بازتاب هراس غرب از توانمندی دفاعی ایران در قطعنامه 2231

با این که مذاکرات ایران و 1+5 نه‌تنها در 20 ماه پایانی بلکه در تمام سال‌های گذشته، محدود به برنامه هسته‌ای کشورمان بوده، ولی همواره طرف غربی تلاش می‌کرد تا این پرونده را به موضوعات مختلفی ازجمله برنامه‌های دفاعی کشورمان تعمیم دهد.

برهمین اساس شورای امنیت سازمان ملل متحد در سال‌های گذشته به بهانه برنامه هسته‌ای کشورمان، تحریم‌هایی را علیه صنایع دفاعی ایران اعمال کرد که گرچه به‌دلیل خودکفایی کشورمان در حوزه صنایع موشکی بی‌تاثیر بود، ولی نشان داد که چطور واشنگتن و متحدانش علاقه‌مندند تا فشار هسته‌ای به ایران را به حوزه‌هایی که ضامن استقلال و امنیت ملی کشورمان است، منتقل کنند.

همین تحریم‌ها باعث شد تا در جریان گفت‌وگوهای پایانی ایران و 1+5 بار دیگر بحث بر سر برنامه دفاعی کشورمان مطرح شده و به روایتی، این بحث‌ها یکی از دلایل طولانی شدن گفت‌وگوهای هسته‌ای عنوان شود.

با این که در متن برجام بحثی در رابطه با محدودیت‌های تسلیحاتی ایران وجود ندارد، اما در قطعنامه 2231 شورای امنیت، آنگاه که حرف از لغو تحریم‌های قدیمی این شورا به میان آمده، بار دیگر محدودیت‌هایی در ارتباط با معاملات تسلیحاتی تحمیل شده است؛ محدودیت‌هایی که از خرید و فروش سلاح تا توسعه برنامه موشکی تهران را دربرمی‌گیرد و به‌نظر می‌رسد بازتابی از هراس غرب از توانمندی و خودکفایی دفاعی ایران است.

بندهای 3، 4 و 5 ضمیمه B قطعنامه شورای امنیت، به تفصیل این محدودیت‌ها را توضیح می‌دهد که به‌عنوان مثال در بند 3 آن درباره موشک‌های بالستیک آمده است: «از ایران خواسته شده که تا هشت سال بعد از اولین روز اجرای برجام از هرگونه فعالیت مربوط به موشک‌های بالستیکی که قابلیت حمل سلاح را دارد اجتناب کند از جمله به‌کارگیری تکنولوژی مربوط به این موشک‌ها.»

در بند 5 هم که براساس تاکید قطعنامه تا پنج سال بعد از اولین روز اجرای برجام اعتبار دارد، آمده است: همه کشورها می‌توانند و اجازه دارند در صورت تصویب شورای امنیت برای تهیه، فروش و انتقال مستقیم یا غیرمستقیم تانک‌های جنگی، خودروهای زرهی، سامانه توپخانه‌ای کالیبر بالا، هواپیماهای جنگی، هلیکوپتر، ناوجنگی و سامانه موشکی را مطابق آنچه در تسلیحات متعارف سازمان ملل تشریح شده از طریق خاک کشورهایشان، اتباعشان یا با استفاده از کشتی و هواپیما برای ایران و استفاده در ایران اقدام کنند.

واکنش ایران به محدودیت‌های موشکی قطعنامه 2231

با وجود این پس از صدور قطعنامه شورای امنیت، وزارت امور خارجه کشورمان با صدور بیانیه‌ای، درباره این محدودیت‌ها تصریح کرد: «... جمهوری اسلامی ایران تدابیر لازم برای تقویت توانمندی‌های دفاعی خود به منظور حراست از حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی خود در مقابل هرگونه تجاوز و مقابله با تهدید تروریسم در منطقه را ادامه خواهد داد. در این چارچوب، توانمندی‌های نظامی ایران از جمله موشک‌های بالستیک، منحصرا برای دفاع مشروع است. این تجهیزات برای قابلیت حمل سلاح‌های هسته‌ای طراحی نشده‌ و بنابراین خارج از حیطه یا صلاحیت قطعنامه شورای امنیت و پیوست‌های آن است.»

از دیگر سو سید عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه کشورمان در رابطه با محدودیت‌ها بر سر فعالیت‌های موشکی ایران در گفت‌وگویی تلویزیونی توضیح داد: «براساس بند 9 قطعنامه 1929 فعالیت‌های موشکی ایران به‌طور کامل ممنوع شده و حتی به کشورها اجازه می‌داد که علیه ایران به زور متوسل شوند، ولی الان شورای امنیت در قطعنامه مذکور می‌خواهد فعالیت‌های موشکی که برای حمل کلاهک هسته‌ای طراحی شده یا می‌شود، انجام نگیرد. این در حالی است که جمهوری اسلامی ایران اساسا در برنامه‌اش فعالیت موشکی مرتبط با هسته‌ای ندارد.

شورای امنیت موضوع محدودیت در فعالیت‌های موشکی را نه تحت ماده 41 و نه فصل 7 بیان نمی‌کند و فقط به عنوان «یک خواسته» آن را مطرح می‌کند.» وی در همین برنامه به نکته مهم دیگری نیز اشاره کرد و ادامه داد: «این قطعنامه با همه مواردی که در آن است و محدودیت‌هایش، مرزبندی مشخصی با توافق دارد. اگر مواردی باشد در قطعنامه که در توافق نباشد، نقض آنها توسط ایران نقض توافق به حساب نمی‌آید. ما به همه سیاست‌های خود در چارچوب برنامه‌های موشکی و تسلیحاتی‌مان ادامه می‌دهیم. در بحث موشکی نقضی نخواهد بود و در بحث تسلیحاتی اگر نقضی باشد، نقض قطعنامه است نه توافق. همان‌طور که رهبری گفتند سیاست‌های منطقه‌ای، دفاعی و تسلیحاتی ما متاثر از قطعنامه شورای امنیت نخواهد بود.»

ایزدی: قطعنامه 2231 تهدیدکننده استقلال کشور است

با این همه، هنوز منتقدان ایراداتی جدی به بندهای موشکی قطعنامه 2231 دارند و معتقدند این قطعنامه می‌تواند استقلال کشورمان را تهدید کند.

از جمله این منتقدان، دکتر فواد ایزدی، استاد دانشکده مطالعات جهان است که در توضیحی درباره محدودیت‌های تسلیحاتی تحمیل شده به کشورمان در قطعنامه جدید شورای امنیت به «جام‌جم» می‌گوید: «در ابتدای قطعنامه و در بند 7 آن، بندهای الزام‌آور ضمایم این قطعنامه مشخص شده‌ است و براساس بندهای 6 و 7 ضمیمه قطعنامه که ذیل ماده 41 و تحت فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد است، محدودیت پنج ساله‌ای در حوزه خرید و فروش سلاح وضع شده و این به آن معناست که مثلا ایران نمی‌تواند در دفاع از امنیت خود و برای مقابله با تروریست‌های داعش، به همسایگان خود سلاح داده یا در پاسخ به تهدیدات نتانیاهو، به حزب‌الله لبنان کمک نظامی کند».

وی می‌افزاید: «در بند 3 ضمیمه این قطعنامه نیز محدودیت‌هایی در ارتباط با موشک‌های بالستیک وضع شده که البته اینجا این ابهام مطرح است که تعریف موشک بالستیک چیست و چگونه باید مصادیق آن را مشخص کرد؟»

این استاد دانشگاه به روایت‌های متفاوت ایران و 1+5 درخصوص موشک‌های بالستیک اشاره کرده و می‌افزاید: ایران می‌گوید که قطعنامه تاکید دارد که محدودیت‌ها شامل آن دسته از موشک‌هایی خواهد شد که به‌منظور حمل کلاهک هسته‌ای طراحی شده باشد بنابراین چون هیچ‌یک از موشک‌های ایران به‌این منظور طراحی نشده، محدودیت‌ها شامل حال برنامه موشکی کشورمان نخواهد شد.

در مقابل 1+5 مدعی است این محدودیت‌ها، هرگونه موشکی را که توانایی حمل کلاهک داشته باشد در برمی‌گیرد بنابراین روشن نیست در نهایت کدام یک از این دو تعریف می‌تواند معیار عمل قرار گرفته و تعهدات کشورمان در این خصوص چطور راستی‌آزمایی خواهد شد.

ایزدی در ادامه به بند هفتم قطعنامه نیز اشاره کرده و امکان بررسی محموله‌های ایران را فاجعه‌بار می‌خواند.

استاد دانشکده مطالعات جهان در پاسخ به استدلال اعضای تیم هسته‌ای در خصوص این‌که نقض قطعنامه به‌معنی نقض توافق نیست، یادآور می‌شود: نقض قطعنامه با واکنش طرف مقابل روبه‌رو می‌شود.

کشورهای طرف مذاکره با تهران می‌توانند مدعی شوند ایران به تعهدات خود عمل نکرده و سپس با استفاده از مکانیسم ماشه، تحریم‌های اعمال شده علیه کشورمان را بازمی‌گردانند بنابراین تحریم‌ها منحصر به برجام نیست و قطعنامه عملا بهانه‌ای به‌دست کشورهایی می‌دهد که پیش از این بدون بهانه هم به ایران فشار وارد می‌کردند.

کواکبیان: توافق، ارزش پذیرش برخی محدودیت‌ها را داشت

البته مدافعان برجام روایتی متفاوت از آنچه منتقدان از تعهدات تهران براساس قطعنامه 2231 ارائه می‌کنند، دارند.

مصطفی کواکبیان، استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی نگاهی دیگر به آنچه شورای امنیت در قطعنامه جدید خود مورد تاکید قرار داده، دارد و به «جام‌جم» می‌گوید: در این‌که قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل به‌عنوان یک قطعنامه دارای ابعادی الزام‌آور است، تردیدی نیست، ولی تفاوت این قطعنامه با قطعنامه‌های پیشین همین شورا در رابطه با برنامه هسته‌ای یا دفاعی ایران این است که قطعنامه جدید، ذیل فصل هفتم شورای امنیت نیست و چنین نیست که اگر اجرا نشود، برخوردی صورت گیرد.

او با اشاره به نگرانی‌ها درباره محدودیت‌های تحمیل شده علیه کشورمان در این قطعنامه در حوزه برنامه موشکی، توضیح می‌دهد: اساسا ما به‌دنبال طراحی و ساخت موشک با کلاهک هسته‌ای نبوده و نیستیم. در تولید داخلی موشک‌هایمان هم مشکلی در این زمینه نداریم، بنابراین تهدیدی در ارتباط با محدودیت‌های در نظر گرفته شده، متوجه ما نیست.

دبیرکل حزب مردمسالاری به قبول محدودیت‌هایی در ارتباط با خرید و فروش سلاح براساس توافق هسته‌ای وین اشاره کرده و می‌افزاید: حتی در زمینه خرید و فروش سلاح پیش‌بینی شده که مثلا اگر خواستیم از روسیه یا چین سلاح بخریم، این معاملات پس از مشورت، امکان‌پذیر باشد حتی گفته شده که اس300 به‌دلیل انعقاد قرارداد پیش از این، مشمول این محدودیت‌ها نیست بنابراین مباحث تسلیحاتی قطعنامه نمی‌تواند مشکلی جدی برای ایران به‌دنبال داشته باشد.

او با تائید اظهارات مذاکره‌کنندگان هسته‌ای کشورمان درباره این‌که قطعنامه شورای امنیت و برجام دو موضوع جداگانه بوده و نقض قطعنامه 2231، نقض برنامه جامع اقدام مشترک نیست، تصریح می‌کند: با توجه به همه ملاحظاتی که در جریان مذاکرات هسته‌ای وجود داشته، به‌نظر می‌رسد توافق هسته‌ای ایران و 1+5 این ارزش را داشت که به‌ دلیل آن، تهران محدودیت‌هایی را بپذیرد.