جوجه اردک‌های زشت

انجمن حمایت از حیوانات زشت، مجموعه‌ای است که سیمون وات‌ زیست‌شناس، نویسنده و مجری مشهور تلویزیونی در بریتانیا پایه‌گذاری کرده است. هدف از تاسیس این انجمن زمینه‌سازی برای توجه هر چه بیشتر و جلب مشارکت مردمی در راستای حفاظت از حیواناتی بوده که از نظر ویژگی‌های ظاهری اقبال کمتری دارند یا ظاهر نامتعارف آنها باعث شد‌ وضع زیستی‌شان آن طور که باید و شاید مورد توجه قرار نگیرد.

حیواناتی مثل خرس‌های پاندا به دلیل زیبایی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد ظاهری بشدت مورد توجه عموم هستند و به همین دلیل حساسیت‌ها درباره حفاظت از آنها بالاست آن‌قدر بالا که شکار یک خرس پاندا در چین مجازات مرگ را به دنبال خواهد داشت، اما وضع حفاظتی حیوانات در خطر انقراضی مثل میمون دماغ‌دراز که از زیبایی بهره‌ای نبرده‌اند، اغلب دستخوش افت و خیزهای زیادی بوده و احتمالا در آینده نیز خواهد بود. انجمن حمایت از حیوانات زشت تلاش دارد تا توجهات را بیش از پیش به سمت این حیوانات جلب کند و در این مسیر از هر تلاشی برای معرفی آنها کم نمی‌گذارد. در ادامه با هشت حیوان زشت که این انجمن آنها را در راس طرح‌های حفاظتی خود قرار داده، آشنا خواهیم شد.

میمون دماغ‌دراز

هنوز مشخص نشده که چرا دماغ این میمون‌ها اینقدر دراز و غیرعادی است، اما جالب است بدانید جنس نر این گونه دماغی به مراتب بزرگ‌تر و درازتر از جنس ماده دارد. دانشمندان تصور می‌کنند همین دماغ‌دراز یکی از جذابیت‌های این حیوانات برای جنس مخالف در زمان زادآوری باشد! میمون‌های دماغ‌دراز ویژگی منحصربه‌فرد دیگری هم دارند و آن داشتن دستگاه هاضمه پیچیده و متفاوتی است که امکان تغذیه از برگ درختان و میوه را برای آنها مهیا می‌سازد. میمون‌های دماغ‌دراز ظاهرا تنها نخستین‌سانانی هستند که عادت به جویدن تنباکو دارند. تخریب زیستگاه ازجمله دلایل تهدید جمعیت آنهاست و همین موجب شده در رده «در معرض خطر» اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی جای بگیرند. میمون‌های دماغ‌دراز بومی بورنئو هستند و به صورت اتفاقی در برونئی، اندونزی و مالزی نیز مشاهده شده‌اند. علاقه این میمون‌ها بیشتر به جنگل‌های مناطق باتلاقی است. حتی گزارش‌هایی مبنی بر مشاهده این میمون‌ها در رودخانه‌ها ارائه شده که نشان از قابلیت شنا کردن آنها دارد. زیست‌شناسان معتقدند این مساله یکی از دلایل تغییر رژیم غذایی میمون‌های دماغ‌دراز در طول سال و در عین حال نشانی از قابلیت و توان سازگاری بالای آنها با تغییرات محیطی است. متاسفانه یکی از مهم‌ترین علل کاهش جمعیت این گونه منحصربه‌فرد، باور سنتی چینی‌ها به تاثیر ترشحات روده‌ای این جانور در درمان برخی‌ بیماری‌ها بوده که موجب شکار بی‌رویه آنها شده است.

مارماهی دهان‌گرد اقیانوس آرام

مارماهی‌های دهان گرد یکی از قدیمی‌ترین موجودات زنده هستند که طی فرآیند تکامل خود به ستون فقرات اولیه‌ای مجهز شده‌اند. آنها برخلاف اکثر ماهیان آرواره ندارند و به همین دلیل از لاشه و بقایای دیگر آبزیان که آرام آرام در بستر اقیانوس انباشته می‌شوند، تغذیه می‌کنند. مارماهیان عادت دارند‌ لاشه را از قسمت دهان یا مقعد سوراخ کنند و سپس وارد آن شوند و از قسمت‌های گوشتی آن تغذیه کنند. مارماهی دهان گرد اقیانوس آرام از این نظر موجودی منحصربه‌فرد است، زیرا تنها حیوان مهره‌داری است که می‌تواند غذای خود را مستقیم از طریق پوست جذب کند. این گونه درست مانند دیگر مارماهیان عادت دارد با روی‌هم‌گذاری مقادیر زیادی گل و لجن نه‌تنها شکار خود را به دام بیندازد بلکه در عین حال از دسترس شکارچیان نیز دور بماند. مارماهی دهان گرد اقیانوس آرام همان طور که از نامش مشخص است، تنها در نواحی مرکزی، شرقی و شمال شرقی اقیانوس آرام در حوالی کانادا، مکزیک و ایالات متحده آمریکا زندگی می‌کند. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی، داده‌ها در مورد این گونه را ناکافی دانسته است. لذا هنوز به طور قطع در مورد وضعیت زیستی این گونه نمی‌توان نظر داد، اما ظاهرا جمعیت آنها رو به کاهش است.

قورباغه ارغوانی

قورباغه ارغوانی هندی، حیوانی منحصربه‌فرد است که تقریبا تمام سال را زیرزمین سپری می‌کند. این قورباغه زشت فقط دو هفته در سال و آن هم در زمان وقوع توفان‌های مانسون به سطح زمین می‌آید تا تولیدمثل کند. توفان‌های مانسون، بادهای موسمی است که در تابستان از اقیانوس هند به سمت شمال می‌وزد. بارش باران در این اوقات از سال باعث تشکیل دریاچه‌ها و برکه‌های فصلی در هندوستان می‌شود و درست در همین زمان از سال است که قورباغه‌های ارغوانی از زیرزمین خارج شده و شروع به تولیدمثل می‌کنند. شیوه زندگی این قورباغه تا سالیان سال به صورت یک راز باقی بود، اما این راز بزرگ در سال 2003 میلادی (1382 هجری شمسی) کشف شد. متاسفانه این گونه منحصربه‌فرد اکنون در معرض خطر انقراض قرار دارد، زیرا زیستگاه‌های معدودی از جنگل‌های بارانی هندوستان می‌توا‌ند پذیرای این گونه باشد و همین مناطق انگشت‌شمار نیز در حال تغییر کاربری و تبدیل شدن به اراضی زراعی است.

قورباغه دریاچه تی‌تی‌کا‌کا

قورباغه‌های دریاچه تی‌تی‌کاکا، قورباغه‌های بزرگی هستند که فقط در آب و نه در خشکی، آن هم صرفا در دریاچه تی‌تی‌کاکا آمریکای جنوبی زندگی می‌کنند. دریاچه تی‌تی‌کاکا واقع در مرز دو کشور پرو و بولیوی که حدود 3800 متر از سطح آب‌های آزاد بالاتر است، یکی از مرتفع‌ترین و منحصربه‌فردترین دریاچه‌های جهان است. قورباغه‌های بزرگ این دریاچه چین‌خوردگی‌های بزرگ و خاصی روی بدن دارند که باعث می‌شود ‌سطح بدن آنها از حالت نرمال بیشتر باشد. این افزایش سطح پوست کمک بزرگی برای جذب اکسیژن از محیط اطراف است و دانشمندان باور دارند که این عامل در بقای قورباغه‌ها نیز نقش اساسی دارد. این گونه اکنون به دلیل تخریب وسیع زیستگاه، حضور گونه‌های مهاجم و مهمتر از همه شکار و صید توسط بومیان منطقه بشدت در معرض خطر انقراض است. اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی در تازه‌ترین گزارش خود صید این گونه برای تهیه غذا و دارو را ازجمله مهم‌ترین دلایل کاهش جدی جمعیت آن برشمرده و اعلام کرده که نزدیک شدن قورباغه‌ها به مناطق کم‌عمق بویژه در دوران زادآوری میزان آسیب‌پذیری آنها را دوچندان کرده است.

موش کور برهنه؛ یک سوپراستار!

ظاهر مسخره این حیوان نباید به هیچ وجه فریب‌تان دهد! زیرا این گونه واقعا یکی از ابرقهرمانان حیات‌وحش است. موش کور برهنه یکی از دو پستاندار فوق اجتماعی است که در قالب گروه‌های خاص (کلونی‌ها) زیست می‌کند. از نمونه زیستمندان فوق‌اجتماعی می‌توان به مورچه‌ها و زنبورها اشاره کرد. حیوانات فوق‌اجتماعی اغلب عادات زیستی منحصربه‌فردی دارند که باعث تمایز آنها از سایرین می‌شود.

‌ مثال نوزادان آنها معمولا به شکلی سازماندهی شده نگهداری و مراقبت می‌شوند. یا این که حتی از نظر تقسیم کارگروهی تابع الگو و اسلوب خاصی است که باعث می‌شود عده‌ای در گروه زادآور و عده‌ای دیگر در گروه کارگر جای گیرند و در این راه همه با هم برای بقای گروه خود تلاش می‌کنند. موش‌های کور برهنه به گروه‌های خود بسیار وابسته هستند. هر گروه از 75 تا 80 موش کور تشکیل شده که البته تلفیقی از نسل‌های متفاوت است. در هر گروه فقط یک موش کور ماده و حداکثر سه موش نر اجازه زادآوری دارند و سایر اعضای گروه در نقش کارگر باید از نوزادان و گروه خود حفاظت کنند. موش‌های کور برهنه بومی اتیوپی، کنیا و سومالی هستند. یکی از ویژگی‌های خارق‌العاده موش‌های کور برهنه این است که براساس تحقیقات متعدد به هیچ وجه به بیماری سرطان مبتلا نمی‌شوند و این مساله‌ای است که توجه پژوهشگران را بشدت به خود جلب کرده است. موش‌های کور برهنه از غلات تغذیه می‌کنند. سیب‌زمینی شیرین ازجمله غذاهای مورد علاقه این گونه است. در حال حاضر تهدیدی خاص متوجه موش‌های کور برهنه نیست و از نظر جمعیتی در شرایط پایداری قرار دارند؛ چنان که در رده‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی نیز در رده «حداقل نگرانی» جای گرفته‌اند.

آی‌آی؛ میمونی با انگشت خاص

« آی‌آی» نام نوعی میمون پوزه‌دار است که فقط در جنگل‌های ماداگاسکار زندگی می‌کند. این حیوان در اصل یک نوع لِمور (گروهی خاص از میمون‌های ماداگاسکار و جزایر کومورو واقع در اقیانوس هند) است که دندان‌هایی شبیه به یک جونده و یک انگشت میانی نازک خاص برای تغذیه دارد.

آشیان اکولوژیک این حیوان همپوشانی جالبی با دارکوب‌ها دارد. آشیان اکولوژیک یا نیچ، مکانی در یک اکوسیستم است که یک گونه از لحاظ غذایی به آن وابسته است در واقع آشیان اکولوژیک مکانی در یک اکوسیستم است که تمام خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی یک موجود زنده از لحاظ نقش یا سطح غذایی در آن تعریف می‌شود. آی‌آی در آشیان اکولوژیکی منحصربه‌فردش و در رقابت نزدیک با دارکوب‌ها از انگشت منحصربه‌فردش بیشترین بهره را می‌برد. این انگشت خاص نه‌تنها مکان کرم‌ها و حشرات را زیر پوست درختان شناسایی می‌کند، بلکه در بیرون کشیدن و تغذیه از آنها نیز نقش اساسی دارد. تخریب زیستگاه و شکار ازجمله عواملی است که جمعیت این گونه را بشدت کاهش داده است.

این گونه بیشتر در بخش‌های شرقی، شمالی، مرکزی و غربی جزیره ماداگاسکار دیده شده است، اما تازه‌ترین تحقیقات نشان می‌دهد که تکه‌تکه شدن زیستگاه در عمل باعث شده ‌ فقط تراکم‌های جمعیتی کم‌تعداد و معدودی در این نواحی حضور داشته باشند. علاوه بر این مطالعات حاکی از آن است که تنوع ژنتیکی این گونه بشدت پایین آمده‌ که این مساله در جای خود می‌تواند ادامه بقای آنها را با مشکل بسیار جدی مواجه کند. آی‌آی یک نخستی‌سان شب‌زی است که در شرایط ایده‌آل می‌تواند خود را با زیستگاه‌های متفاوتی از جنگل‌های بارانی گرفته تا جنگل‌های برگ‌ریز، جنگل‌های دست‌کاشت و ثانویه، درخت‌زارهای مناطق خشک و حتی جنگل‌های مانگرو و کشتزارها سازگار کند.

خوک زگیل‌دار ویسایان

خوک زگیل‌دار ویسایان نام یک پستاندار از تیره گرازها و سرده خوک‌هاست که اکنون در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی در رده «بشدت در معرض خطر» قرار دارد. این حیوان تا سال 1997 میلادی (1376 هجری شمسی) به عنوان یک زیرگونه شناخته می‌شد، اما تحقیقات ژنتیکی نشان داد که خوک‌های زگیل‌دار ویسایان را به دلایل متعدد بایستی یک گونه منحصربه‌فرد و مجزا دانست. این گونه را فقط می‌توان در بخش غربی جزایر ویسایان در نواحی مرکزی فیلیپین جستجو کرد. نام این حیوان برگرفته از برآمدگی یا زگیل خاصی است که در ناحیه صورت قابل مشاهده است. هنوز بدرستی مشخص نیست که چرا این نوع زگیل‌های خاص روی صورت این حیوان وجود دارد؛ اما آنچه مسلم است تاثیر بسزایی است که این مساله در ظاهر این گونه بر جای گذاشته و جایگاه آن را به عنوان یکی از زشت‌ترین حیوانات جهان تثبیت کرده است. زیستگاه خوک‌های زگیل‌دار بیشتر جنگل‌های اولیه و ثانویه و بویژه مناطق باتلاقی است، اما همین زیستگاه‌های معدود نیز به طور گسترده‌ای تخریب شده است. تحقیقات اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی حاکی از آن است که بیش از 80 درصد جمعیت خوک‌های زگیل‌دار در طول سه نسل از بین رفته‌اند.

زمردماهی گوژسَر

زمردماهیان از راسته سوف ماهیان است. در ایران فقط یک گونه از آنها با نام دراکولین یا دم جارویی در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان زندگی می‌کند. این گونه بیشتر در مناطق کم‌عمق ساحلی، صخره‌ای، مرجانی و البته بسترهای شنی و پوشیده از گیاهان دریایی مشاهده می‌شود. یکی از خویشاوندان نزدیک دراکولین، زمردماهی گوژسر است که بومی نواحی شرقی و غربی اقیانوس هند؛ بخش‌های مرکزی، غربی، شرقی و شمال غربی اقیانوس آرام است. زمردماهی گوژسر که به آن ماهی ناپلئون نیز گفته می‌شود، درست همانند خویشاوند نزدیک خود به زیستگاه‌های مرجانی روی می‌آورد. جمعیت این گونه نادر بشدت در اقیانوس هند و آرام رو به کاهش است. زمردماهی گوژسر جثه نسبتا بزرگی دارد؛ به طوری که در برخی موارد ابعاد بدن جنس نر به دو متر هم می‌رسد. نام این ماهی برگرفته از برآمدگی نامتعارف و بزرگی است که در ناحیه سر دیده می‌شود. این گونه در نوع خود یک شکارچی بی‌نظیر است؛ زیرا بیشتر از آبزیان سخت و سمی مثل خرگوش‌های دریایی و ستاره دریایی خارتاج تغذیه می‌کند. خرگوش‌های دریایی جزو نرم‌تنان شکم‌پا هستند و هنگام خطر از خود ماده‌ای ترشح می‌کنند که مثل دود سیگار به صورت ناگهانی محیط را تیره و تار می‌کند. ماده ترشح‌شده براحتی حواس شکارچی را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین شکار آنها برای اغلب شکارچیان سخت و دشوار است. از طرف دیگر شکار ستاره دریایی خارتاج به واسطه خارهای سمی مشکلات خاص خود را دارد. با وجود همه دشواری‌ها در حال حاضر این شکار بی‌رویه از سوی عوامل انسانی است که جمعیت زمردماهیان گوژسر را بشدت کاهش داده است. این گونه هم‌اکنون در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی در رده در معرض خطر قرار دارد.

فرناز حیدری ‌/‌ جام‌جم