اینجا دست و پای نو می‌فروشند

اینجا چیزی که بیشتر از همه به چشم می‌آید، نام‌هایی است که روی قالب‌های گچی اندام مصنوعی نوشته شده است. از آنجا که مددجوهای زیادی به این مرکز مراجعه می‌کنند تکنیسین‌ها قالب‌های زیادی می‌سازند.

آنها برای این‌که قالب‌ها با هم اشتباه گرفته نشوند، روی هر کدام از آنها نام مددجو‌ها را می‌نویسند. این قالب‌ها قرار است هر کدامشان دست و پایی بشوند برای مددجو‌ها تا آنها با استفاده از این وسایل کمی از بار مشکلات زندگی خود کم کنند و در جامعه‌ای که کمتر شرایطی برای زندگی برایشان تدارک دیده شده است، روزگار سپری کنند. به کارگاه‌های ساخت ارتوز و پروتز جمعیت هلال احمر تهران رفتیم تا از مراحل ساخت ابتدایی‌ترین نیاز معلولان کشور و مشکلاتشان بیشتر بدانیم.

در گوشه‌ای از سالن مرد سالخورده‌ای روی صندلی پلاستیکی آبی‌رنگی نشسته است و زیر لب غرولند می‌کند. کمی جلوتر که می‌رویم، متوجه حرف‌هایش می‌شویم: «چند سال پیش برای خرید پای مصنوعی 300 هزار تومان دادم. اما حالا از من یک میلیون و 400 هزار تومان می‌خواهند. از کجا بیاورم؟»‌ اگر در راهروهایی که به کارگاه‌های ساخت ارتوز و پروتز هلال احمر می‌رسد قدم بزنید، معلولان زیادی را می‌بینید که از اوضاع و احوال خود گله دارند. بیشتر آنها می‌گویند در جامعه‌ای که شرایط کار برای معلولان مهیا نیست و آنها نمی‌توانند شغلی داشته باشند. پرداختن هزینه‌های کمرشکن برای ارتوز و پروتز واقعا زندگی را برایشان مشکل‌تر کرده است. البته این در حالی است که هلال احمر برای مدد جوهایش به اصطلاح تخفیف و کمک هزینه‌هایی در نظر گرفته است وگرنه هزینه خدمات و ساخت اعضای مصنوعی که اینجا ساخته می‌شود، حدود40 تا 70 درصد کمتر از کارگاه‌های خصوصی است.

اولین مرکز ارتوپدی ایران

حدود 50 سال پیش مراکز ارتوپدی فنی یا دست و پا سازی مصنوعی در کشورمان شروع به کار کرد.این مراکز به کمک متخصصان سازمان ملل و کشور آلمان دایر شد. جالب است بدانید اولین مرکز ارتوپدی فنی مدرن در ایران در محل ساختمان مرکزی جمعیت هلال احمر شروع به فعالیت کرد. اوج فعالیت‌ها و پیشرفت‌های توانبخشی جمعیت هلال احمر هم در سال‌های جنگ بوده است. اکنون در کشورمان 21 مرکز جامع توانبخشی در 18 استان کشور دایر است و حدود 77 مرکز هم در 31 استان کشور زیر نظر جمعیت هلال احمر مشغول به کار هستند.

به گفته مدیرکل توانبخشی هلال احمر، سالانه بیش از 120 هزار مددجو به مرکز توانبخشی هلال احمر تهران مراجعه می‌کنند تا از خدماتی که این مرکز ارائه می‌کند، استفاده کنند.

توانبخشی برای مددجوها

در مرکز توانبخشی هلال احمر، توانبخشی به دو صورت مکانیکی و فیزیکی انجام می‌شود. بخش مکانیکی شامل ارتوز، پروتز و کفش طبی است و بخش توانبخشی فیزیکی خدمات فیزیوتراپی، شنوایی سنجی، بینایی سنجی‌، کارگاه تغذیه و آب درمانی را در بر می‌گیرد. البته همه افرادی که به این مرکز مراجعه می‌کنند، معلول نیستند. برخی از آنها تنها برای اطمینان پیدا کردن از سلامت خود به ساختمان هلال احمر می‌آیند. یکی از دلایلی که باعث می‌شود افراد زیادی به این مرکز بیایند هزینه‌های پایین این مرکز نسبت به مراکز توانبخشی خصوصی است.

افرادی که برای اولین بار به این مرکز آمده‌اند تا پروتز یا ارتوز تهیه کنند، بعد از پذیرش و تشکیل پرونده به اتاق معاینه می‌روند تا پزشک با توجه به مشکل‌ آنها برایشان نسخه‌ای بپیچد. به این ترتیب بیمار با توجه به مشکلی که دارد به یکی از کارگاه‌های ساخت ارتوز و پروتز هدایت می‌شود، اما گاهی هم پیش می‌آید مشکل مراجعه‌کننده فقط با چند جلسه فیزیوتراپی یا آب درمانی برطرف می‌شود. استادان، یکی از کارشناسان توانبخشی درباره تفاوت ارتوز و پروتز و خدماتی که دراین مرکز ارائه می‌شود، می‌گوید: «اینجا در کارگاه‌های جداگانه به مردان و زنان معلول خدمات پروتز و ارتوز ارائه می‌شود. ارتوز وسیله‌ای کمکی است که شخص از آن برای رفع مشکل‌ دفرمه‌شدن اندام یا پیشگیری از آن استفاده می‌کند.» از دیگر موارد کاربرد ارتوز می‌توان به زانوبند یا قوزبند‌ها اشاره کرد. البته برخی دیگر از بیماران مانند آنها که دچار آسیب‌دیدگی در غضروف و مفاصل شده‌اند از ارتوز‌ها برای کاهش فشار به مفصل آسیب‌دیده استفاده می‌کنند، اما پروتز‌ها وسیله جایگزین هستند و افرادی که قطع عضو شده‌اند، از آنها بهره می‌برند.

بعد از این‌که مددجو پذیرش و معاینه شد به یکی از کارگاه‌ها فرستاده می‌شود. در آنجا برای فردی که دچار قطع عضوشده و نیاز به پروتز دارد ابتدا قالبی از باقیمانده عضو تهیه می‌شود. استادان ادامه می‌دهد: «مثلا اگر پایش را از پایین زانو از دست داده باشد ما از قسمت باقیمانده که به آن استند می‌گویند قالب گچی تهیه می‌کنیم.» گرفتن قالب گچی با نوارهایی گچی انجام می‌شود که معمولا هنگام گچ‌گرفتن دست و پای شکسته کاربرد دارند. بعد از این که قالب آماده شد، کارشناسان آن را بررسی می‌کنند تا مشکلی نداشته باشد. بعد از این مرحله تکنیسین‌ها با استفاده از موادی از جنس رزین و حرارت دادن آنها قالب پلاستیکی را برای مددجو آماده می‌کنند. این قالب پلاستیکی روی پا یا دست مددجو تست می‌شود تا اطمینان پیدا شود متقاضی بعد از قرار گرفتن قالب روی عضو صدمه دیده‌اش احساس راحتی دارد.

مرحله به مرحله

به گفته استادان، کار ساخت پروتز برای مددجو مرحله به مرحله پیش می‌رود تا مراجعه‌کننده به کارگاه‌های هلال احمر از پروتزی که برایش ساخته می‌شود، رضایت کامل داشته باشد: «بعد از این‌که قالب گچی آماده شد. تکنیسین‌ها ورقه‌های رزین را در کوره قرار می‌دهند تا ذوب شوند. بعد از این مرحله آنها روی قالب‌های گچی پارچه‌هایی توری که مانند جوراب هستند می‌کشند و موارد رزین را لابه‌لای پارچه‌های توری تزریق می‌کنند.» به این شکل تکنیسین‌ها می‌توانند قالب پلاستیکی را آماده کنند. در مرحله تست اگر مشخص شود قالب پلاستیکی به قسمت‌هایی از بدن بیمار فشار وارد می‌کند تکنیسین‌ها قسمت‌هایی را که ایراد دارد، مشخص می‌کنند تا در کارگاه‌ها به وسیله سوهان و دستگاه‌های تراش مخصوصی که دارند نقص اش را بر طرف کنند.

بعد از این مرحله یعنی وقتی قالب پلاستیکی کاملا آماده شده تکنیسین‌ها وسیله‌های دیگری به آن اضافه می‌کنند؛ وسیله‌هایی مانند سوکت و گیره. در این مرحله پروتز تقریبا آماده شده است. برای همین مددجو چند جلسه‌ای با پروتز خود تمرین می‌کند تا اگر مشکلی وجود داشت بر طرف شود. جلسات تمرینی زیر نظر کارشناس انجام می‌شود تا مددجو یاد بگیرد چطور با پروتز کار کند.

وقتی مددجو و کارشناس‌ها مطمئن شدند پروتز ساخته شده کاملا مناسب است، نوبت مرحله آخر و طبیعی‌سازی عضو مصنوعی می‌رسد. استادان می‌گوید: «در این مرحله پروتز با وسایلی مانند اسفنج و پلاستیک پوشانده می‌شود تا دقیقا شبیه عضو سالم مددجو به نظر برسد.»

مدد جوها بعد از این‌که پروتزهای جدید خود را تحویل گرفتند چند جلسه‌ای با آن تمرین می‌کنند. اگر معلولی برای اولین باشد که از پروتز استفاده می‌کند، کارشناسان هلال احمر کلاس دیگری هم برای او در نظر می‌گیرند تا مددجو بتواند هرچه بهتر از پروتز ساخته‌شده بهره ببرد و در جامعه‌ای که هنوز در برابر نیازهای او آن‌طور که باید و شاید پاسخگو نیست، به زندگی خود ادامه دهد.

مهدی آیینی ‌- جام‌جم