چرا دانشگاه‌های ما خارجی پسند نیست

جذب دانشجوی خارجی تا دلتان بخواهد خیر و برکت دارد. این شیوه که حتی از آن با عنوان گونه‌ای از دیپلماسی علمی هم یاد می‌شود، می‌تواند هم به رشد علمی کشورها کمک کند و هم منبع خوبی برای درآمدزایی کشور باشد.

این‌که دانشگاه‌های کشور را به شکلی سر و سامان بدهیم که خارجی‌پسند باشد و دانشجویان خارجی هم علاقه‌مند باشند به کشور ما بیایند و در این آب و خاک درس بخوانند، موضوع مهمی است که در دولت‌های مختلف چندان به آن توجه جدی نشده است.

مهاجرت دانشجوی خارجی به دانشگاه‌های داخلی کشور می‌تواند منبع خوبی برای درآمدزایی باشد؛ طوری که اگر روی این بخش خوب کار کنیم، می‌توانیم براحتی با مشکل کمبود بودجه‌ای که هر ساله دانشگاه‌های کشور را رنج می‌دهد، مقابله کنیم.

واقعیت این است که عمده دانشگاه‌های ما بیشتر از آن‌که درآمدزا باشد و دستشان در جیب خودشان باشد ـ برخلاف وضعیتی که در بسیاری از دانشگاه‌های مطرح خارجی وجود دارد ـ‌ وقتی اسم بودجه می‌آید، دست بگیر دارند.

طرح‌های علمی ـ پژوهشی در اغلب دانشگاه‌های ما یا خروجی درست و حسابی ندارد یا اگر هم خروجی علمی قابل اعتنایی دارد، در نهایت به محصول نهایی و فرآورده‌ای علمی تبدیل نمی‌شود.همین مشکل باعث شده دانشگاه‌ها منبع مشخصی برای درآمدزایی نداشته باشند و همیشه چشمشان به کمک‌های دولتی باشد.

حالا فرض کنید اگر دانشگاه‌های ما بتوانند در زمینه جذب دانشجوی خارجی جدیت بیشتری به خرج بدهند، در این شرایط می‌توانند یک منبع درآمدزایی بسیار مطمئن برای خودشان دست و پا کنند. البته معلوم است رسیدن به این شرایط مستلزم این است که دانشگاه‌های ما از جهت کمی و کیفی ارتقا پیدا کنند و حداقل به جایگاهی برسند که دانشجوی خارجی رغبت داشته باشد از شهر و دیارش خداحافظی کند و برای تحصیل علم در ایران، ارز خرج کند.

جدای از بحث درآمدزایی، دانشگاه‌ها می‌توانند با جذب دانشجوی خارجی به ارتقای تعامل فرهنگی و علمی با دیگر کشورها هم گوشه چشمی داشته باشند.

شما فرض کنید وقتی دانشجوی خارجی به ایران بیاید، ناخودآگاه با فرهنگ ایرانی آشنا می‌شود و بعدها همین دانشجو خودش مبلغ فرهنگ ایران و ایرانی خواهد بود. دانشجوی خارجی در هر کشوری که باشد، خواه ناخواه متاثر از فرهنگ آن کشور می‌شود و به همین دلیل است که می‌گوییم دانشجوی خارجی می‌تواند نماینده تمدن و فرهنگ ایرانی در داخل کشور خودش باشد؛ یعنی با جذب دانشجوی خارجی ـ ناخودآگاه و به‌طور خیلی نامحسوس ـ آن دانشجو بعدا سفیر فرهنگی کشور ما خواهد شد.

از جهت تعامل علمی نیز واضح است ورود دانشجوی خارجی به کشور می‌تواند تعامل علمی بین ایران و سایر کشورها را رونق بدهد و در نهایت هم همین مراودات علمی بین ایران و دیگر کشورها، هم به نفع توسعه و آبادانی هر دو طرف می‌شود.اما باوجود همه محاسنی که در جذب دانشجوی خارجی وجود دارد و به گوشه‌ای از آنها اشاره کردیم، هنوز نظام آموزش عالی در کشور ما نتوانسته است کارنامه درخشانی در این میدان پربرکت داشته باشد.

اگر خودتان هم سری به دانشگاه‌های داخلی ما بزنید ـ حتی دانشگاه‌های بسیار مطرح دولتی ـ بندرت می‌توانید دانشجوی خارجی را در کلاس‌های درس ببینید، در حالی که تا دلتان بخواهد دانشجوی ایرانی در دانشگاه‌های خارجی درس می‌خوانند.در دانشگاه‌های مطرح جهان نیز بخش اعظمی از دانشجویان دانشگاه‌ها را همواره دانشجویان خارجی تشکیل می‌دهند و حتی این روزها برخی دانشگاه‌های کشورهای در حال توسعه هم به مقصد جدی برای بسیاری از دانشجویان مهاجر تبدیل شده‌ است، اما با وجود این، سهم ما از جذب دانشجویان خارجی به حدی پایین است که دیگر داریم رفته‌رفته به این موضوع عادت می‌کنیم و این نقص جدی در نظام آموزش عالی برایمان به رویدادی عادی تبدیل شده است.

روزنه امید در برنامه ششم توسعه

ضعیف بودن دانشگاه‌ها نسبت به جذب دانشجو از سایر کشورها، موضوعی نیست که وزارت علوم یا هر دستگاه مسئول دیگری آن را کتمان کند. خود این وزارتخانه هم به این وضعیت اذعان داشته و شاید به همین دلیل امیدهایی وجود دارد تا مسئولان برای بهتر شدن شرایط فعلی به اجرای برنامه ششم توسعه امید داشته باشند.

وزیر علوم هم بصراحت گفته است که باید قبول کنیم سهم دانشگاه‌های ما از پذیرش دانشجوی غیرایرانی کم است. بنابراین باید تلاش کنیم در برنامه ششم توسعه میزان پذیرش دانشجویان غیرایرانی را به سطحی بالاتر از 7 درصد برسانیم و برای رسیدن به این هدف نیز باید راهکارهایی تدوین شود و همچنین درک درستی نیز از بین‌المللی شدن داشته باشیم.

این 7 درصدی که محمد فرهادی از آن حرف زده است، یعنی این‌که از هر صد دانشجویی که در دانشگاه‌های داخلی جذب می‌شود، باید هفت دانشجو از خارج جذب شود. جالب‌تر این‌که فعلا این میزان در ایران، نیم درصد است. یعنی به‌طور میانگین از بین 200 دانشجویی که در دانشگاه‌های ایران جذب می‌شوند، فقط یک دانشجوی خارجی در بین آنها وجود دارد.برای رسیدن به این وضعیت هم فرهادی به ایسنا توضیح داده است که ما باید ارتباط بین‌المللی خود را با دیگر کشورها فعال کرده و دیپلماسی علمی را فعال کنیم.

«فعال کردن دیپلماسی علمی، فراهم کردن زیرساخت‌ها و ضوابط و آیین‌نامه‌ها، برداشتن موانع، همکاری با سازمان‌های دیگر از سوی وزارت علوم، فراهم کردن ساختاری برای ارتباطات بین‌المللی از سوی دانشگاه‌ها نظیر برگزاری کرسی‌ها و دوره‌های آموزشی مشترک، تصحیح ضوابط از سوی وزارت علوم و همکاری دولت» همه راهکارهایی است که فرهادی برای بهتر شدن وضعیت جذب دانشجوی خارجی در دانشگاه‌های داخلی معرفی کرده است؛ راهکارهایی که تا به عمل نرسد، باید فقط آنها را در حد وعده و وعید به حساب آورد.

اگر هم قرار باشد پای دانشجوی خارجی به ایران باز شود، وزارت علوم در نظر دارد کار را ابتدا در دانشگاه تهران و سپس در بقیه دانشگاه‌های قدیمی ایران به اجرا درآورد. البته نکته خیلی مهمی که خود وزیر علوم هم آن را از قلم نینداخته این است که باید جذب دانشجوی خارجی با توان علمی آن دانشگاه تناسب منطقی داشته باشد؛ یعنی مثلا اگر دانشگاهی در رشته مهندسی کامپیوتر سرآمد و شناخته شده است، باید برای جذب دانشجوی خارجی، همه انرژی‌اش را روی همین رشته بگذارد؛ نه این‌که روی رشته‌ای سرمایه‌گذاری کند که استعداد و توانایی چندانی در آن ندارد.

بهتر است واقع‌بین باشیم

با دو روش می‌توان با این مشکل برخورد کرد؛ یا این‌که خیلی آرمانگرایانه و انقلابی به این موضوع نگاه کنیم و بگوییم باید کاری کنیم که دانشجویان سراسر جهان برای تحصیل در دانشگاه‌های ایران سر و دست بشکنند یا این‌که خیلی واقع‌بینانه به موضوع نگاه کرده، به توانایی‌های فعلی خودمان اتکا کنیم و البته در فکر بهتر شدن شرایط فعلی‌مان هم باشیم.

ابراهیم خدایی، رئیس سازمان سنجش در گفت‌و‌گو با جام‌جم به همین موضوع اشاره می‌کند و می‌گوید: برای جذب دانشجوی خارجی باید واقعگرا باشیم؛ یعنی قاعدتا نباید انتظار داشته باشیم الان دانشجوی زیادی از اروپا به دانشگاه‌های ما بیایند، بلکه باید تمرکز خودمان را روی جذب دانشجویان خارجی از کشورهای مسلمان و همسایه معطوف کنیم.ارائه مشوق به دانشجویان خارجی، بورسیه کردن آنها و معرفی دستاوردهای علمی ایران به دانشگاه‌های خارجی راه‌حل‌هایی است که خدایی به آن اشاره می‌کند.

البته خود خدایی هم قبول دارد که الان در بحث گسترش آموزش عالی، توسعه و گسترش هدفمند اتفاق نیفتاده و به اعتقاد او بحث جذب دانشجویان خارجی نیز مطابق اسناد بالادستی مثل برنامه توسعه و نقشه جامع علمی کشور مغفول مانده است.

با همه این اوصاف، این مقام مسئول به آینده امیدوار و معتقد است دانشگاه‌های ما این توان و ظرفیت را دارد که حداقل از کشورهای همسایه دانشجو جذب کنند و برای رسیدن به این هدف باید به سمت ارتقای نظام آموزش عالی حرکت کنیم.دکتر حسن تاجیک، رئیس سابق دانشگاه خلیج فارس و استاد فعلی دانشگاه گیلان نیز در گفت‌و‌گو با جام‌جم به ارائه راهکار برای رفع این مشکل قدیمی نظام آموزش عالی می‌پردازد.تاجیک عقیده دارد که چهار فصل بودن ایران و غنای فرهنگی و تاریخی کشور ما فاکتورهای مهمی در جذب دانشجوی خارجی است، ولی مساله اینجاست که به‌زعم او، برنامه‌ریزی کلانی برای جذب و هدایت دانشجوی خارجی وجود ندارد.

او که در گذشته هم رایزن علمی سفارت ایران در کشورهای جنوب شرق آسیا بوده است و در زمینه تعامل با کشورهای خارجی هم دستی بر آتش دارد، تاکید می‌کند استاندارد کیفی پایین دانشگاه‌های ما در سطح جهانی، کمبود دانشگاه‌های ما در زمینه‌های رفاهی، آزمایشگاهی و کارگاهی و همچنین دوزبانه نبودن دانشگاه‌های کشور، عوامل بازدارنده‌ای است که دانشجوی خارجی را به سمت تحصیل در دانشگاه‌هایی غیر از کشور ما کشانده است.

همه این حرف‌ها یعنی این‌که تا وقتی کیفیت آموزش عالی در دانشگاه‌های ما بهتر از این نشود و تا وقتی دانشجوی داخلی به دانشگاهش افتخار نکند، نباید انتظار داشته باشیم دانشجوی خارجی به دانشجو بودن در دانشگاه‌های داخلی ما افتخار کند.

گرفتن دانشجوی خارجی؛ یعنی ویترین نظام آموزش عالی آنقدر وزین و باکیفیت باشد که دانشجوی خارجی برای تحصیل در دانشگاه داخلی، به‌طور خودجوش راغب باشد و تحصیل در دانشگاه‌های داخلی ما را به‌عنوان گزینه‌ای جدی در ذهنش ثبت کند. این کار مهم هم جز با افزایش کیفیت آموزش و سپس معرفی کیفیت دانشگاه امکان‌پذیر نیست.

امین جلالوند‌‌/‌‌گروه جامعه