که در مقطعی رئیس مرکز بود، در اولین دوره ریاست‌جمهوری خود نسبت به تغییر روند مرکز بررسی‌های استراتژیک، اهتمام ویژه داشت.
در دولت اول حسن روحانی، سرپرستی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری بر عهده حسام‌الدین آشنا قرار گرفت. در اولین اقدام حسام‌الدین آشنا از سوی محمدنهاوندیان، رئیس‌دفتر حسن‌روحانی مامور ساماندهی معاونت‌سیاسی دفتر رئیس‌جمهوری و مرکز بررسی‌های استرتژیک نهاد ریاست‌جمهوری شد.

قرار بر این بود که وی با تعدیل و ادغام احتمالی این دو نهاد، زمینه ساماندهی آنها را فراهم کند. با انتصاب آشنا به عنوان رئیس مرکز بررسی استراتژیک ریاست‌جمهوری این مرکز به عنوان نهاد مشورتی رئیس‌جمهوری به فعالیت پرداخت. مرکز در این دوره به نسبت دوره‌های قبل فعال‌تر ظاهر شده‌بود. انجام مطالعات و پژوهش‌های سیاسی و ارائه طرح‌ها و پیشنهادهای نهایی راجع‌به راهبردهای ملی، مطالعه سیاستگذاری عمومی کشور با رعایت سیاست‌های کلی نظام و با تاکید خاص بر مطالعات آینده‌پژوهی از جمله برنامه‌هایی بود که مرکز تلاش داشت در این دوره آن را به انجام برساند.

البته منتقدان اعتقاد داشتند بودجه مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در دوره ریاست‌جمهوری روحانی تغییر چشمگیری پیدا کرده و از سه میلیارد به 4/12 میلیارد تومان رسیده است. همچنین براساس گزارش مشرق بر اساس لایحه بودجه سال ۹۶، برای برگزاری 30همایش مجموعا سه میلیارد و 400میلیون تومان بودجه به مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری اختصاص داده شده است. آمار و ارقام لایحه بودجه نشان می‌دهد هزینه برگزاری هر همایش توسط موسسه تحت ریاست حسام‌الدین آشنا 113میلیون تومان برآورد شده است. این اعداد و رقم‌ها البته از سوی مرکز بررسی‌ها رد شد.

حاشیه دیگر این دوره انتشار کلیپی با عنوان «داری اشتباه می‌کنی کاپیتان» سال 97 در فضای مجازی بود که از سوی برخی رسانه‌های اصولگرا مورد انتقاد شدید قرار گرفت. در همین زمینه رجانیوز نوشت: ناگفته‌های مستند مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری و سخنرانی مدیر گروه آینده‌اندیشی این مرکز، این است که به مردم ایران اسلامی توصیه می‌شود بیایید فرهنگ خود را تغییر دهید و با پذیرش فرهنگ انگلیسی-آمریکایی کشور را از سقوط نجات دهید.

انتشار فایل صوتی ظریف

فایل صوتی وزیر خارجه که منتشر شد اولین متهم قضیه به لحاظ رسانه‌ای، مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری و رئیس آن حسام‌الدین آشنا بود و پیامد آن کناره‌گیری وی از این سمت و جایگزینی علی ربیعی به جای او بود. این اتفاق ضمن این‌که واکنش‌های سیاسی در داخل و خارج از کشور در پی داشت، در داخل کشور هم بی‌اثر نبود.

قوه‌قضاییه کشورمان پرونده‌ای را در این زمینه تشکیل داده و از سوی دیگر نمایندگان مجلس هم طرح تفحص از مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری را کلید زدند. در نامه‌ای که به همین منظور منتشر شد آمده است: آقای حسام‌الدین آشنا به‌عنوان رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست‌جمهوری که مصاحبه با ظریف و دیگر وزرای دولت با مسؤولیت ایشان انجام شده باید پاسخگوی افشای این اطلاعات باشد و بداند این حوادث تهدیدکننده امنیت ملی کشور است و باید پاسخ دهد این تهدید از کجا نشات می‌گیرد.

این مساله، بیانگر نفوذ دشمن و جاسوسان در مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست‌جمهوری است و به‌دلیل این حفره امنیتی است که برخی دولتی‌ها با تهیه و مصاحبه‌های این مرکز با مسؤولان دولتی مخالف بوده و هستند. آقای آشنا، مسؤولیت تهیه و ضبط این برنامه را به عهده داشت و باید پاسخگوی این اتفاق مهم باشد.

نمایندگان پیشنهاددهنده این طرح در ادامه این نامه درباره موضوع اصلی تحقیق و تفحص آورده‌اند: علت انتشار اطلاعات سری و محرمانه کشور که مرکز بررسی‌های استراتژیک نهاد ریاست‌جمهوری، مسؤولیت نگهداری آن را داشته است در شبکه‌های بیگانه معاند چیست؟ اطلاعات سری و محرمانه در مرکز مذکور به چه نحو نگهداری می‌شود؟ چه افرادی مسؤولیت نگهداری این اطلاعات را دارند؟

سوال این است که مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری که وظیفه دارد نگاهی راهبردی و استراتژیک در اختیار بالاترین مقام اجرایی جمهوری اسلامی قرار دهد، طی دوره فعالیت خود این گونه محل تاخت‌و تاز جریانات مسأله دار و چهره‌های غالبا زاویه‌دار با گفتمان انقلاب اسلامی قرار بگیرد. موضوع اخیر و حاشیه‌های حول این مرکز ، فرصت مناسبی است تا عملکرد این نهاد و پشت پرده‌های آن توسط نهادهای نظارتی مورد توجه قرار گیرد و خروجی آن به اطلاع افکار عمومی برسد. آن‌گونه که از خبرها مشخص است، مجلس شورای اسلامی قصد دارد درباره این موضوع کمیته تحقیق و تفحص تشکیل دهد. امید است به زودی اطلاعات دقیق و شفافی از این پشت پرده‌ها و مناسبات در اختیار مردم قرار گیرد.

حسام‌الدین آشنا؛ مردی که باید او را بیشتر شناخت

حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهوری و رئیس پیشین مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری از چهره‌های پرحاشیه دولت حسن روحانی در هشت سال گذشته بوده است. آشنای 57 ساله، متولد تهران است و مدرک کارشناسی ارشد معارف اسلامی و تبلیغ و دکتری معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات از دانشگاه امام صادق (ع) دارد. آشنا در ۱۶ سالگی به سپاه شهرکرد پیوست و در ۱۷ سالگی کارمند رادیو اهواز شد. وی سال ۱۳۶۷ با دختر قربانعلی دری‌نجف‌آبادی ازدواج کرد و در دوران ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی و دولت اصلاحات از سوی پدر همسر خود که آن زمان وزیر اطلاعات بود، به سمت معاونت ویژه وزارت اطلاعات منصوب شد.

حسام‌الدین آشنا در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۲ عضو هسته مرکزی ستاد انتخاباتی حسن روحانی و مشاور و تحلیلگر مناظرات وی بود. بخش عمده حواشی مربوط به حسام‌الدین آشنا تا قبل از ماجرای اخیر و لو رفتن فایل صوتی مصاحبه ظریف، بیشتر به مطالب منتشر شده از سوی او مربوط بوده است.

وی از چهره‌های فعال در فضای مجازی است و به انتشار مواضع دوپهلو و ابهام‌برانگیز شهره است اما گاهی حتی دوپهلونویسی‌ها نیز نمی‌تواند جلوی انتقادات از مطالب او را بگیرد. برخی معتقدند مطالب منتشر شده از سوی او درباره مذاکرات هسته‌ای را می‌توان به عنوان نگاه حاکم بر دولت درباره مذاکرات قلمداد کرد.

از جمله این مواضع آشنا می‌توان به واکنش او نسبت به تاکید برخی چهره‌های سیاسی بر ضرورت لغو همه تحریم‌ها پیش از بازگشت آمریکا به برجام اشاره کرد. او با انتشار مطلبی از این‌گونه مواضع به دیپلماسی بیانیه یاد کرده بود. آشنا که در مطالب خود برجام را یکی از کلیدهای شکوفایی و گسترش قدرت ایران در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی می‌داند چندی قبل با انتشار مطلبی که می‌توان آن را به معنی حمایت از مذاکره مستقیم ایران و آمریکا دانست، نوشته بود: رسانه‌های اسرائیل می‌گویند دولت این کشور امیدوار است سرسختی مقامات جمهوری اسلامی در مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا بر سر برجام، بازگشت واشنگتن به این توافق را به شکست بکشاند.

توییت‌ها و مطالب حسام‌الدین آشنا در فضای مجازی محدود به مسائل هسته‌ای نیست، بلکه در مقاطع مختلف سعی می‌کند به صورت تلویحی، کنایه‌هایی به چهره‌های جناح مقابل بزند. مثلا در بهمن سال قبل یک روز قبل از سفر محمدباقر قالیباف به روسیه که برای رساندن پیام رهبر انقلاب به پوتین انجام شد آشنا در مطلبی در توییتر نوشت: نکند آنان که سال۸۴ از رضاشاه اسلامی شروع کردند روزی به پوتین ایرانی برسند.

درگیر وادی سیاست‌بازی

اگرچه مركز بررسی‌های استراتژیك ریاست‌جمهوری می‌تواند به عنوان بازوی مشورتی رئیس‌جمهوری نقش مهمی را ایفا كند، اما از زمان تاسیس آن، بیش از آن‌كه به انجام مطالعات و پژوهش‌های علمی كاربردی و ارائه طرح‌ها و پیشنهادهای جامع در راستای راهبرد ملی بپرازد، عمدتا درگیر بازی‌های سیاسی شده است. این مركز در مقطعی تبعیدگاهی برای ناراضیان سیاسی بود و در مقاطعی دیگر هم عمدتا تلاش دست‌اندركاران این مجموعه، اجرایی كردن پروژه‌های سیاسی و اجتماعی براساس دیدگاه تشكیلاتی و جناحی بود.

در شرایطی كه كشور در گیرودار بسیاری از مشكلات كشور بود، عمدتا تلاش اعضای این مركز، پرداختن به مسائل مبتنی بر شعارهای سیاسی دولت اصلاحات بود. از سویی دیگر مركزی با این اعتبار طبعا از بودجه‌هایی برخوردار است، اما به لحاظ حقوقی مشخص نیست كه نحوه هزینه كردن این بودجه به چه شكل و صورتی است. گذشته از این، تاكنون به طور مشخص زمینه برای نظارت و ارزیابی عملكرد این مركز وجود نداشته است.

چهره‌های پرحاشیه

چهره‌های بسیاری با مرکز بررسی‌های استراتژیک همکاری کرده‌اند اما در بین این اشخاص چهره‌هایی را می‌توان شناسایی کرد که یا در مقام منتقد جدی نظام بودند و بعدها سابقه محکومیت امنیتی پیدا کردند یا این‌که خط خود را به طور کلی از نظام جدا کردند و به صف اپوزیسیون مخالف جمهوری اسلامی پیوستند.
در ماجرای فتنه سال 88، نام تعدادی از فعالان این مرکز دیده می‌شد. در میان این چهره‌ها سعید حجاریان از چهره‌های امنیتی دوران سازندگی و شخصیت‌های رسانه‌ای و فعال سیاسی دوران اصلاحات است که به عنوان معاون سیاسی مرکز مشغول فعالیت بود. وی در جریان اتفاقات مرتبط با ریاست‌جمهوری 88 دستگیر و محاکمه شد.

محسن سازگارا هم از دیگر چهره‌های اصلاح‌طلب بود که دهه 80 به دلیل اقدام علیه امنیت ملی زندانی شد، سپس به آمریکا مهاجرت کرد و به اپوزیسیون پیوست.
مجید محمدی از جمله چهره‌هایی است که در حال حاضر در آمریکا به سر می‌برد و از جمله مخالفان جدی جمهوری اسلامی به شمار می‌رود. او در آثار خود عمدتا به نقد دین می‌پردازد.

محسن کدیور هم قبل از خروج از کشور به‌واسطه مطالبی که در نقد آرای دینی می‌نوشت به زندان محکوم شد و پس از گذراندن دوران محکومت به خارج از کشور رفت و اکنون تلاش دارد به لحاظ تئوریک، اصول بنیادین جمهوری‌اسلامی را زیر سوال ببرد.

همچنین باید به موسوی خوئینی‌ها اشاره کرد که زمانی ریاست مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری را به عهده داشت که از او به عنوان مرد خاکستری اصلاحات یاد می‌شود و معمولا در اقدامات جنجالی، از او به عنوان فرد پشت پرده یاد می‌شود. او در سال‌های اخیر سعی کرده با اقداماتی چون نگارش نامه سرگشاده به رهبر انقلاب، ایشان را مسؤول شرایط کشور معرفی کند.