خوزستان، الگویی برای مدیریت آب

ایران در پنجمین سال خشکسالی قرار گرفته و بیش از پیش مدیریت منابع آبی لازم است. براساس آمارها بخش کشاورزی بیشترین مصرف آب را دارد و پس از آن بخش خانگی و صنعت در رتبه‌های بعدی قرار دارند. یکی از موضوعاتی که در خشکسالی باعث نگرانی می‌شود موضوع کاهش تولید محصولات کشاورزی است.

کد خبر: ۱۵۰۲۴۴۸

نویسنده سجاد طاهری - گروه اقتصاد

بخش کشاورزی پس از سال‌ها توانست به تراز تجاری مثبت دست یابد و رشد صادرات این بخش درسال گذشته ۳۵درصد بود. کارشناسان بر این باورند که تجربه خوزستان در مدیریت منابع آبی تجربه‌ای است که می‌توان در استان‌های دیگر آن را اجرا کرد. در ادامه به جزئیات این موضوع پرداخته شده که مشروح آن را می‌‌خوانید. درحالی‌که طبق اعلام وزارت نیرو ۱۷استان کشور در سال آبی جاری با کم‌آبی شدید وکاهش ۳۰ الی ۶۰درصدی ظرفیت سدها مواجهند، استان خوزستان با رشد ۸.۴درصدی سطح زیرکشت و افزایش ۱۴.۲درصدی راندمان آبیاری، به الگویی ازمدیریت تطبیقی وغیرمتمرکز در شرایط بحران تبدیل شده. شرکت مدیریت منابع آب ایران اخیرا در گزارشی اعلام کرده ورودی آب به سد دز از ۷.۲میلیارد متر مکعب در سال‌های نرمال به ۴.۸میلیارد و به سد کرخه از۶.۵ به۴.۷میلیارد مترمکعب کاهش یافته.بااین حال،سطح زیرکشت محصولات استراتژیک استان‌خوزستان در سال‌آبی‌جاری از ۵۹۰هزار به ۶۴۰هزارهکتاررسیده که نشان ازرشد ۸.۴درصدی دارد. درهمین بازه، استان اصفهان کاهش ۲۵درصدی و فارس کاهش۱۸درصدی سطح زیرکشت راتجربه کرده‌اند.

سه‌ضلعی تحول
در استان خوزستان بیش از ۲۵۰تعاونی کشاورزی در قالب شوراهای بهره‌برداران محلی شکل گرفته‌اند که مدیریت توزیع منابع آبی، برنامه‌ریزی کشت و ارسال داده‌های میدانی به ستاد بحران استان را برعهده دارند. این نهادها با نرخ رضایت ۷۲درصدی کشاورزان، بازوی اصلی اجرای سیاست‌های آبی به‌شمار می‌روند. ازمنظر فنی،راندمان سیستم‌های آبیاری خوزستان طی دو سال از ۳۹.۲درصد به ۴۴.۸درصد افزایش یافته ومیزان تلفات شبکه‌های انتقال از۲۱ به ۱۶درصد رسیده. این بهبود، حاصل تجهیز ۱۲۰هزار هکتار به سامانه‌های قطره‌ای و بارانی و بازسازی کانال‌های سنتی در ۹۶هزار هکتار دیگر است. از نظر اجتماعی، درسال جاری بیش از۷۳۰جلسه بین ذی‌نفعان، مدیران و بهره‌برداران درسطوح محلی و استانی برگزار شده. همچنین نرخ مشارکت کشاورزان در اجرای داوطلبانه الگوی کشت به ۶۸درصد رسیده که نسبت به میانگین کشوری (۲۹درصد) رشد قابل توجهی دارد.

دولت تسهیل‌گر شد
براساس دستورالعمل استانداری خوزستان با همکاری وزارت کشور، دستگاه‌های اجرایی از مداخله مستقیم در توزیع منابع آبی منع شده‌اند و نقش آنها صرفا تسهیل در هماهنگی بین نهادهای محلی است. این تغییر رویکرد موجب کاهش ۴۵‌درصدی تعارضات محلی ثبت‌ شده درسال جاری شده است. همزمان دولت با تخصیص ۸۰۰میلیارد تومان از محل اعتبارات بند «ن» تبصره ۸ بودجه ۱۴۰۳، امکان بازسازی شبکه‌های زهکشی و ایستگاه‌های پمپاژ را در چهار دشت بحرانی فراهم کرده که پوشش آبیاری مطمئن برای ۱۸۰هزار هکتار را تضمین می‌کند.

صرفه‌جویی ۱.۷میلیارد متر مکعبی در ۵ استان
مرکز ملی مطالعات خشکسالی در اسفند ۱۴۰۳ با انتشار گزارشی پیشنهاد داد مدل خوزستان در استان‌های فارس، کرمان، سیستان و بلوچستان، مرکزی و گلستان اجرا شود.طبق این گزارش،اگر تنها ۳۰درصد اراضی این استان‌ها به این الگو تجهیز شوند، سالانه تا ۱.۷میلیاردمترمکعب صرفه‌جویی درمنابع آبی ممکن خواهد بود.این رقم معادل مصرف یک‌ساله آب آشامیدنی برای حدود ۲۵میلیون نفر است و می‌تواند فشار بر ۳۵دشت بحرانی کشور را به‌شکل محسوسی کاهش دهد.

الگوی بومی برای تاب‌آوری ملی
تجربه وزارت نیرو در خوزستان نشان می‌دهد اصلاح الگوهای حکمرانی آب، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های بومی و جلب اعتماد اجتماعی می‌تواند مسیر پایداری را حتی در سخت‌ترین شرایط اقلیمی هموار کند. این مدل با رویکرد مشارکت‌محور، اکنون نه‌تنها به‌عنوان یک تجربه استانی بلکه به‌عنوان الگویی برای مدیریت آب در ایران آینده قابل تعمیم است.

کاهش ۳۵درصدی ذخایر آبی خوزستان
مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان با اشاره به شرایط غیرنرمال بارشی امسال، از کاهش ۳۵درصدی آورده‌های آبی استان نسبت به سال گذشته خبر داد و گفت: با برنامه‌ریزی‌های دقیق، ذخیره‌سازی آب به‌گونه‌ای انجام شده که بتوان نیازهای تابستانی استان را تأمین کرد.عباس صدریان‌فر افزود: ذخایر آبی خوزستان نسبت به سال گذشته ۳۵درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۵۲درصد کاهش یافته. براساس پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی، سال آبی گذشته (از ابتدای مهر ۱۴۰۳) تاکنون سالی کم‌بارش بود و به‌جز بارندگی‌های فروردین، هیچ بارش مؤثری در خوزستان نداشتیم. مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان بیان کرد: با این حال تمام تولید گندم استان، امسال به‌صورت کشت آبی بوده و کشت دیم به‌دلیل عدم بارندگی مؤثر تقریبا وجود نداشته. پیش‌بینی می‌شود رکورد تاریخی در تولید گندم آبی ثبت شود درحالی‌که در سال‌های گذشته حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰هزار تن از گندم تولیدی به‌صورت دیم بود. صدریان‌فر با اشاره به برنامه‌ریزی برای مدیریت آب در تابستان گفت: با توجه به کمبود منابع، آبگیری سدها به‌صورت پلکانی و از بالادست (کارون سه و چهار) آغاز شده. تلاش می‌کنیم برای جلوگیری از کمبود برق در فصل گرما، هر متر مکعب آب چندین مرحله برای تولید برق استفاده شود.