این سفر که در بستری از حساسیتهای سیاسی و تنشهای منطقهای انجام شد، بهدلیل اهمیت دیپلماتیک و پیامهای راهبردی آن، مورد توجه محافل داخلی و بینالمللی قرار گرفت.
دیپلماسی فعال پس از بحران
این سفر بهعنوان اولین حضور بینالمللی دکتر پزشکیان پس از جنگ ۱۲روزه ایران و اسرائیل که با نقض آشکار منشور سازمان ملل وبامشارکت نیروهای آمریکایی انجام شد، ازمنظر سیاسی ومنطقهای اهمیت ویژهای داشت.این اجلاس فرصتی برای ایران بود تا ضمن محکومیت تجاوزات اسرائیل، ابتکار عمل دیپلماتیک خود را در منطقه بازسازی و بر تقویت همکاریهای منطقهای در چارچوب اکو تأکید کند. رئیسجمهور پیش از عزیمت به باکو اظهار داشت: «هرچه هماهنگی و همکاری بین کشورهای منطقه بیشتر شود، طمع دشمنان برای ایجاد ناامنی کاهش مییابد.» این سفر همچنین درسایه بحث مهم استفاده احتمالی رژیم صهیونیستی از حریم هوایی جمهوریآذربایجان برای حملات اسرائیل انجام شد، که دکتر پزشکیان پیشتر در تماس تلفنی با علیاف خواستار تحقیق دراینباره شده بود.
محکومیت اسرائیل و تأکید بر دیپلماسی همسایگی
دکتر پزشکیان در سخنرانی خود در اجلاس اکو، با اشاره به جنگ ۱۲روزه، حملات اسرائیل را «نقض آشکار بند ۴ ماده ۲ منشور سازمان ملل» خواند و تأکید کرد که این اقدامات با همراهی ارتش آمریکا به زیرساختهای غیرنظامی، تأسیسات هستهای تحت نظارت آژانس بینالمللی انرژی اتمی و شهروندان ایرانی آسیب رسانده است. وی با استناد به ماده ۵۱ منشور ملل متحد، از پاسخ قاطع نیروهای مسلح ایران در دفاع مشروع سخن گفت و از مواضع مسئولانه کشورهای منطقه در محکومیت این تجاوزات قدردانی کرد.دکتر پزشکیان همچنین اکو را «نماد جدی دیپلماسی همسایگی و دیپلماسی اقتصادی چندجانبه» توصیف کرد و خواستار تحقق چشمانداز تجاری، ترانزیتی، دیجیتال و گردشگری این سازمان تا سال ۲۰۳۵ شد. وی با انتقاد از ناکامیهای اکو، ازجمله تجارت منطقهای ۸ درصدی که «بههیچعنوان قابل دفاع نیست»، بر ضرورت دستیابی به هدف تجارت آزاد در منطقه تأکید کرد.
دیدارهای دوجانبه و تقویت روابط منطقهای
دکتر مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران دیدارهای دوجانبهای باسران کشورهای عضوبرگزار کرد و در فضایی سازنده، به بررسی روابط دوجانبه و مسائل منطقهای پرداخت. درهمین راستا نخستوزیر پاکستان، شهباز شریف طی دیدار با رئیس جمهور کشورمان بر پیگیری توافقات پیشین و تقویت همکاریهای اقتصادی و دیپلماتیک تاکید کرد. دکتر پزشکیان نیز از تلاشهای پاکستان برای پشتیبانی از روابط دوجانبه قدردانی کرد.
رئیسجمهور تاجیکستان، امامعلی رحمان هم در گفتوگو با همتای ایرانی خود با تأکید بر اشتراکات فرهنگی و زبانی، خواستار گسترش همکاری در حوزههای اقتصادی، علمی و حملونقل شد.
رئیسجمهور ترکیه، رجب طیب اردوغان نیز در گفتوگوهای خود با دکتر پزشکیان بر موضوعات اقتصادی و محکومیت تجاوزات اسرائیل تمرکز نمود و دیدار خود با همتای ایرانی را «بسیار سازنده» توصیف کرد.
در نهایت، الهام علیاف رئیسجمهور جمهوریآذربایجان، گفتوگوها با طرف ایرانی را مثبت و دوستانه ارزیابی نموده و ضمن محکوم کردن حملات به ایران بر تعاملات اقتصادی و منطقهای تاکید کرد.
محکومیت یکپارچه اسرائیل توسط کشورهای اکو
یکی از دستاوردهای برجسته این اجلاس، محکومیت قاطع اقدامات اسرائیل توسط کشورهای حاضر بود. دکتر پزشکیان پس از بازگشت به تهران اعلام کرد: «همه کشورهای حاضر با صراحت و شدت، اقدامات رژیمصهیونیستی را محکوم کردند و این محکومیت با همراهی قاطع اعضا مواجه شد.» این موضعگیری مشترک، بهویژه در پی حمایتهای پیشین سازمان همکاری اسلامی، نشاندهنده همبستگی منطقهای در برابر تهدیدات خارجی بود.
پاسخ به گمانهزنیها و تأکید بر دستاوردها
پس از بازگشت به تهران، دکتر پزشکیان در واکنش به فضاسازیها درباره خطرات احتمالی سفر بهدلیل اتهامات مرتبط با نقش جمهوریآذربایجان در حملات اسرائیل، اظهار داشت: «برخی عنوان میکردند این سفر ممکن است همراه با خطراتی باشد، اما الحمدلله، رفتن و بازگشت ما با آرامش و امنیت کامل انجام شد.»
وی این سفر را گامی برای تقویت روابط با کشورهای اسلامی توصیف کرد و خواستار پیگیری توافقات توسط وزرا و معاونان در حوزههای علمی، حملونقل و فرهنگی شد.
ابتکار تهران
این سفر، به گفته تحلیلگران، تلاشی راهبردی برای تقویت فعالیت منطقهای ایران پس از جنگ ۱۲روزه بود. به اعتقاد کارشناسان، دستورکار دکتر پزشکیان بر تجارت، حملونقل و انرژی متمرکز بود، اما مسائل امنیتی و تحولات جنگ نیز در گفتوگوها نقش محوری داشت. با وجود تنشهای دیپلماتیک پیشین با جمهوریآذربایجان، این سفر نشاندهنده رویکرد ایران به حل اختلافات از طریق دیپلماسی و تقویت همکاریهای منطقهای بود. درمجموع، حضور پزشکیان در اجلاس اکو نهتنها فرصتی برای تثبیت مواضع ایران در برابر تجاوزات خارجی بود، بلکه گامی مهم در راستای دیپلماسی همسایگی و تحقق اهداف اقتصادی اکو بهشمار میرود. سفر انجامشده پیامی روشن به جامعه جهانی ارسال کرد که ایران با وجود چالشها، همچنان در مسیر تقویت جایگاه منطقهای خود ثابتقدم بوده و دیپلماسی همسایگی را بهطور ویژه در شرایط مختلف دنبال میکند بهشرط آنکه همسایگان نیز با دشمنان منطقهای و فرامنطقهای جمهوری اسلامی ایران همکاریهای ضدایرانی نداشته باشند.
