بازگشت به اولین لحظه

این بدترین و شاید غیراخلاقی‌ترین نوع دروغ است. چرا که مجوز گفتن بدترین دروغ‌ها را بسادگی و حتی بدون آگاهی به خود و دیگری می‌دهد و همچنین اجازه نمی‌دهد که ادراکی قابل اطمینان و امن از ما شکل بگیرد. انسان به خود دروغ می‌گوید و اجازه تصحیح شدن در نگاه دیگری و حتی یک همنشین صمیمی را هم نمی‌دهد. پس دروغ به خود امور غیرواقعی را به وسعت تمام ارتباطات انسان پخش می‌کند.

اما ریشه این نوع از دروغ کجاست؟ ترسی عینی، منفعتی روشن یا مصلحتی قابل اعتنا در دروغی که به خود گفته می‌شود وجود ندارد. شاید کوتاه‌ترین توضیحی که بتوان داد تضاد و تمایز است. تضاد با امیال و نیازهای خود، عواطف و احساسات خود و شکل دادن عقاید، اراده و رفتار و زبان بر اساس چیزی جدای از این امیال و نیازها و عواطف و همچنین تعریف خود بر اساس تمایز با دیگران و تضادهایی که بر اساس آن تمایز ساخته شده‌اند. این نوع از هویت‌یابی باعث می‌شود که به دروغ بپسندیم آنچه را نمی‌پسندیم و آنچه را حقیقتا می‌پسندیم از خود دور و غریبه کنیم. خواست ما از روح ما جدا می‌شود و انسان به تکه‌هایی تبدیل می‌شود که هر کدام به سویی می‌روند، نا آرامی و ‌شناخت نداشتن از خود بسرعت در یک مسیر حرکت می‌کنند و دروغ گفتن را به تنها راهی تبدیل می‌کنند که می‌توان ارتباط با خود، جهان و دیگران را بر اساسش شکل داد.

آنچه می‌خواهیم به آن برسیم، آن چیزی نیست که در آن هستیم و آنچه در آن هستیم، خواسته‌های ما را نمی‌پسندد. در این حالت ناآرام و پر رنج دروغ گفتن به تنها راه زنده ماندن تبدیل می‌شود. تصور می‌کنیم آنچه می‌گوییم راست است در حالی که ناگزیر و بی‌اراده به‌جای حقیقت، دروغ می‌گوییم.

شاید این تلاش خستگی‌ناپذیر و پیوسته ادیان و حتی گروه‌هایی که پیرو ادیان و روش آنها در تربیت انسان بوده‌اند، برای دعوت به اصل وحدت، ریشه در همین امر داشته باشد. همراه شدن، تسلیم بودن، شنیدن و کمتر سخن گفتن به عنوان راه‌هایی الزامی برای رسیدن به وحدت و وارستن از تمایز‌ به اجتناب از دروغ منجر می‌شود، چون شناخت خود و دیگری از راه همراهی و یگانگی حاصل از آن تنها راه اجتناب از دروغ است.

اولین تلاش‌های بشر برای شناخت خود و جهان پیرامونش (‌از روایت‌ها و اشکال و نقش‌هایی که به جا گذاشته) نشان می‌دهد که او از این‌که با خود دچار تمایز و تضاد بشود دچار عذاب و رنج بوده است و از همان لحظات اولی که زندگی‌اش به انحراف کشیده شده است، به دنبال این بوده که خود را بیابد و دوباره بر اساس وحدت با امیال و عواطف و دنیای پیرامون خود زندگی کند. بنابراین کمی پس از اولین لحظاتِ بودن، کار بشر بازگشت بوده، بازگشت به اولین لحظه که دروغ گفتن ناممکن بوده است.

علیرضا نراقی / جام‌جم