مذاکرات برجام و مذاکرات کنونی، درس‌ها و نقص‌ها

با بررسی این دو مذاکره، نکات زیر قابل مشاهده است:
1ــ درخواست مذاکره از طرف ترامپ و اصرار بر توافق سریع

ترامپ تاکنون هرچه گفته به نتیجه مطلوب نرسیده، بلکه بازخوردهای معکوس دریافت کرده و تنها امیدش به توافق با ایران هست. البته توافقی کلی، حداقلی و بدون هرگونه تعهد و تضمین واقعی. بررسی روان‌شناختی از شخصیت وی نشان می‌دهد او فقط می‌خواهد دیده شود و درخواست مذاکره با رهبر کره‌شمالی، تنها به نمایش یک ملاقات بدون دادن هرگونه تعهد و تضمینی تمام شد. 

ترامپ پس از اعلام الحاق کانادا، مکزیک، گرینلند و پاناما، در برقراری آتش‌بس در اوکراین نیز موفق نبود. مذاکرات با روسیه در جهت ارتقا و تحسین روابط، مقابله با حملات یمن و اعلام تعرفه‌ها هیچ دستاوردی که نداشت، بلکه خسارات و تبعات مختلفی را حاصل کرد. عدم کنترل تبعات تعرفه در داخل آمریکا، تخریب روابط با اروپا، عدم راهکار نظامی و دیپلماسی جهت برون‌رفت از معضل یمن از این‌گونه تبعات منفی است. 

برخلاف مذاکرات برجام، ایران درخواست‌کننده مذاکره نبود. ترامپ می‌داند دولت پزشکیان برخلاف دولت روحانی، نگرانی از بابت برنده‌شدن در دور بعدی انتخابات ندارد؛ لذا عجله‌ای در مذاکرات ندارد که متن را نخوانده تأیید کند! بنابراین ترامپ ابتدا با ترفند تهدید به بمباران و گاهی با نرمش مزورانه در پی به نتیجه رسیدن خواست خود است. 

2ــ موضع هوشمندانه رهبرمعظم‌انقلاب درخصوص، غیرقابل اعتماد بودن، شرافتمندانه نبودن مذاکره و عدم ارتباط مذاکره با رفع مشکلات اقتصادی ایران، باعث شد پیشنهاد مذاکره آمریکا، نه‌تنها امتیازی به ایران محسوب نشد، بلکه منجر به تمکین نظرات ایران (مذاکره غیرمستقیم، بدون تهدید و فقط در موضوع هسته‌ای توسط کی و کجا) شد. 

تاکید ایران بر مذاکره غیرمستقیم، چنین القا می‌کند که اگر مذاکره برای آمریکا یک موضوع مهم است و برای ایران صرفا موضوعی است که بارها انجام شده و نتیجه‌ای جز نقض تعهدات آمریکا در پی نداشته است؛ بنابراین ایران خواهان فرمول قطعی، زمان‌بندی و نقشه‌راه رفع تحریم‌ها از سوی طرف مقابل است. 

3ــ به‌رغم فضای سنگین رسانه‌ای، سایه جنگی بر ایران نیست. آمریکا و متحدانش در سال‌های حمله به افغانستان و عراق ریسک حمله به ایران را نکردند در حالی‌که توان نظامی آنها نسبت به الان به‌مراتب کاهش یافته است. آمریکا حریف یمن نشده و اروپا حریف روسیه. برعکس، توان دفاعی ــ نظامی ایران نیز نسبت به آن سال‌ها تفاوتی از زمین تا آسمان است. 

4ــ نفوذ ایران در منطقه با وجود تخریب شدید فضای مجازی و رسانه‌ای به‌مراتب قوی‌تر و گسترده‌تر شده است. امروز زیرساخت‌های نظامی و دفاعی یمن در میان کشورهای عربی بی‌نظیر بوده، به‌طوری که کنترل باب‌المندب، دریای سرخ و شاخ آفریقا برعهده آنهاست. نیروهای مقاومت در ساختار نظام عراق قرار گرفته است. ریشه‌های مقاومت در ساختار لبنان آن‌قدر قوی است که با بادهای سیاسی این ایام خللی ایجاد نخواهد شد. ناظران سیاسی و نظامی به‌خوبی آگاهی دارند مقاومت در دیگر کشورها نیز به ثمر نشسته است. سودان، کشور بزرگ و مهم اسلامی پس از بازگشت به آغوش ایران، طی چند ماه، بر پایتخت و بسیاری از مناطق آن مسلط شد. نقش سودان فعلی در پشتیبانی‌های مختلف لجستیکی و نظامی در شاخ آفریقا، کشورهای شمال آفریقا، یمن و غزه نقش بی‌بدیلی است. قطعا سوریه فعلی با سوریه چند سال بعد به‌مراتب متفاوت خواهد شد. هزینه‌های سوریه فعلی بر آمریکا، رژیم‌صهیونیستی و ترکیه به‌مراتب گران‌تر از گذشته خواهد شد، به‌طوری که در آینده‌ای نزدیک دست نیاز به کمک ایران دراز خواهند کرد. 

5ــ مذاکره‌کنندگان فعلی ایران با تجربیاتی که از مذاکرات قبلی اخذ کرده‌اند می‌دانند همراه خود تیم‌های تخصصی در حوزه‌های سیاسی، نظام، مالی، پولی و بانکی، تجارت بین‌الملل، روان‌شناسی، تاریخ، فرهنگ، حقوق بین‌الملل همراه داشته باشند و خود نیز بر رفتارها و عکس‌العمل‌های خود و طرف مقابل خود مسلط عمل کنند. در دنیای دیپلماسی که جاگذاری پرچم، فاصله انتهای پرچم با سطح زمین، طرز نشستن و برخاستن، پوشش، حرکات، سکنات و... پیام و معنای خاص خود را دارد قهقهه زدن یا فریاد زدن نشانه چیست! طرف مقابل دقیقا همه را ارزیابی کرده و نقاط ضعف و قوت‌ها را می‌داند، بنابراین ایران می‌داند که نباید به لبخند یا به اشک طرف مقابل ترتیب اثری دهد. 

6ــ ایران می‌داند که مذاکره‌کننده عالی طرف مقابل سابقه دیپلماسی کمتری دارد ولی او یک تاجر است. از قدیم گفته شده «یک تاجر ورشکسته، دیپلمات خوبی است!». بنابر این، ایران می‌داند با توجه به تجربه آزاد‌سازی پول‌های ایران از کره‌جنوبی و عهدشکنی‌های مداوم آمریکا، با تاجر بدسابقه و بدحسابی روبه‌روست که چک او هم برگشت می‌خورد وارد مذاکره شده است، لذا ابتدا باید تعهدات آمریکا عملی شود و اثرات آن ملموس و قابل حصول باشد و سپس طرف ایرانی اقدام طرف لازم را انجام دهد.